Félagsbréf - 01.03.1961, Side 41

FÉLAGSBRÉF
31
þjóðlífið allt mótaðist af deyfð og getuleysi. ísland hafði orðið sjálfstætt
ríki í lok styrjaldarinnar, en þessum atburði fylgdi ekki önnur eins von-
gleði og vorhugur og sókninni í sjálfstæðis- og efnahagsmálum. Nýir
flokkar höfðu myndazt, en voru lítt orðnir mótaðir. Hinir íslenzku komm-
únistar bjuggu enn um hríð í sambýli við lýðræðisjafnaðarmenn í hinu
tiltölulega unga, en vaxandi Alþýðusambandi, þar sem verkafólk og sjó-
menn kaupstaða og þorpa höfðu sameinað sig til starfs og stríðs fyrir
bættum kjörum og auknum mannréttindum. í rauninni var það allalmenn
afstaða hinna gætnari manna innan þessa sambands að leiða að mestu
hjá sér að sinni dóma og deilur um ástand og horfur í Ráðstjórnarríkj-
unum og láta sjá, hverju fram yndi, en hins vegar börðu hinir ákveðnu
kommúnistar bumbur og hrópuðu á torgum húrra og halelúja — gagn-
rýnislaust og af mjög takmarkaðri þekkingu á viðhorfum og ástandi austur
á hinu þá þegar vandlega girta og harðlæsta höfuðbóli kommúnismans.
Á vettvangi bókmenntanna höfðu eftir styrjöldina komið fram nokkur
skáld, sem auðsjáanlega voru engan veginn líkleg til að reynast neinir
eftirbátar næstu skáldakynslóðar á undan, en aðbúnaðurinn að þessum
skáldum benti ekki til þess, að þorrinn af leiðtogum þjóðarinnar væri
sér þess meðvitandi, að hókmenntirnar hefðu verið fjöregg hennar á liðn-
um nauðöldum og að alla sína frægð og að mestu endurheimt frelsis síns
a;tti hún þeim að launa. Algengt var, að út kæmu merkis skáldrit, sem
varla væri um getið í blöðum eða tímaritum, og enginn kom fram, sem
fyndi hjá sér köllun til þjóðlegrar bókmenntalegrar forustu. Svo illt var
ástandið, að flestir hinna ungu höfunda urðu að gefa út bækur sínar
sjálfir. Þeir bókaútgefendur, sem starfað höfðu á undanförnum áratug-
um, voru ýmist hættir bókaútgáfu fyrir elli sakir, höfðu komizt í fjárþröng
eða héldu að sér höndum vegna þess, að þeir töldu ósýnt, hvort gróð?
yrði á útgáfu bóka hinna nýju skálda og rithöfunda.
4.
Net hinnar kommúnistísku undir- og áróðursstarfsemi hafði nú verið
spennt um veröld alla, og hér á íslandi voru þegar nokkrir menn, sem
kynnzt höfðu starfi erlendra kommúnistaflokka og áróðurshópa og áttu
trúnað þeirra, sem réðu í Kómintern, og þegar kreppan dundi yfir, þótti
tími til kominn að stofna skipulegan og hreinaðskilinn kommúnistaflokk hér
á íslandi. Þetta var gert árið 1930.