Félagsbréf - 01.10.1962, Blaðsíða 34

30
FÉLAGSBRÉF
Á heimilinu er ekkert, sem hvetur fóst-
ursoninn til að afla sér þeirrar há-
menntunar, sem síðar setur svo mjög
mark á manninn og skáldið: í hillum
stendur engin bók, og á veggjum
hangir ekkert listaverk.
Á heimilinu elzt hann upp við
ákveðið umburðarlyndi í trúmálum og
stjórnmálum, hann er að vísu sendur
í sunnudagaskóla og segir sig hafa
orðið fyrir áhrifum af samkomum
hjálpræðishersins í portum og á torg-
um, en þó er það sennilega ekki fyrr
en síðar, að trúarlegir strengir fara
að óma af ákafa í sál skáldsins, við
lestur biblíunnar sjálfrar, og einkum
eftir að hann kynnist bók Thomasar
a Kempis, De imitatione Christi. Það er
á sama tíma sem annað norrænt skáld
les sömu bók af miklu kappi, skáld,
sem um þær mundir var „á grenjandi
túr í Evrópumenningunni“, Halldór
Kiljan Laxness.
Prófessor Carl Fehrman segir í bók
sinni um Gullberg, sem hér er helzt
stuðzt við: „Það var þjáningin og kross
dauðinn, sem opnaði Gullberg leið-
ina að tilfinninga- og myndheimi
kristninnar.“ Hann hefur gengið fyrir
þér og borið sinn kross, hann hefur
dáið fyrir þig á krossi, svo að einn-
ig þú megir bera þinn kross og vera
fús að deyja á krossinum. Skáldið,
sem hefur tileinkað sér svala efagirni
goðsagnanna, býr í aðra röndina yfir
ríkri trúarþörf: Það dregst að heit-
um upprunaleika dulhyggjunnar:
Wenn Skepsis und Sehnsucht sich be-
gatten, dann entsteht Mystik, segir
Nietzsche. Hjalmar Gullberg er tví-
hyggjumaður. Hann skilur þá báða
herra Bernharð frá Clairvaux og
knapa hans í kvæðinu Vatnið, dul-
hyggjumanninn, sem hefur lokað skiln-
ingarvitum sínum og gengur sinn
hring í guðdómlegri upphafningu, og
raunhyggjumanninn, sem skoðar hin
ytri fyrirbrigði, undrast, spyr, efast:
Minn herra ei skynjað hafði þennan dag
hið bjarta vatn né fuglsins lofsöngslag.
Þótt sannanlega söm væri okkar leið,
hann aðrar slóðir einhvern veginn reið,
Aldrei skil ég, sem er hans knapi þó,
minn blessaða herra Bernharð frá Clairvaux.
Það var einhver vinur Gullbergs,
sem sagði honum þessa sögn um
Bernharð, sviðssetninguna annaðist
síðan skáldið sjálft. Mér datt í hug
hvort Ingmar Bergman hefði að sínu
leyti sótt hugmynd héðan, þegar hann
var að setja á svið upphaf Sjöunda
innsiglisins — riddarinn og knapi
hans á ströndinni.
Dulhyggja Gullbergs er æði víð-
feðm. Hún getur verið óðfræðilegs
eðlis, kall skáldsins er heilagt og stórt,
þó að skáldið fjalli um það hversdags-
legum orðum og í glaðklakkalegum
tón:
Skáldið skal vera vökull
vörður hjá tímans fljóti,
heilskyggn á lifandi lýða
örlög og æviferð,