Félagsbréf - 01.10.1965, Blaðsíða 63

um Rússland, skrifað um það tvær bæk-
ur og töluvert slangur af greinum.
Hann hafði meðal annars lýst fyrir
Mörlandanum „hreinsununum“ 1937.
Og þá var nú aldeilis ekki verið að tala
um „eitt sérkennilegasta sjónarspil
sem ég hef verið viðstaddur," og ekki
datt væntanlegum Nóbelshöfundi í hug
að segja þjóð sinni frá því, að „það
var holhljóð í öllu sem talað var,“ og
það var „rúið öllum mannlegleika.“ Og
þó að „sá allíans“, sem um var getið
hér framar, þyki nú ekki lengur á
marga fiska, gekk enginn betur fram
í að lýsa honum sem hinni mestu
blessun en höfundur Skáldatíma. (Sbr.
Kommúnismi og vinstri hreyfing eftir
Arnór Hannibalsson). Þá liafði um
skeið mjög tíðkazt að dæma höfunda
eftir stjórnmálaskoðunum, þó að há-
mark slíkra dóma sé að líkindum
greinin Milli skers og báru um Guð-
mund G. Hagalín í Bókmenntasögu
Kristins E. Andréssonar 1949. Þannig
var sem sé ástatt 1943 hér úti á Is-
landi; viðhorf manna við „húmanisma“
og andlegu frelsi var mótað af barátt-
unni gegn nazismanum og lýsingum
sjónarvotta á borð við Halldór Kiljan
Laxness á ástandinu í Sovétríkjunum.
Gg hví skyldu menn ekki hafa ætlað,
að Halldór Kiljan Laxness, sem í eig-
ui ]iersónu hafði verið viðstaddur
»réttarhöldin miklu“, sem með eigin
augum hafði séð „undrið mikla“, sem
iueð eigin eyrum hafði hlýtt „kosn-
íngaræðu“ Jósifs Stalíns, þar sem
Lann sagði: „Það er þessvegna að okk-
ar kosníngar eru einu kosníngarnar í
heiminum sem eru frjálsar í raun og
veru....“, já, hví skyldu menn ekki
liafa ætlað, að hann vissi betur og
segði sannar og réttar frá en Guðmund-
ur Hagalín, sem sat vestur á ísafirði,
léði fólki bækur og tók þátt í almenn-
um framfara- og menningarmálum
j afnafskekkts byggðarlags fjarri glaumi
heimsins? Víst var mönnum vorkunn.
En hvað leiða svo seinni tímar í ljós?
Þeir sýna okkur, að Guðmundur G.
Hagalín sá svo vítt um veröld úr
Hliðskjálf sinni vestur á fjörðum, að
ekkert atriði, sem hann heldur fram
og skýrir frá í Gróðri og sandfoki,
hefur mér vitanlega reynzt markleysa
eða fleipur. Svo víður er sjónhringur
hins íslenzka alþýðumanns, svo skýr
hugsun hans og dómgreind, ef hann
lætur ekki flekast til fylgilags við ein-
livers konar „rétttrúaða óhæðisstefnu“
(H.K.L.). Og þeir, sem gerst ættu að
vita, hafa rennt stoðum undir flest
það, sem Hagalín hélt fram. Ekki
ómerkari menn en Nikíta Krússéff og
Arnór Hannibalsson láta sér sæma að
halda því fram sem sögulegum stað-
reyndum, sem íslenzkir menningar-
frömuðir þögðu við sem hverjum öðr-
um áróðursþvættingi fyrir tuttugu ár-
um og tveimur betur. Og er þá ekki
getið sjálfs Nóbelsskáldsins, sem í
Skáldatíma sínum skýrir þjóð sinni frá
sömu sannindunum og Hagalín gerði
1943. En munurinn á viðhorfi þessara
tveggja höfunda er helzt sá, ef ein-
hver er, að í bók Hagalíns gætir öllu
FÉLAGSBRÉF 51