Félagsbréf - 01.10.1965, Page 64

meira umburðarlyndis gagnvart stjórn
Stalíns.
Hagalín segir: „En ég skal láta Iijá
líða að kveða upp nokkurn dóm um
það, livort rússneskar aðstæður hafa
á þessum árum verið ennþá svo sér-
stæðar, inn á við og út á við, að þær
afsaki að meira eða minna leyti sumt
eða jafnvel flest af því, sem öllum
sönnum lýðræðissinnum hefur verið
ógeðfelldast í fyrirkomulagi og athöfn-
um Rússa.“ Og enn freinur: „Hver,
sem vill líta á málin með sanngirni,
hlýtur að játa, að ekki hafi verið neitt
undarlegt við það, þó að rússnesk
stjórnarvöld teldu ekki frelsi og lýð-
ræði tímabært undir þeim kringum-
stæðum, sem hér hefur verið lýst....
Nei, framkoma rússneskra stjórnar-
valda var skiljanleg og mannleg og að
öllum líkindum bein nauðsyn á þess-
um tímum, eins og allt var í pottinn
búið. .. . Loks skal ég taka það frain,
að ég tel okkur íslendingum skylt að
kynna okkur eftir aðstöðu og getu
framkvæmdir og skipulagningu Rússa
á sem flestum sviðum og taka það til
fyrirmyndar, sem sýnilegt er að verða
mætti til bóta hér á íslandi, þegar tek-
ið er fullt tillit til staðhátta-, atvinnu-
og viðskiptamöguleika og íslenzkrar
menningar.11
Okkur gæti nú virzt nóg um lofið.
En svo virtist íslenzkum menningar-
frömuðum og „sovétvinum“ ekki 1943.
Gagnrýni Hagalíns var bitur, af því
að bún var á rökum reist. Og „helgir
dómar“ eru hafnir yfir gagnrýni. Það
52 FÉLAGSBRÉF
var ekki nægilegt að láta „Sólina
Miklu“ njóta sannmælis og kannski
ríflega það. Atliafnir hennar voru
óskeikular, samanber viðhorf Halldórs
Kiljans við „þeim allíans“ og vísu þá,
er liann orti „á gangi yfir Rauða torg-
ið“ líklega 1937, en þá voru „mála-
ferlin miklu“:
„En nú er annar uppi,
öld nýtur snildarmanns,
það er líbblegur litur í túni
og laukur í garði hans.“
Við vissum það ekki þá, en við vitum
það nú, að „líbblegur litur“ „snilldar-
mannsins“ átti freinur skilt við blóð
og tár en menningarlega grósku.
Viðhorf Nóbelsskáldsins við „Sól-
inni Miklu“ er í Skáldatíma miklum
mun harðvítugra og ósveigjanlegra en
viðborf Hagalíns 1943: „Aungum
dettur víst í liug að almenníngi hafi
vegnað lakar undir rússakeisara en
Stalín....“, segir Kiljan nú, og hefði
betur mælt þessi orð fyrr, ef sönn
eru. Eða hvað dvaldi Orminn langa
eftir heimsstyrjöldina, er óaldarlýður
Hitlers var að velli lagður? Þá reis
upp örnólfur Överland í Noregi, kom
meðal annars til Islands, og hlaut
skens eitt fyrir bersögli sína um háttu
Stalíns bæði af Halldóri Laxness og
öðrum dýrkendum „Sólarinnar“ 1
Austurvegi. Hafði þó nefndur frændi
vor notið hinnar sérkennilegu gistl'
vistar í herbúðum þriðja ríkisins, -
en þá afsökun á Halldór Kiljan helzta,
að hann liafi með ritmennsku sinni
um Stalínsmenn viljað þoka mönnum