Stjórnartíðindi fyrir Ísland: C-deild - 01.12.1893, Qupperneq 45

Stjómartíðindi 1893 C. 11.
41
Athugasemdir
við manntalið.
Fyrsta almenna raanntal í Daumörku og Færeyjum var tekið árið 1769, en miklu
fyrr, 1703, hafði manntal fram farið á íslandi. Fyrir því stóð nefnd sá, er Friðrik kon-
ungur fjórði setti árið áður, og tók Árni Hagnússon prófessor manntalið. En efni þetta
var ekki saman dregið og sett upp í töflur fyrr en löngu síðar (af Skúla Magnússyni
landfógeta, sbr. »Meddel. fra det stat. Bureau«, 2. Saml., bls. 116, og Olaus Olavius
»Okonomisk Rejse« ete. 1, 1780).
Næsta manntal á íslandi var tekið um leið og fyrsta manntalið í Danmörku, árið
1769, og á þessari öld hefur manntal á íslandi verið tekið sömu ár eins og annarsstaðar
í ríkinu, að því undanteknu, að manntal það, sem fór fram í Danmörku og Færeyjum
1834 fór ekki fram á íslandi fyrr en 1835. f>annig hefir alls 12 sinnum verið tekið
allsherjar-manntal á íslandi, en það hefur verið gjört á ýmsum tímum árs. Vita menn
eigi, hvenær á árinu 1703 manntalið hefur fram farið, en að því er hin manntölin snertir
sjest árstíminn á eptirfarandi yfirliti:
Manntalið 1769 var tekið 15. ágxist.
— 1801 — — 1. febrúar.
_ 1835 — — 2. —
— 1840 — — 2. nó\ember.
— 1845 — — 2. —
— 1850 — — 1. febrúar.
— 1855 — — 1. október.
_ 1860 — — 1. —
_ 1870 — — 1. —
— 1880 - — 1. —
— 1890 — — 1. nóvember.
Hið síðasta manntal var tekið 1. nóvember, en ekki á sama tíma eins og tíðkast
hafði 4 síðustu skiptin þar á undan, og var það gjört að ráði landshöfðingja, sem þegar
álits hans var leitað, tók það fram, að naumast væri á neinum tíma árs eins margir
fjarverandi frá heimilum sínum eins og síðari hluta septembermánaðar og fyrri hluta
októbermánaðar, vegna haustkauptíðar, gangna, fjármarkaða og haustvertíðar. |>etta snertir,
eins og síðar verður á vikið, ekki að eins erfiðleikann á framkvæmd manntalsins, en hef-
ur einnig þýðingu að því er snertir samanburð á fólksfjöldanum í hinum ýmsu hjeruðum
(sýslum, sóknum) fyrr og nú, eins og síðar verður á drepið.
Til þess að hægt sje að bera saman niðurstöðuna í ýmsum greinum af manntal-
inu 1890 við eldri fólkstalningar, þykir máli skipta að rifja hjer upp það, er kunnugt er
áður um þetta. Manntalinu 1801 háttar svo, að karlmenn og kvennmenn eru taldir sam-
an i einstökum sóknum og sýslum, en í ömtunum í heild sinni og í kaupstaðnum Reykja-
vík einnig sundurliðað eptir aldri, kynferði, hjúskaparstjett og atvinnu, en 1835 og 1840
var sundurliðun þessi einuig gjör að því er snertir sý s ] u r og s ó k n i r. 1845 var sund-
urliðuninm fyrir hverja sókn aptur sleppt með þeirri athugasemd, að tölurnar verði svo
lágar, að ályktanir, er út af þeim verði dregnar, verði að álítast af haudahófi. Var því
1845 og síðar farinn sá meðalvegur, að sundurliðuninn var að vísu höfð í hinum einstöku
sýslum, en slengt saman f hinum einstöku sóknum. Skýrsluútreikningunum eptir 1840 ber
saman að því leyti, að skýrslurnar um allar talningarnar hafa upplýsingar um þau atriði
er nú skal greina: