Morgunblaðið - Sunnudagur - 04.10.2015, Page 16

Morgunblaðið - Sunnudagur - 04.10.2015, Page 16
16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4.10. 2015 Heilsa og hreyfing  Af 208 milljónum þungana á ári í heiminum er 41% ekki planað.  Af þessum ótímabæruþungunum endar helmingur í fóstureyðingu.  16 milljónir stúlkna á aldrinum 16-19 ára fæða börn árlega í heiminum.  Aðalorsök dauða ungra kvenna á aldrinum 16-19 ára í heiminum er fæðingar- erfiðleikar.  Ein milljón stúlkna undir 15 ára eignast börn á ári hverju.  33 milljónir þungana eru vegna þess að getnaðarvarnir voru ekki notaðar rétt.  Kynfræðsla er skylda í einungis 50% af skólum í löndum EU og er kennslan í þeim efn- um oft ekki fullnægjandi.  Getnaðarvarnir koma í veg fyrir 188 milljónir óvelkomnar þunganir árlega sem skilar sér í 112 milljónum færri fóstureyðingum, 1,1 milljón færri ungbarnadauðsföllum og 150.000 færri dauðsföllum kvenna vegna barnsburðar.  Meir en helmingur allra kvenna á barneignaaldri í vanþróuðu ríkjum heims, eða 867 milljónir kvenna, vilja koma í veg fyrir þungun.  Áhrif af óvelkomnum þungunum er stórt vandamál á heimsvísu og mjög kostnaðar- samt fyrir heilbrigðis- og félagskerfi landa.  Talið er að með aukinni menntun um getnaðarvarnir myndu þjóðir heimsins spara peninga og bjarga mannslífum. FRÆÐSLA BJARGAR MANNSLÍFUM OG SPARAR PENINGA 52 milljónir fóstureyðinga M jög brýnt þykir að fræða ung- menni um heim allan um hvaða kostir eru í boði því talið er að 41% af öllum þungunum í heim- inum sé ekki planað. Af þeim endar helm- ingur í fóstureyðingu. Oft eru það ungar stúlkur sem ekki hafa aðgang að getnaðar- vörnum eða hafa ekki fengið viðunandi fræðlsu um kynlíf og getnaðarvarnir sem verða óléttar og hefur það víðtæk áhrif á líf þeirra. Samfélagsmiðlar notaðir Nýlega var haldinn blaðamannafundur í höf- uðstöðvum fyrirtækisins Bayer í Turku í Finnlandi þar sem kynntir voru fyrir blaða- mönnum nýir kostir í getnaðarvörnum kvenna. Einnig var sagt frá herferð sem Bayer hefur farið af stað með fyrir unga fólkið til að mennta það um þessi mál undir slagorðinu „Þitt líf - þín framtíð“ (It’s your life - your future). Til þess að nálgast þennan aldurshóp hafa þau ákveðið að ná til ungmenna með því að tengja saman ung- mennin undir #AFriendofMine og geta þau skipst á spurningum þar án þess að geta nafns. Hægt er að nota þetta „hashtag“- -merki til að búa til YouTube-myndbönd eða nota á samfélagsmiðlum og eru ung- menni hvött til að búa til sitt eigið efni. Þannig er vonast til að umræða skapist á netinu sem nær til krakka og ungmenna á þeirra eigin forsendum. Upplýsingar um kynlíf og getnaðarvarnir ættu því að ná til fjölda ungmenna um allan heim ef vel tekst til. Ranghugmyndir um lykkjuna Margar ranghugmyndir og mýtur eru á sveimi í sambandi við þungun og getnaðar- varnir. Bayer gerði könnun árið 2015 sem náði til tæplega sex þúsund kvenna í Kan- ada og Evrópu á aldrinum 20-29 ára. Þeir komust að því að 10% kvenna trúa því að þær verði ekki þungaðar meðan á blæð- ingum stendur. 53% kvenna vita ekki hvar G-blettinn er að finna og 31% taldi að kon- ur sem ekki ættu börn gætu ekki verið á lykkjunni, en það virðist vera útbreiddur misskilningur. Hjá þessum aldurshópi er algengasta getnaðarvörnin P-pillan en hana nota 43% kvenna en næst kemur smokkurinn hjá 31%. Þrátt fyrir að lykkjan sé ein áhrifa- mesta og öruggasta getnaðarvörnin sem til er höfðu 33% kvenna ekki heyrt talað um lykkjuna og 43% töldu sig ekki geta notað hana vegna mýtunnar um að þær henti ekki barnlausum konum. Aðrar rang- hugmyndir voru áberandi hjá þessum ald- urshópi. 25% töldu að lykkjan myndi hafa áhrif á getu þeirra síðar til að verða þung- aðar og 17% töldu að sársauki fylgdi ísetn- ingu. Einnig töldu 17% að þær myndu breytast í vextinum við notkun lykkjunnar. Þarf ekki að muna eftir pillu Langtímagetnaðarvarnir eru þær sem not- aðar eru til að koma í veg fyrir þungun í eitt ár eða lengur. Gamla góða kopar- lykkjan er enn notuð en vinsælli er í dag hin svokallaða hormónalykkja en einnig er hægt að láta setja hormónastaf undir húð á handlegg og virkar hann svipað og hormónalykkjan. Þessar vörur eru hannaðar til að virka í 3, 5 eða 10 ár eftir afurð. Alltaf er hægt að fjarlægja lykkju eða staf og verður konan strax frjó. Helsti kosturinn við þessar langtímagetnaðarvarnir er að ekki þarf að muna eftir því að taka pillu daglega. Einnig er þessi tegund getnaðar- varna mun ódýrari en aðrar getnaðarvarnir því aðeins þarf að greiða í upphafi og dug- ar hún síðan í 5-10 ár. Þrátt fyrir að kostn- aður sé meiri í upphafi eru langtímagetn- aðarvarnir mun ódýrari þegar uppi er staðið. Hentar vel konum sem ekki eiga börn Hormónalykkjan er úr mjúku plasti en hún er lítil og T-laga og passar fullkomlega inn í legið. Hún gefur frá sér staðbundin horm- ón í mjög smáum skömmtum og dugar í 3-5 ár eftir tegund. Minni tegundin dugar í 3 ár og er gjarnan notuð fyrir ungar konur allt niður í 14 ára og hentar hún mjög vel fyrir konur sem ekki hafa átt börn. Þær eru 99,8% öruggar og teljast því það örugg- asta á markaðnum. Lykkjan hefur engin áhrif á kynlíf og flestar konur hætta á blæðingum eða þær minnka til muna. Það er öfugt við koparlykkjuna en hún eykur oft blæðingar kvenna. Fyrir ungar konur sem eru að íhuga sína fyrstu getnaðarvörn eða vilja skipta yfir í smálykkjuna svokölluðu þá hentar hún sér- lega vel fyrir þær sem vilja minnsta mögu- lega hormónaskammt, óska eftir öruggari getnaðarvörn á milli barneigna og vilja minni eða engar blæðingar. Þessi lykkja inniheldur ekki estrógen og því ekki með aukaverkanir sem því getur fylgt. Ef bornar eru saman getnaðarvarnirnar hormónalykkjan, smokkurinn og pillan má sjá að aðeins 0,2% kvenna sem notuðu lykkjuna urðu óléttar á móti 9% þeirra sem notuðu pilluna og 18% þeirra sem reiddu sig á smokkinn. Fóstureyðingar ekki góður kostur Á Íslandi hefur fjöldi fóstureyðinga haldist nokkuð jafn síðan árið 1996 eða í kringum tæplega þúsund á ári samkvæmt tölum frá landlæknisembætti. 18% allra þungana hér á landi enda í fóstureyðingu. Þessar tölur mætti lækka með aukinni þekkingu og meira öryggi í getnaðarvörnum. Færri ótímabærar þunganir myndu spara þjóð- félaginu mikla fjármuni auk þess sem ótímabær þungun hefur gríðarleg áhrif á framtíð ungra kvenna og barna þeirra. SMÁLYKKJA GÓÐ GETNAÐARVÖRN Lykkjan líka fyrir ungar konur Læknar geta ráðlegt konum hvaða getnaðarvörn hentar best hverju sinni. Margar konur kjósa að nota lykkjuna á milli barneigna. Getty Images/iStockphoto * Þrátt fyrir að lykkjan sé ein áhrifamesta ogöruggasta getnaðarvörnin sem til er höfðu 33%kvenna ekki heyrt talað um lykkjuna og 43% töldu sig ekki geta notað hana vegna mýtunnar um að þær henti ekki barnlausum konum. VANDA ÞARF VALIÐ ÞEGAR KEMUR AÐ GETNAÐARVÖRNUM KVENNA. MARGT ER Í BOÐI OG MISJAFNT HVAÐ HENTAR HVERRI KONU. LYKKJAN HEFUR VERIÐ TALIN HENTA ELDRI KONUM SEM HAFA EIGNAST BÖRN EN ÞYKIR GÓÐUR KOSTUR FYRIR ÞÆR YNGRI LÍKA. SMÁLYKKJAN ER 99,8 % ÖRUGG OG HENTAR VEL UNGUM KONUM OG ENDIST Í ÞRJÚ ÁR. Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is Lykkjan hentar öllum konum á öllum aldri. Getty Images/iStockphoto Að borða trefjar á morgnana hjálpar til við að sleppa við hungurtilfinninguna sem herjar oft á seinni part dags þegar sykurþörfin segir til sín. Að borða snemma dags hjálpar líka brennsl- unni yfir daginn. Gott er að byrja daginn á hafragraut með rúsínum og hnetum og hlaða þann- ig batteríin fyrir daginn. Þeir sem borða morgunmat eru grennri en hinir sem sleppa honum. Ekki sleppa morgunmat

x

Morgunblaðið - Sunnudagur

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið - Sunnudagur
https://timarit.is/publication/1078

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.