Morgunblaðið - 05.12.2015, Blaðsíða 31

31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 2015
Varkárni Krakkar á leið úr sundi í Laugarnesskóla fara að öllu með gát og ástæða er til þess að hvetja alla í umferðinni, jafnt gangandi sem akandi, að taka þá sér til fyrirmyndar.
Golli
Stjórnvöld leggja
fram umdeilt frum-
varp um stórhækkun
sérstakra gjalda á
sjávarútvegsfyrirtæki.
Daginn eftir fer frétta-
stofa ríkisins af stað
með umfjöllun þar sem
því er haldið fram að
stærsta sjávarútvegs-
fyrirtæki landsins hafi
brotið gróflega gegn
ákvæðum skatta- og gjaldeyrislaga.
Sama dag ræðst gjaldeyriseftirlit
Seðlabanka ríkisins inn í skrifstofur
þessa fyrirtækis og leggur hald á
gögn í brettavís. Fjölmiðlar virðast
boðaðir í húsleitirnar og ekki er
dregin dul á það í fjölmiðlum að til
rannsóknar séu stórfelld brot af
hálfu stjórnenda þessa fyrirtækis.
Ráðherra segir að rannsaka þurfi
hvort sjávarútvegsfyrirtæki séu al-
mennt að koma stórfelldum fjár-
munum undan skatti í útlöndum.
Upplýst er að fréttastofa ríkisins og
gjaldeyriseftirlitið höfðu með sér
samráð við upphaf rannsókn-
arinnar.
Þetta er ekki lýsing á Rússlandi
Pútíns heldur Íslandi þeirra Stein-
gríms, Jóhönnu og Más. Ofan-
greindir atburðir áttu sér stað í lok
mars 2012 og beindust
aðgerðirnar að sjáv-
arútvegsfyrirtækinu
Samherja og stjórn-
endum þess. Stjórn-
endur Samherja full-
yrtu að þeir hefðu
ekkert að fela og að
þeir hefðu ekki gerst
brotlegir við lög. „Ég
er alveg klár á því hver
verður niðurstaðan í
þessu máli,“ sagði for-
stjóri Samherja í við-
tali daginn eftir hús-
leitirnar. Sú niðurstaða liggur núna
fyrir og hún er í fullu samræmi við
það sem stjórnendur Samherja
héldu fram á þessum tíma og allar
götur síðan. Þær ásakanir sem á þá
voru bornar um stórfelld brot gegn
lögum og almannahagsmunum
reyndust haldlausar og lauk þessari
aðför með því að Seðlabankinn var
gerður afturreka með allan sinn
málatilbúnað.
Hátt var reitt til höggs og því er
ábyrgð Seðlabankans mikil í þessu
máli. Seðlabankastjóri ber sam-
kvæmt 1. mgr. 23. gr. laga nr. 36/
2001 um Seðlabanka Íslands ábyrgð
á rekstri bankans og fer hann með
ákvörðunarvald í öllum málefnum
hans sem ekki eru falin öðrum með
lögum. Hann ber því ábyrgð á þeirri
sneypuför sem að framan er rakin.
Seðlabankastjóri hefur hins vegar
verið á flótta undan ábyrgð sinni.
Hann hefur haldið því fram, bæði í
viðtali við Morgunblaðið 14. sept-
ember sl. og í útvarpsþættinum
Sprengisandi 22. nóvember sl., að
Samherji hafi sloppið vegna klúðurs
við lagasetningu. Slíkar dylgjur eru
ekki samboðnar seðlabankastjóra
og það verður að gera þá kröfu að
fyrirtæki sem hreinsað hefur verið
af ásökunum hans njóti sannmælis.
Meiri sómi væri að því fyrir seðla-
bankastjóra að viðurkenna ábyrgð
sína og biðjast afsökunar á þeim
erfiðleikum sem bankinn hefur
valdið þessu fyrirtæki og starfs-
mönnum þess með tilhæfulausum
ásökunum og grófum inngripum í
starfsemi fyrirtækisins.
Umboðsmaður Alþingis gerði í
byrjun október alvarlegar athuga-
semdir við starfshætti Seðlabank-
ans við framkvæmd laga um gjald-
eyrismál. Í bréfi umboðsmanns
segir að það verði að gera þá kröfu
að þau stjórnvöld sem fara með at-
huganir og rannsóknir á meintum
refsiverðum brotum gæti þess sér-
staklega að fullnægjandi lagagrund-
völlur sé til staðar til að ráðast í at-
huganir og rannsóknir gagnvart
borgurunum. Segir umboðsmaður
að slíkar rannsóknir séu verulega
íþyngjandi gagnvart þeim einstakl-
ingum og lögaðilum sem í hlut eiga
og inngrip í persónuleg málefni
þeirra og atvinnustarfsemi. Fer um-
boðsmaður fram á að Seðlabankinn
hugi betur að því við undirbúning
og ákvarðanatöku um athuganir og
rannsóknir, og eftir atvikum kæru
til lögreglu, vegna einstakra mála,
að sá lagagrundvöllur sem þær
ákvarðanir byggjast á sé fullnægj-
andi miðað við þá háttsemi sem á
reynir. Athygli vekur að umboðs-
maður beinir erindi sínu sér-
staklega til þeirra stjórnvalda sem
hafa eftirlit með starfsemi Seðla-
bankans, þ.e. bankaráðs Seðlabanka
Íslands og fjármála- og efnahags-
ráðherra.
Og umboðsmaður lætur ekki
staðar numið þar. Orðrétt segir í
bréfi umboðsmanns: „Ég tek það
líka fram að ég tel það miður þegar
forstöðumenn ríkisstofnana, sem
fara með rannsóknarvald af því tagi
sem hér er fjallað um, vísa til þess
að ástæða þess að fella hefur þurft
niður rannsóknir mála, t.d. með
ákvörðun ákæruvalds, megi rekja til
vanbúnaðar í lögum eða mistaka við
lagasetningu. Það er einmitt verk-
efni stjórnvalda að gæta að því að
þau hafi nægar heimildir í lögum til
þeirra athafna og ákvarðana gagn-
vart borgurunum sem þau grípa
til.“
Hér tekur umboðsmaður af öll
tvímæli um ábyrgð Seðlabankans og
stjórnenda hans. Þótt Seðlabanka-
stjóri hafi beitt fyrir sig fremur
óvæntri röksemdafærslu í fram-
angreindum útvarpsþætti þess efnis
að umboðsmaður Alþingis væri ekki
óskeikull, hann væri ekki dómari og
ekki guð, þá verður ekki séð að
bankastjórinn geti flúið þessa alvar-
legu gagnrýni. Þar breytir engu um
að seðlabankastjóri sé svo önnum
kafinn að hann hafi ekki tíma til að
þvo af sér sokkana, eins og hann
greindi frá í viðtalinu á Sprengi-
sandi.
Það er grundvallarregla í öllum
skárri samfélögum að valdi fylgir
ábyrgð, og því meira sem valdið er
því meiri ábyrgð bera valdhafarnir.
Seðlabankastjóri er ekki undanþeg-
inn þessari meginreglu. Það er vond
tilhugsun ef þeir sem með slík völd
fara telja sig ekki þurfa að standa
skil á gerðum sínum.
Eftir Borgar Þór
Einarsson » Það er grundvallar-
regla í öllum skárri
samfélögum að valdi
fylgir ábyrgð, og því
meira sem valdið er því
meiri ábyrgð bera vald-
hafarnir.
Borgar Þór Einarsson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Ábyrgðarlaus í óhreinum sokkum