Morgunblaðið - 17.12.2015, Qupperneq 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. DESEMBER 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Fimmtukappræð-urnar á
milli væntanlegra
frambjóðenda
Repúblíkana-
flokksins vegna
komandi forsetakosninga í
Bandaríkjunum fóru fram í
fyrrinótt og kenndi þar ým-
issa grasa. Umræðurnar
snerust að miklu leyti um
utanríkismál, en fjarstæðu-
kenndar tillögur og yfirlýs-
ingar Donalds Trump hafa
hrært mjög í pottinum að
undanförnu eins og oft áður.
Eftir því sem styttist í að
forkosningar repúblíkana
hefjist hafa margir almennir
fréttaskýrendur beðið eftir
því að fylgi Trumps færi að
dala en svo hefur ekki enn
orðið að ráði. Reyndar hefur
Ted Cruz, öldungadeildar-
þingmaður frá Texas, nú náð
forystunni í skoðanakönn-
unum í Iowa, en hann þykir
nokkuð langt frá miðjunni
miðað við aðra frambjóð-
endur og höfðar lítið til fólks
utan raða hörðustu flokks-
manna.
Umræðan í kappræðunum
bar þess merki að aðrir fram-
bjóðendur vildu sauma að
þeim tveimur, einkum þó
Trump. Bar þar hæst að Jeb
Bush, fyrrverandi ríkisstjóri í
Flórída, stóð sig mun betur
en áður, tók forystuna og
sýndi loks þann styrk og
reynslu sem hann býr yfir. Á
sama tíma dró heldur af
Trump, einkum þegar leið á
umræðurnar.
Bush sagði um Trump að
hann væri fram-
bjóðandi ringul-
reiðar og yrði
sömuleiðis forseti
ringulreiðar næði
hann kjöri. Hann
hvatti kjósendur
til að forðast Trump, en eina
svar Trump var að skoðana-
kannanir sýndu að hann stæði
betur, sem getur varla talist
til málefnalegra raka í stjórn-
málaumræðu.
Marco Rubio, öldunga-
deildarþingmaður í Flórída,
hefur stundum verið nefndur
í sömu andrá og Bush sem
kostur fyrir þá repúblíkana
sem vilja eiga möguleika á að
höfða til fólks utan þrengstu
raða flokksmanna og leggja
áherslu á það sem gerist eftir
forkosningarnar. Þessir repú-
blíkanar hafa miklar áhyggj-
ur af gengi Trumps, enda er
ekki talið líklegt að hann nái
breiðum stuðningi í almenn-
um kosningum. Heitar um-
ræður spunnust á milli Rubio
og Ted Cruz, en erfitt var að
sjá að annar hefði betur, sem
hljóta að vera vonbrigði fyrir
Cruz en gæti talist ávinn-
ingur fyrir Rubio.
Stóra spurningin sem ekki
hefur enn fengist svar við er
hvort frammistaðan í fyrri-
nótt breyti einhverju um
framvinduna í þeim fjölda
vinsældakannanna sem öll
umræðan virðist miðast við.
Hingað til hefur yfirborðs-
mennska náð að trompa alla
skynsemi. Nú örlaði á því að
skynsemin gæti haft betur og
röksemdir fengið að njóta sín
eins og æskilegt er.
Jeb Bush var sterk-
astur í umræðunum
en nú er spurning
með kannanirnar}
Yfirborð eða skynsemi
Meirihlutinn íborgar-
stjórn reyndi að
lauma inn 4,9%
hækkunum á
gjaldskrám
borgarinnar með
vísan til þess að sú hækkun
endurspeglaði verðbólgu-
væntingar fyrir næsta ár.
Þegar á það var bent að þetta
væri langt umfram allar spár
neyddist meirihlutinn til að
bakka með þessa fjarstæðu
og hefur nú samþykkt hóf-
legri gjaldskrárhækkanir.
En meirihlutinn laumar í
leiðinni inn svikum á kosn-
ingaloforði, því að „útfærslu á
leikskólagjöldunum var frest-
að“, eins og fulltrúi meirihlut-
ans orðaði það. Lofað hafði
verið að lækka leikskólagjöld
en nú á að falla frá lækkun-
inni og „færa hana inn á kjör-
tímabilið“, sam-
kvæmt sama
borgarfulltrúa,
Sóleyju Tómas-
dóttur.
Ástæða þess að
Sóley þurfti að
svara fyrir þetta svikna loforð
er að Dagur B. Eggertsson
borgarstjóri var staddur í
Kaupmannahöfn brýnna er-
inda á fjármálaráðstefnu. Það
er eflaust liður í að leysa æ
versnandi fjárhagsstöðu
borgarinnar undir hans
stjórn, ekki síður en fjölmenn
sendinefnd borgarinnar til
Parísar á dögunum hefur
hjálpað í því efni. Útilokað
var að borgin sendi færri full-
trúa á þann viðburð, en lækk-
un leikskólagjalda má „færa
inn á kjörtímabilið“ að mati
núverandi meirihluta borgar-
stjórnar.
Fresta þarf lækkun
leikskólagjalda eftir
fjölmenna ferð borg-
arinnar til Parísar}
Dagur á ferð og flugi
T
raust til helstu stofnana sam-
félagsins hefur almennt minnkað í
nýjustu mælingu MMR, en segja
má að traust í samfélaginu hafi
horfið í kjölfar Hrunsins mikla.
Það kemur svo sem ekki á óvart að bankakerf-
ið sé á botninum, þar sem fæstir bera traust
til þess, eða einungis 7%, og hefur lækkað um
þrjú prósentustig frá síðustu mælingu. Ímynd
bankanna hefur lítið batnað og fólk hugsar
þeim enn þegjandi þörfina. Allt of háir vextir
fyrir þá sem skulda og allt of lágir vextir fyrir
þá sem eiga sparnað á bankareikningi. Fólk
horfir í forundran á hagnað þeirra, sem hleyp-
ur á tugum milljarða. Nú styttist í að bank-
arnir verði seldir, líklega hæstbjóðendum.
Ætli nýjum eigendum takist að snúa almenn-
ingsálitinu og skapa sér traust?
Allir keppast við að telja landsmönnum trú um að
kreppan sé liðin hjá og uppgangstími fram undan. Haft
var eftir einum bankastjóranum að „blússandi góðæri“
væri skollið á. Stjórnendur 400 stærstu fyrirtækja lands-
ins eru uppfullir bjartsýni samkvæmt könnun Gallup.
Þeir meta aðstæðurnar í atvinnulífinu svipaðar og á hinu
eftirminnilega stuðári 2007 og vænta enn betri aðstæðna
á næstunni. Þarf frekari vitna við? Verðum við ekki að
treysta því að nú sé að koma betri tíð með blóm í haga?
En hverjir ætli finni fyrir hinu eftirsótta góðæri?
Hefur seðlaveskið tútnað út hjá unga fólkinu sem getur
ekki flutt að heiman eða hjá hinu almenna launafólki sem
einu sinni tilheyrði millistéttinni? Ætli pen-
ingunum hafi fjölgað í vasa lífeyrisþeganna í
hópi aldraðra eða öryrkja? Kannski er nýja
góðærið bara hjá eigendum og stjórnendum
fyrirtækja og helstu ráðamönnum þjóðar-
innar sem fengu launahækkun sem var gerð
afturvirk. Þeir fá litla ávöxtun á eingreiðsl-
una ef þeir leggja þann pening inn á banka-
reikning. Ég mæli með því að þeir eyði pen-
ingunum strax. Þá hrökkva kannski
einhverjir brauðmolar til hinna.
Fjölmiðlarnir, að undanskildu Ríkisútvarp-
inu, geta heldur ekki státað af miklu trausti,
einungis 11% og lækkaði um átta prósentu-
stig frá síðustu mælingu. Kannski eru áhrif
fjölmiðlanna þverrandi og samfélagsmiðl-
arnir teknir við fjórða valdinu. Fólkið á sam-
félagsmiðlunum krefst aðgerða í málefnum
flóttafólks frá Sýrlandi, hælisleitanda frá Albaníu,
kvenna sem verða fyrir kynferðisofbeldi og sjúklinga.
Allt saman í nafni gæsku og góðmennsku. Þingmenn og
ráðherrar sem njóta einungis 14-19% trausts mega hafa
sig alla við að meðtaka öll skilaboðin sem á þeim dynja.
Mér sýnist fáir vera að vinna sérstaklega í því að
byggja upp traust. Kannski hefur samfélagið breyst það
mikið að það þyki ekki lengur eftirsóknarvert að njóta
trausts. Að ávinna sér traust tekur tíma og að sama
skapi getur það horfið á örskotsstundu þegar það bregst.
Viljum við samfélag sundrungar og ójafnvægis nú þegar
allt ætti að vera í lukkunnar velstandi? margret@mbl.is
Margrét Kr.
Sigurðardóttir
Pistill
Traustið enn á fallanda fæti?
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Hart er tekist á um þáákvörðun að lífeyris-bætur hækki ekki aft-urvirkt líkt og laun sem
samið var um á vinnumarkaðinum á
umliðnum mánuðum. Ellen Calmon,
formaður Öryrkjabandalags Íslands,
segir að deilan um afturvirkni snúist
m.a. um túlkun á 69. grein laganna
um almannatryggingar. Þar segir að
bætur almannatrygginga, skuli
breytast árlega í samræmi við fjárlög
hverju sinni. „Ákvörðun þeirra skal
taka mið af launaþróun, þó þannig að
þær hækki aldrei minna en verðlag
samkvæmt vísitölu neysluverðs.“
Ummæli lögskýringargagn
Ellen bendir á að launaþróun sé
allt annað viðmið en launavísitala og
segir að þegar þetta lagaákvæði var
lögfest á árinu 1997 hafi Davíð Odds-
son, þáverandi forsætisráðherra, sagt
í andsvari á Alþingi að lífeyririnn ætti
að fylgja vísitölu neysluverðs eða
launaþróun eftir því hvort væri
hærra. ,,Hann orðaði þetta þannig að
þetta væri í raun og veru tvöfaldur
lás fyrir örorkulífeyrisþega sem
myndi tryggja þessa hækkun. Þetta
var mjög skýrt orðað hjá honum,“
segir hún og bendir á að þessi um-
mæli forsætisráðherra við lögfest-
ingu ákvæðisins séu lögskýringar-
gagn, sem skipti miklu máli að sé
framfylgt. Orðrétt sagði Davíð í and-
svarinu sem Ellen vitnar til: ,,Við höf-
um þetta rýmra með þessari teng-
ingu. Það á ekki að láta nægja að
miða við neysluvísitöluna. Það á jafn-
framt að gæta þess að huga sér-
staklega að og hafa viðmiðun á
launaþróuninni og þá auðvitað er
bara hægt að gera það þegar launa-
þróunin er vænlegri kostur en vísitala
neysluverðs. Það gefur augaleið. Ég
tel því að hér sé um tvöfaldan lás að
ræða og ef ég ætti hjól, sem ég á ekki,
þá myndi ég treysta mér til að læsa
því með slíkum lásum,“ sagði Davíð í
andsvarinu á Alþingi hinn 9. desem-
ber 1997.
Eygló Harðardóttir félagsmála-
ráðherra sagði við umræður um fjár-
lagafrumvarpið í þinginu fyrir nokkr-
um dögum að skv. tillögum
fjárlaganefndar við 2. umræðu
mundu bætur almannatrygginga
hækka um 9,7%. Þetta þýði að bætur
einstaklings eða einhleypings sem
býr einn verði ívið hærri en lág-
markslaun, eða 246.902 kr. með heim-
ilisuppbót. Hækkunin taki mið af
endurmetinni þjóðhagsspá Hagstof-
unnar í nóvember um þróun launa-
vísitölu að frádregnu launaskriði.
Meðallaunahækkun yfirstandandi árs
umfram 3% hækkun bóta almanna-
trygginga í byrjun þessa árs sé inni-
falin í hækkuninni í fjárlögum ársins
2016. Sé 3% hækkunin tekin með
nemi uppsöfnuð hækkun á þessum
tveimur árum 13% og ef einnig sé litið
til 3,6% hækkunar árið 2014 nemi
uppsöfnuð hækkun 17,1%.
Ellen segir að 9,7% hækkun ör-
orkulífeyris um næstu áramót skili
lágri upphæð því prósentan er reikn-
að af svo lágum fjárhæðum. „Fram-
færslan fer úr 172 þúsund krónum í
um 186 þúsund krónur. Það lifir eng-
inn af 186 þúsund krónum á Íslandi.
Það eru engin viðmið í velferðarráðu-
neytinu, sem segja að fólk geti lifað af
þessu hér á landi. Örorkulífeyris-
þegar nota um 60% framfærslu til að
mæta húsnæðiskostnaði. Í dag er
staðan sú að örorkulífeyrisþegar
þurfa að framfleyta sér og sínum á
upphæðum sem samsvara um 37% af
meðallaunum í landinu en það er
langt undir fátæktarmörkum.
Ef lífeyrisþegar fengju aftur-
virkar greiðslur í takt við launaþróun
í landinu frá 1. maí sl. myndu þær
skila um það bil 150 þúsund kr. til
hvers einstaklings „en greiðslurnar
sem þjóðkjörnir fulltrúar fengu aft-
urvirkt frá 1. mars hlaupa á fleiri
hundrað þúsundum ef ekki milljónum
til hvers einstaklings,“ segir hún og
vísar til ákvörðunar kjararáðs í nóv-
ember sl.
Segja tvöfaldan lás eiga
að tryggja hækkunina
Morgunblaðið/Eggert
Mótmælt Öryrkjabandalagið hefur boðað til samstöðufunda við Alþingi
daglega til að fylgja eftir kröfu um að lífeyrisþegar fái afturvirka hækkun.
Nokkuð mismunandi hefur verið
staðið að hækkun bóta í kjölfar
kjarasamninga á umliðnum ár-
um en yfirleitt hafa bætur verið
tengdar niðurstöðu samninga.
Þegar samið var á vinnumarkaði
í maí 2011 fengu lífeyrisþegar
og atvinnuleitendur hliðstæðar
hækkanir 1. júní og samið var
um og afturvirka hækkun með
50 þúsund kr. eingreiðslu fyrir
tímabilið frá 1. mars til 31. maí.
Gylfi Arnbjörnsson, forseti ASÍ,
gagnrýnir að ekki er um aft-
urvirkni að ræða í fjárlaga-
frumvarpinu núna á sama tíma
og fyrir liggur samkomulag um
sameiginlega launastefnu til
ársloka 2018 og samkomulag
um aðgerðir fyrir þá tekju-
lægstu. Það byggist að hluta til
á niðurstöðu gerðardóms, sem
hafi úrskurðað á grundvelli
þeirra kjarasamninga sem ríkið
hefur staðið að. Síðan komi
kjararáð og telji eðlilegt að hið
sama eigi við um kjörna fulltrúa
og æðstu embættismenn. ,,Þá
eru öryrkjar, aldraðir og at-
vinnulausir eini hópurinn sem
skilinn er eftir. Það nær ekki
nokkurri átt,“ segir hann.
Afturvirk ein-
greiðsla 2011
HLIÐSTÆÐAR KJARABÆTUR