Morgunblaðið - 17.12.2015, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. DESEMBER 2015
Hundur Einbeittur var hann, hundurinn í bandinu á Laugaveginum.
Styrmir Kári
Mikilvægasta afurð
COP-21 loftslagsfund-
arins í París um síð-
ustu helgi er tvímæla-
laust viðurkenning
ríkja heims á því að
hverfa verði frá notkun
jarðefnaeldsneytis á
þessari öld eigi að af-
stýra allsherjarófarn-
aði. Yfirlýstir áfangar
þjóðríkja um samdrátt
í losun gróðurhúsalofts á næsta ára-
tug eru fögur fyrirheit, en óskuld-
bindandi, og áætlanir þar að lútandi
verða viðfangsefni á árlegum vett-
vangi loftslagssamningsins fram-
vegis. Þannig kemur smám saman í
ljós hvort staðið verður við boðaðan
samdrátt í losun og hvort glíman við
óhóflega hlýnun í gróðurhúsinu Jörð
er að skila árangri. Markið er sett á
að stöðva sig við +1,5°C í meðalhita,
sem þegar hefur hækkað um eina
gráðu frá upphafi iðnbyltingar. Mið-
að við framkomin óskuldbindandi
fyrirheit þjóðríkja stefnir hins vegar
í 2,7°C, sem er afar langt yfir æski-
legum mörkum.
Eftirfylgnin á herðum margra
Margir eru nefndir til sögunnar
þegar spurt er um hver eigi að sjá
um að fyrirheitin verði
ekki orðin tóm. Ríkis-
stjórnir hvers lands og
yfirstjórnir ríkja-
samsteypa eins og
Evrópusambandsins
verða í aðalhlutverki
við að standa skil á los-
unarbókhaldi og stilla
sig saman um úrræði
sem eru á þeirra valdi.
En gerendur sem vísað
er til auk almennings
eru ekki síst fjölþjóða-
fyrirtæki sem flest
leika lausum hala á viðskiptavelli
heimsins og telja sig lítt bundin af
íhlutun þjóðríkja. Breytingin burt
frá jarðefnabrennslu snýr að stór-
fyrirtækjum í eldsneytisframleiðslu,
en 90 þau stærstu bera ábyrgð á
63% heimslosunar, kunnugleg nöfn
eins og BP, Shell, Gazprom, Exon
Mobil og Saudi Aramco í þeim hópi.
Krafan um skattlagningu kolefnis í
söluafurðum slíkra fyrirtækja hlýtur
að verða hávær á næstunni sem og á
fyrirtæki sem stunda kolanámugröft
og vinnslu úr setlögum (fracking).
Eðlilegt sýnist að tekjur af slíkum
skatti renni í sjóð til fátækra ríkja í
tengslum við loftslagsaðlögun. Fjöl-
breyttasti hópurinn er svo fjárfestar
á öllum stigum og kauphallir sem
leikendur á fjármálasviði. Hingað til
hefur reynst torvelt að láta markað-
inn lúta langtímahagsmunum og þar
er líklega á ferðinni stærsti og
óstýrilátasti óvissuþátturinn. Áhrif-
in á efnahagsstarfsemi einstakra
ríkja og heimshluta munu mæta
mönnum við hvert fótmál á þessari
vegferð.
Skipasamgöngur og flug
leika lausum hala
Skipaferðir og flugsamgöngur,
sem til samans eru fimmti stærsti
þátturinn í losun gróðurhúsalofts á
heimsvísu, samanlagt álíka mikið og
losun frá Þýskalandi og Bretlandi til
samans, en bæði þessi svið standa
utan við samkomulagið. Losun frá
þessari starfsemi jókst um 80% á
tímabilinu 1990-2010 og enn hefur
ekkert þak verið sett á hana. Tilraun
fulltrúa Marshall-eyja í París í þá átt
að setja þak á þessa starfsemi náði
ekki fram að ganga. Hagsmunir
ferðamannaiðnaðar og viðskipta
reyndust hér vega þungt. Þessi svið
heyra hvort undir sína stofnun Sam-
einuðu þjóðanna, sem hvorug hefur
gert tillögur um þak á losun þeirra.
Ólíklegt er þó að svo verði til fram-
búðar, annaðhvort að slíkt þak verði
sett eða starfsemin skattlögð. Á
þetta hlýtur að reyna fyrr en síðar
um leið og þrengt verður að öðrum
þáttum sem miklu valda um hlýnun
andrúmsloftsins.
Olíuleit á Drekasvæði
væntanlega hætt
Í ljósi skilaboða Parísarsamkomu-
lagsins um að þjóðir heims komist
sem fyrst út úr vinnslu jarðefnaelds-
neytis er frekari fjárfesting í leit og
vinnslu olíu og gass augljós tíma-
skekkja og þá ekki síst slík starfsemi
á norðurslóðum. Það verður próf-
steinn á alvöru íslenskra stjórnvalda
að standa við nýlegar yfirlýsingar og
sýna lit, að leit og áformaðri vinnslu
jarðefnaeldsneytis á Drekasvæðinu
verði formlega hætt. Fyrrverandi
ríkisstjórn Samfylkingar og Vinstri
grænna gerði sig að viðundri í um-
hverfismálum með framgöngu í því
máli og báðir flokkarnir hafa nú
loksins séð sig um hönd með sam-
þykktum landsfunda.
Ísinn brotinn á umhverfissviði
Stærsta þýðing Parísarfundarins
felst í sameiginlegri yfirlýsingu
þjóða heims, stórra og smárra, um
að núverandi sigling í orkubúskap
heimsins stefni til glötunar og sam-
eina verði kraftana til að snúa frá
villu vegar. Athygli vekur hins vegar
að Parísarfundurinn leiddi hjá sér
umræðu um kjarnorku sem er við-
sjárverður orkugjafi vegna gífur-
legrar mengunarhættu og geisla-
virks úrgangs. Sum ríki stefna á
mikla uppbyggingu kjarnorkuvera,
m.a. Kína.
Skipting á orkugjöfum burt frá
kolefnisbrennslu er undirstöðumál
sem lengi hefur verið krafist af nátt-
úruverndarfólki og öðrum fram-
sýnum öflum, að Rómarklúbbnum
meðtöldum. Eigi slík breyting að
verða í reynd og leiða til sjálfbærs
samfélags þarf henni að fylgja um-
snúningur á flestum öðrum sviðum í
átt að sjálfbærni og jöfnuði. Vel
megandi þjóðum ber að hafa for-
göngu um þau efni og sýna að þeim
sé alvara. Núverandi neyslusam-
félög með vaxandi ójöfnuði kalla á að
gerðar verði margháttaðar grund-
vallarbreytingar eigi árangur að
nást til frambúðar. Vistvæn meðferð
auðlinda, skipulagsmál og breytt
hagstjórn eru þeir þættir sem mest
ríður á að teknir verði nýjum tökum
jafnhliða gjörbreytingu í orkubú-
skap heimsins.
Eftir Hjörleif
Guttormsson »Hingað til hefur
reynst torvelt að
láta markaðinn lúta
langtímahagsmunum og
þar er líklega á ferðinni
stærsti og óstýrilátasti
óvissuþátturinn.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Stefnumið Parísarfundarins eru afar mikilvæg,
en eftirleikurinn verður ekki auðveldur
Í haust höfum við í
Samfylkingunni lagt
áherslu á að lífeyrir aldr-
aðra og öryrkja hækki
með sama hætti og
lægstu laun. Lífeyrir þarf
því að hækka afturvirkt
frá 1. maí sl., rétt eins og
laun gera í almennum
kjarasamningum. Þá þarf
að tryggja að þegar
lægstu laun hækka á nýj-
an leik umfram bætur almannatrygg-
inga 1. maí 2016 muni lífeyrisþegar
ekki sitja eftir á ný.
Það er athyglisvert að sjá vandræði
stjórnarflokkanna þegar þeir standa
gegn þessari réttlætiskröfu. Það eru
enda engin rök fyrir því að lífeyris-
þegar eigi að standa launafólki að baki
átta mánuði af hverjum tólf á þessu ári
og því næsta.
Etja einum gegn öðrum
Þegar formaður Sjálfstæðisflokksins
reyndi að rökstyðja misréttið greip
hann í það hálmstrá að stilla lífeyris-
þegum og fólki á vinnumarkaði upp
sem andstæðingum og sagði: „Það er
líka til fólk sem er í fullu starfi, vaknar
snemma á morgnana og vinnur allan
daginn við að hafa í sig og á og sitt fólk.
Það hefur ekki meira á milli handanna
en þeir sem treysta á bæturnar.“
Þessi ummæli eru óskiljanleg og
ósanngjörn. Aldraðir og öryrkjar eiga
ekki val um það að afla sér atvinnu-
tekna, vegna aldurs eða sjúkleika, og
það er ekki ógn við lágtekjufólk að
aldraðir og öryrkjar njóti sambæri-
legra lífskjara og það. Einu sinni var
kjörorð Sjálfstæðisflokksins „stétt með
stétt“. Nú virðist það vera orðið: „Etj-
um einum gegn öðrum“.
Eru yngri öryrkjar
vandamálið?
Formaður Sjálfstæðisflokksins beit
svo höfuðið af skömminni þegar hann,
aðspurður, vísaði til fjölgunar í hópi
yngri öryrkja vegna geðrænna vanda-
mála sem rökstuðnings fyrir misrétt-
inu. Ef hann meinar eitthvað með því
ætti í fjárlagafrumvarpi að vera að
finna fjármagn til að
vinna gegn þeirri þróun,
með fleiri úrræðum, nýj-
um námstækifærum og
sveigjanlegri framhalds-
skóla. Það er ekki gert:
Þvert á móti hefur tæki-
færum fyrir ungt fólk ver-
ið fækkað, áhersla lögð á
harðari kröfur um náms-
framvindu og minni
sveigjanleika og bók-
námsframhaldsskólum
lokað fyrir fólki yfir 25 ára
aldri. En jafnvel þótt
þessi þróun réttlætti einhverjar sér-
stakar aðgerðir getur hún aldrei rétt-
lætt almennt misrétti gagnvart lífeyr-
isþegum.
Tölurnar segja okkur allt aðra sögu
og væri gott ef Bjarni Benediktsson
hefði fyrir því að kynna sér þær. Heild-
arfjöldi lífeyrisþega árið 2014 er skv.
tölum Tryggingastofnunar tæplega
47.700. Af þeim eru ellilífeyrisþegar
rúmlega 31.300 og örorkulífeyrisþegar
rúmlega 16.300. Af þessum 16.300
örorkulífeyrisþegum eru allir
örorkulífeyrisþegar undir 30 ára aldri
af báðum kynjum einungis 1.553. Ég
hef ekki í fljótu bragði sundurliðaðar
upplýsingar um hvernig þeir greinast í
öryrkja af líkamlegum orsökum,
þroskahömlun eða af geðrænum orsök-
um og því er erfitt að átta sig á hversu
margir eru í hópnum sem Bjarni Bene-
diktsson hefur ákveðið að beina skot-
um sínum að. Hann getur þó aldrei tal-
ið fleiri en einhver hundruð í mesta
lagi. En jafnvel þótt þeir hefðu allir
valið sér að verða öryrkjar, eins og for-
maður Sjálfstæðisflokksins gefur í
skyn, getur það aldrei talist réttlæt-
anlegt að refsa öllum hinum lífeyris-
þegunum þess vegna. Það virðist því
sem Bjarni Benediktsson hafi fallið í þá
gryfju að trúa þeim tröllasögum sem
reglulega heyrast frá harðlínuöflum
sem berjast gegn félagslegu réttlæti og
jöfnum tækifærum og lýsa örorkulíf-
eyrisþegum sem afætum og byrði á
samfélaginu. Það er hættulegt ef for-
ysta ríkisstjórnarinnar byggir ákvarð-
anir sínar á lítilli staðreyndaþekkingu
en takmarkalausum fordómum í garð
þeirra sem höllum fæti standa í sam-
félaginu.
Kjararáð aldraðra og öryrkja
Sú ríkisstjórn sem nú situr hefur
ekki gripið til neinna nýrra stórra ráð-
stafana til að bæta kjör lífeyrisþega.
Aðhaldsaðgerðir síðustu ríkisstjórnar
voru lögfestar sumarið 2009 með sól-
arlagsákvæði og runnu samkvæmt því
ákvæði út 31. desember 2013, án til-
verknaðar nýrrar ríkisstjórnar. Á
kreppuárunum var þröngt í búi, en
þrátt fyrir tóman ríkissjóð var lífeyrir
almannatrygginga látinn fylgja lág-
markslaunum á miðju ári 2011, þegar
samið var um sérstaka hækkun lægstu
launa. Við eigum ekki að hverfa frá
þeirri stefnu nú og skilja aldraða og ör-
yrkja eftir á sama tíma og lægstu laun
eru hækkuð sérstaklega og laun alls
launafólks hækka afturvirkt.
Það er okkar hjartans mál að lífeyrir
aldraðra og öryrkja hækki með sama
hætti og lægstu laun. Formaður Sjálf-
stæðisflokksins leggst hins vegar gegn
tillögu okkar því hann telur lífeyris-
þega þegar hafa fengið ríflegar hækk-
anir, ruglar saman útgjaldaaukningu
vegna fjölgunar lífeyrisþega vegna
öldrunar þjóðarinnar og raunverulegri
tekjuaukningu þeirra og klifar á fjár-
hæð framlaga í krónum talið, án tillits
til raunverðs.
Alþingi er í raun kjararáð aldraðra
og öryrkja sem, líkt og formaður Ör-
yrkjabandalagsins hefur sagt, hafa fátt
annað en vonina að vopni. Ég trúi því
satt að segja ekki enn að stjórnarflokk-
arnir hunsi þessa réttlætiskröfu. Ein-
staka þingmenn stjórnarflokkanna
hafa látið í það skína að þeir vilji end-
urskoða afstöðu sína og við munum
gefa þeim færi á því í atkvæðagreiðslu.
Það er enn tími til að breyta rétt.
Aldraðir og öryrkjar
eiga að njóta jafnréttis
Eftir Árna Pál
Árnason » Aldraðir og öryrkjar
eiga ekki val um það
að afla sér atvinnutekna
og það er ekki ógn við lág-
tekjufólk að þeir njóti
sambærilegra lífskjara.
Árni Páll Árnason
Höfundur er formaður
Samfylkingarinnar.