Morgunblaðið - 28.05.2016, Qupperneq 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. MAÍ 2016
ÍMorgunblaðinu 21. júní 1968 birtist lesendabréf í Velvakandaundir fyrirsögninni „Ljóshærð og litfríð“:„Í útvarpinu mánudaginn 17. júní var sungið hið alkunnavöggukvæði eftir Jón Thoroddsen: Ljóshærð og litfríð – en þar
var farið með þessa ljóðlínu þannig: „Litfríð og ljóshærð“. – Mér datt
þá í hug hvort ég hefði lært þetta skakkt á fyrri árum eða ég væri bú-
inn að gleyma þessari fyrstu ljóðlínu. Ég fletti þá upp í úrvali því, er
bókaútgáfa Menningarsjóðs gaf út 1950 úr ljóðum Jóns Thoroddsens.
Einnig er kvæðið í ljóðasafninu: Íslands þúsund ár. Í báðum þessum
bókum er fyrsta erindið í kvæðinu þannig: „Ljóshærð og litfríð/ og létt
undir brún,/ handsmá og hýreyg/ og heitir Sigrún.“ Það er leitt til þess
að vita, að það skuli koma fyrir að farið sé skakkt með ljóð góðskáld-
anna okkar. Útvarpshlustandi.“
Ó, þið gömlu tímar, þegar ætlast var til að við færum rétt með kvæði!
Fjörleg umræða varð í Velvakanda næstu daga; og að því kom að
sjálfur ritstjórinn steig fram þann 30. júní og upplýsti „þá sem áhuga
hafa á þessu máli að innan
skamms mun birtast hér
greinargerð um þetta efni
frá þeim manni sem gerst til
þekkir“.
Og sú greinargerð birtist í
Velvakanda þann 3. júlí. Sá
sem gerst þekkti til var auð-
vitað Steingrímur J. Þorsteinsson prófessor sem skrifað hafði dokt-
orsritgerð um Jón Thoroddsen og gefið út verk hans. Í Velvak-
andagreininni lýsir Steingrímur því skilmerkilega hvernig jafnvel Jón
Thoroddsen sjálfur var óstöðugur í þessu máli. Í skáldsögunni frægu,
Pilti og stúlku (1850), þar sem kvæðið birtist fyrst, stendur „ljóshærð“
á undan og einnig í næstu útgáfu sögunnar (1867). En í ljóðasafninu
Snót (1865), sem Jón stóð einnig að, hafði „litfríð“ skotist í fyrsta sætið.
Emil Thoroddsen hafði þá gerð fyrir sér þegar hann samdi sitt fallega
lag við ljóð afa síns. Er furða þó menn ruglist svolítið?
[Hér hefði ég viljað setja lofgjörð um Steingrím J. Þorsteinsson, en
verð að láta þá fullyrðingu nægja að það sem hann skrifaði um skáld-
skap og líf Einars Benediktssonar (1952) er meistaraverk.]
Þriðja erindi kvæðisins um Sigrúnu litlu er svona: „Svíkur hún
seggi/ og svæfir við glaum,/ óvörum ýtir/ í örlaga straum.“
Hver er þessi hún sem svíkur seggi? Þegar ég var ungur hélt ég að
vísað væri til framtíðar og að Sigrún litla ætti eftir að hryggbrjóta
fjölda biðla. En – í öðru erindi stóð: „Viska með vexti/ æ vaxi þér hjá;
veraldar vélráð/ ei vinni þig á.“
Það er því „veröldin“ sem svíkur okkur mennina með vélráðum sín-
um enda er vilji okkar veikur eins og segir í 4. erindinu. Það er semsagt
heilmikil speki um veröldina sem hún Sigríður frá Sigríðartungu miðl-
ar Sigrúnu litlu eitt vetrarsíðdegi í Reykjavík.
„… Jökulinn hillti upp; fiskibátarnir voru að koma að, sumir að
lenda, en sumir voru komnir inn fyrir eyjarnar og skriðu fagurlega í
logninu“ (1850, bls. 113).
Jökulinn hillir uppi
Tungutak
Baldur Hafstað
bhafstad@hi.is
Þegar horft er yfir sögu íslenzka lýðveldisins í72 ár eru þeir einstaklingar tiltölulega fáirúr hópi þessarar fámennu eyþjóðar, sem áokkar tímum hafa náð að skara fram úr á
heimsvísu. Við sem vorum börn á Þingvöllum í rign-
ingunni 17. júní 1944 fylgdumst næstu árin stolt með
nokkrum ungum frjálsíþróttamönnum sem létu að sér
kveða á erlendri grund á þann veg að eftir var tekið.
Þeir urðu eins konar fyrstu tákn hinnar nýfrjálsu
þjóðar. Afrek þeirra voru staðfesting á því að við átt-
um rétt á aðild að samfélagi frjálsra þjóða heims.
Þótt saga Clausens-bræðra, Finnbjörns Þorvalds-
sonar, Gunnars Huseby, Torfa Bryngeirssonar o.fl. sé
margskrifuð er hún í raun óskrifuð sem slík og er efni
í bók. Þeir komu okkur á blað. Ungur að árum fylgd-
ist ég með Gunnari Huseby á Melavelli. Nokkrum
áratugum síðar breyttist ég í lítinn strák á ritstjóra-
stól Morgunblaðsins, þegar þessi hetja æsku minnar
kynslóðar birtist allt í einu í Aðalstræti og þurfti á að-
stoð að halda. Það var upplifun að hitta hann í eigin
persónu.
Á sjötta áratug síðustu aldar
bættust tveir afreksmenn í
þennan hóp, þeir Friðrik Ólafs-
son stórmeistari og Vilhjálmur
Einarsson, sem vann silfur-
verðlaun í þrístökki á Ólympíu-
leikunum í Melbourne 1956.
Þeim hughrifum sem ungt fólk á
Íslandi varð fyrir við fréttirnar af afreki Vilhjálms
verður seint lýst með orðum. Við litlu strákarnir í
Laugarnesskólanum, sem komumst í námunda við
Friðrik vegna þess að hann var vinur Jóns L. Arn-
alds, eldri bróður Ragnars Arnalds, þorðum varla að
ávarpa hann og vorum fullir lotningar.
Þessir ungu afreksmenn urðu eins konar þjóðar-
tákn, tákn um sjálfstæði íslenzku þjóðarinnar.
Svo kom Halldór Laxness og hlaut Nóbels-
verðlaunin fyrir bókmenntir. Það afrek hefur ekki enn
verið „toppað“ svo notað sé nútímamál. Nóbels-
verðlaunin voru staðfesting á því að við værum menn-
ingarþjóð og lifðum ekki bara á fornri frægð.
Dag einn vaknaði ég upp við það í útlöndum að
Björk var á öllum helztu sjónvarpsstöðvum í heim-
inum. Það var til marks um að í íslenzku þjóðinni
byggi enn mikill endurnýjunarkraftur. Við værum
ekki dauð úr öllum æðum.
Að þessu er vikið hér vegna þess, að nú um þessa
helgi er staddur hér í heimsókn sá Íslendingur sem
auk Halldórs Laxness og Bjarkar Guðmundsdóttur
hefur náð lengst Íslendinga á okkur tímum á alþjóða-
vettvangi og ekki alveg víst að þjóðin sé búin að átta
sig á því til fulls – en það er Helgi Tómasson, list-
dansari og listrænn stjórnandi San Francisco-
ballettsins.
Sennilega hafa fáar listgreinar á sér fágaðra yfir-
bragð fullkomnunar en klassískur ballett og raunar
skemmtilegt að kynnast á listahátíð nú algerri and-
stæðu hans sem eru götudansarar frá Brooklyn og
Manchester og eru einhvers konar birtingarmynd
byltingar sem er að búa um sig á götum stórborga í
hinum vestræna heimi, þar sem fjöldinn krefst jafn-
stöðu við hina fáu.
Hvað skyldi hafa orðið til þess að strákahópur fékk
áhuga á ballett og fór af þeim sökum að veita Helga
Tómassyni athygli ungum að árum? Svarið við þeirri
spurningu er: Bryndís Schram. Þegar ballerínan unga
sveif um svið Þjóðleikhússins, fylltum við fremstu
bekki, aftur og aftur – og fengum áhuga á ballett.
Bryndís komst hins vegar að annarri niðurstöðu og
sagði í bréfi til mín í ágúst 1961:
„Nú er ég sem sagt í Köln til að læra hvernig eigi
að byggja upp tæknileg spor í dansi og ég er alltaf að
komast betur og betur að því að ég hef aldrei kunnað
að dansa og alltof seint að fara að læra það nú. En
kannski að ég gæti kennt
öðrum að gera rétt …“
Áhuginn sem Bryndís
Schram kveikti hjá mér og
öðrum á ballett varð hins
vegar til þess að ég fór að
lesa reglulega gagnrýni
Önnu Kisselgoff (jafnöldru
okkar Bryndísar) um ballett í bandaríska stórblaðinu
New York Times. Í dálkum hennar birtust sterkar
lýsingar á frammistöðu Helga Tómassonar á sviði í
New York og dag einn sagði hún að Helgi væri einn
af fimm fremstu karldönsurum í heiminum á 20. öld.
Lengra verður tæpast komist í hinu alþjóðlega
menningarlífi en að fá slíkan dóm í slíku blaði. En nýr
kapítuli hóst á starfsferli Helga Tómassonar, þegar
hann tók við starfi sem listrænn stjórnandi San
Francisco-ballettsins, sem nú er talinn í fremstu röð
slíkra ballettflokka í heiminum.
Með þessum rökum leyfi ég mér að fullyrða að
Helgi Tómasson hafi náð sömu stöðu í veröld listdans-
ins á heimsvísu og Halldór Laxness í bókmenntum og
Björk Guðmundsdóttir á sínu sviði.
Öll hafa þau með sínum hætti staðfest tilverurétt
rúmlega 300 þúsund eyjarskeggja á þessari eyju langt
norður í höfum sem sjálfstæðrar þjóðar.
Heimsókn San Francisco-ballettsins nú er í okkar
augum, sem höfum fylgzt með Helga Tómassyni frá
upphafi, eins konar hápunktur á vegferð eins mesta
afreksmanns sem íslenzka þjóðin hefur alið á okkar
tímum.
Við þurfum að minnast þess með einhverjum hætti.
Bryndís Schram hafði forystu um það fyrir allmörgum
árum, að fólk úr hinum íslenzka listdansheimi og aðrir
áhugamenn hvöttu orðunefnd til að heiðra Önnu
Kisselgoff fyrir skrif hennar um Helga Tómasson. Það
var gert.
Kannski er kominn tími á að Vestmannaeyjar heiðri
með varanlegum hætti alþjóðlega þekktasta Vest-
mannaeying allra tíma?
Helgi Tómasson
Hvað eiga Halldór Laxness,
Björk Guðmundsdóttir og Helgi
Tómasson sameiginlegt?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Á netinu eru birt ýmis fróðlegskjöl um bankahrunið. Eitt er
fundargerð bankaráðs Englands-
banka 15. október 2008, réttri viku
eftir að stjórn breska Verkamanna-
flokksins lokaði tveimur breskum
bönkum í eigu Íslendinga, um leið
og hún kynnti 500 milljarða aðstoð
við alla aðra breska banka, jafn-
framt því sem stjórnin beitti hryðju-
verkalögum á Landsbankann (og
um skeið á Seðlabankann, Fjár-
málaráðuneytið og Fjármálaeft-
irlitið).
Bankaráðið kemst að þeirri niður-
stöðu að hin alþjóðlega fjármála-
kreppa hafi ekki aðeins verið vegna
lausafjárþurrðar, heldur líka ónógs
eigin fjár fjármálafyrirtækja. Þess
vegna hafi hið opinbera víða orðið að
leggja slíkum fyrirtækjum til
hlutafé. Þetta gerðist á Íslandi í
septemberlok 2008, þegar ríkið
keypti 75% í Glitni. Bankaráðið
bendir líka á að aðallega skorti
lausafé í Bandaríkjadölum. Eng-
landsbanki fékk í gjaldeyrisskipta-
samningum nánast ótakmarkaðan
aðgang að dölum. Veitti hann síðan
fjármálafyrirtækjum lán gegn veð-
um, og var losað um reglur um slík
veð, til dæmis tekið við margvís-
legum verðbréfum. Hér gekk Eng-
landsbanki enn lengra en Seðla-
bankinn, sem var þó eftir banka-
hrunið óspart gagnrýndur fyrir lán
til viðskiptabanka.
Fundargerðin er ekki aðeins
merkileg fyrir það að Englands-
banki var að gera nákvæmlega hið
sama og Seðlabankinn íslenski. Í
fundargerðinni víkur sögunni að af-
löndum og fjármálamiðstöðvum, og
segir þar: „Fækka þarf þeim smá-
ríkjum sem kynna sig sem fjármála-
miðstöðvar. Ísland var mjög skýrt
dæmi. Vakin var athygli á því að
Seðlabankinn íslenski hafði snemma
árs sent menn til Englandsbanka.
Þeim hafði verið sagt að þeir ættu
hið snarasta að selja banka sína.
Efnahagsreikningur Íslands væri of
stór.“
Bretarnir töluðu að vísu eins og
það hefði verið á valdi Seðlabankans
að minnka bankakerfið, sérstaklega
á tímabili þegar eignir seldust langt
undir markaðsverði. En sú er kald-
hæðni örlaganna að bankakerfið á
Íslandi var svipað að stærð hlutfalls-
lega og bankakerfin í Skotlandi og
Sviss. Þeim var bjargað í fjármála-
kreppunni með því að leggja þeim til
pund og dali. Ella hefðu þau hrunið.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Merkilegt skjal úr
Englandsbanka
Skemmtilegir og lifandi þættir um fólk sem
gegnir fjölbreyttum störfum í iðnaði og
hefur skapað sér gott líf með forvitnilegum
áhugamálum utan vinnu.
Mbl.is stendur að þáttunum
í samstarfi við Samtök iðnaðarins.
mbl.is/fagfolkid
Fjölbreytt störf og
forvitnileg áhugamál