Orð og tunga - 01.06.2002, Blaðsíða 37

Guðrún Kvaran: Úr fórum Björns M. Ólsens
27
nirla iítið þorskhöfuð’. B1 merkirorðið Arnf. ÁBIM hefurelst dæmi frá 19. öld og
merkir orðið staðbundið. Hvorki fundust dæmi í Rm né Tm og er því líklegast að dæmi
Ásgeirs sé úr vasabókinni.
nufa ‘ögn, „gef mjer solitla nufu’” (+Df.). B1 merkir orðið Vf. ÁBIM hefur elst
dæmi frá 18. öld og merkir orðið staðbundið. Hann, eins og svo oft, gefur upp
margar merkingar: ‘smábóla, varta; ögn af e-u; krýli, smástelpa’, og er ómögulegt
að ráða hver þeirra er frá 18. öld og hvort allar, eða aðeins ein, séu staðbundnar.
í Rm er aðeins til eitt dæmi. Það er úr orðabókarhandriti skrifuðu upp af vestfirsk-
um manni sennilega 1770-1780. Við það er þessi skýring: „Bóla, lítil varta“ (BA
XX:283) og er þetta líklegast 18. aldar heimild Ásgeirs. Heimildir benda því til
að ‘bóla’ og ‘ögn’ séu a.m.k. vestfirskar merkingar. í Tm voru til þrjár heimildir
og allar vestfirskar. Orðið er notað um eitthvað lítið, skepnu, telpu eða ögn af ein-
hverju.
óráðsía ‘ráðleysi’, óráðsíumaður, við það var engin merkingarskýring. B1 merkir
hvorugt orðið sem staðbundið. ÁBIM hefur elst dæmi um óráðsíu frá 18. öld og er það
líklega úr orðabókarhandriti Jóns Ólafssonar úr Grunnavík (skrifað órássía). Orðið er
víða þekkt.
pasturslaus, pasturslítill ‘veigalítill’, pastursmikill ‘veigamikill’. B1 merkirekk-
ert orðanna sem staðbundið. ÁBIM hefur ekkert þeirra með í sinni bók. Dæmi í Rm
benda ekki til staðbundinnar notkunar.
pattaralegur ‘feitur’. Bl merkir orðið ekki sem staðbundið. ÁBIM setur upp flettu-
myndina patt(ar)alegur og hefur elst dæmi frá 18. öld. Dæmi í Rm benda ekki til
staðbundinnar notkunar.
paufi ‘poki með e-u í, t.a.m. orlofspoki’ (+Df.). B1 merkir orðið Vf. ÁBIM hefur
elst dæmi frá 17. öld. Allmörg dæmi eru til í Rm og Tm og benda þau ekki til að orðið
sé bundið Vestfjörðum.
peis ‘karlmannspeisa’. B1 hefur ekki þessa karlkynsmynd. ÁBIM merkir hana stað-
bundna og elstu heimild frá 17. öld. JÓlGrv þekkir hanna en getur ekki um útbreiðslu.
I Rm er elsta heimild úr Minningabók Þorvalds Thoroddsens, sjá gelmingur. Nokkur
dæmi voru í Tm og öll af Vestfjörðum. Á orðalista Brynjólfs Oddssonar stendur: „peisill
*einn peis peisa“ (BA XXXIX: 157).
rifinn í brjóst ‘örlátur’. BMÓ skráir við dæmið „ísfirzka“. B1 merkir orðið Vf.
Hvorki í Rm var né Tm var dæmi um þetta orðasamband. Vegna dæmafæðar er ekki
hægt að segja til um útbreiðslu.
rítaralegur ‘frísklegur, skjótur á fæti’. Bl merkir orðið Arnf. ÁBIM telur það „nísl.“
en tekur ekki fram að það sé staðbundið. Hvorki fundust dæmi í Rm né Tm. Mér finnst
því líklegast að Ásgeir hafi sína heimild úr Bl.
rulleitur ‘= rauðleitur með hvítar lundir, lindir Df., rjóður í kinnum með hvítum
vöngum (sem skiptir vel litum)’. B1 merkir orðið Vf. en ÁBIM hefur það ekki sem
flettu. JÓlGrv hefur myndina undir flettunni rauðleitur og setur við það skýringuna
„vulgo“, þ.e. talmál. Ekkert dæmi fannst í Rm en dæmin í Tm sýndu að orðið er ekki
staðbundið, þau voru úr öllum landshlutum.
runtur ‘örlátur’ (+Df.). B1 merkir orðið Vf. ÁBIM hefur elst dæmi frá 18. öld og
er það á orðalista skrifuðum af vestfirskum manni sennilega 1770-1780: „runtur, rífur,