Orð og tunga - 01.06.2002, Blaðsíða 28

18
Orð og tunga
á þessum kafla eru að mestu leyti í stafrófsröð og þau voru öll tekin með í Blöndalsbók.1
Ef +Df. stendur við orð hefur Sigfús látið nægja að merkja Vf. en standi -j-Df. hefur
hann oft merkt orðið Arnf., þó ekki alltaf.
Ég hef í hyggju að líta á þessi „arnfirzku“ orð og bera þau að söfnum Orðabókar-
innar, ritmálssafni (hér eftir Rm) og talmálssafni (hér eftir Tm) og öðrum heimildum,
þar á meðal Islenskri orðsifjabók Asgeirs Blöndals Magnússonar (hér eftir ÁBIM),
orðabókarhandriti Jóns Ólafssonar úr Grunnavík (AM 433 fol.; hér eftir JÓlGrv.) og
orðasöfnum frá Vesturlandi, sem til eru í handritum, til þess að sjá hversu mörg þeirra
eru í raun og veru vestfirsk og þá staðbundin. Aftan við stafrófsraðaða kaflann eru fleiri
orð merkt Arnf. sem ekki eru tekin með að þessu sinni. Merkingarskýringar við orðin
eru úr vasabókinni.
andi ‘bráðapest’. B1 hefur þessa merkingu sem eina af mörgum og merkir hana
Arnf. ÁBIM nefnir hana ekki en endar merkingarlýsinguna reyndar á þrípunktum sem
bendir til að hann hafi þekkt fleiri merkingar en gefnar eru upp. JÓlGrv hefur ekki þessa
merkingu. I Rm er að finna dæmi frá miðri 19. öld úr Sóknalýsingum Vestfjarða, nánar
tiltekið úr Barðastrandarsýslu: „Sumir kalla sýki þessa „anda“, af hjátrú þeirri, að illur
andi leggist á féð, og þykjast nokkrir hafa séð kallinn í fuglslíki“ (1:219). Þetta er eina
dæmið í safninu um hana. Ekkert dæmi fannst í Tm og er því hugsanlegt að merkingin
sé staðbundin en til þess að ganga úr skugga um það þarf fleiri dæmi.
bokka ‘lítil flaska’. B1 inerkirorðið Vf. ÁBIM hefurelst dæmi frá 19. öld, sennilega
úr vasabókinni, og telur orðið líklegast fengið að láni frá ensku buck (1989:69). Elstu
dæmi í Rm eru frá fyrri hluta 20. aldar. í orðasafni Steingríms Jónssonar (1769-1845)
biskups, Idiotismi Vestfiördensium, sem skrifað er í lok 18. aldar, er orðið að finna í
merkingunni ‘lítil flaska’ (BA XXXIX: 150). Bokka er vel þekkt í dag, en einkum um
vínflösku, og er hugsanlegt að merkingin ‘lítil flaska’ hafi verið vestfirsk.
bredda ‘hnífur’. Ekki er tekið fram um hvers konar hníf er að ræða. B1 gefur
sem fyrstu merkingu ‘stór hnífur’ og sem aðra merkingu ‘bitlaus hnífur’. Hann merkir
hvoruga sem staðbundna. ÁBIM hefur elst dæmi um orðið frá 15. öld og nefnir bæði
stóran hníf og hnífgarm. Ekkert bendir til að orðið sé staðbundið.
brosma ‘koli (lítill)’(+Df.). B1 merkir orðið ekki staðbundið. Hann gefur annars
vegar merkinguna ‘keila’, á dönsku ‘brosme’, og merkir hana sem úrelta, og hins
vegar merkinguna ‘flúra, skrápflúra’. ÁBIM merkir orðið ekki heldur sem staðbundið.
I Rm eru elstu dæmin í merkingunni ‘keila’. I Skýrslu Náttúrufrœðifélagsins fyrir árin
1890-1891 stendur: „fyrir vestan er „brosma“ haft um einhverja kolategund, gráa með
framdegnu höfði, hörðu og skörpu hreistri, óæta. Eg man ekki hvaðan eg hef þetta“
(50). Lúðvík Kristjánsson nefnir orðið brosma sem eitt flyðruheita á Snæfellsnesi og
við Breiðafjörð en ekki meðal þeirra sem tíðkast á Vestfjörðum (111:271). JÓlGrv hefur
dæmi um orðið en ekki sem kola. Ekkert bendir til sér vestfirskrar notkunar.
bylgjumikill ‘mikið klæddur’. B1 merkirorðiðekki staðbundið. Hann nefnirþrenns
konar notkun. í fyrsta lagi er orðið haft um stórar öldur, í öðru lagi um föt, bylgjumikil
föt, og í þriðja lagi um áberandi mann í framkomu, bylgjumikinn mann. ÁBIM hefur
orðið ekki í sinni bók. Eina dæmið í Rm var úr Nucleus latinitatis Jóns Árnasonar og
1 Stafrófsröð var löguð þar sem þess var þörf.