Orð og tunga - 01.06.2002, Blaðsíða 32

22
Orð og tunga
glundroði ‘ruglingur’, glundra ‘rugla (alm.)’. B1 merkir orðin ekki sem staðbundin.
ABIM hefur þau undir flettunni glundur og merkir þau ekki heldur sem staðbundin.
Dæmi í Rm um glundroða og sögnina glundra benda ekki til staðbundinnar notkunar.
glytja ‘móða í lofti’. B1 merkir orðið Vf. Merkingin hjá honum er mun rækilegri
en hjá BMO: ‘uroligt Vejr, naar der over Landet blæser Fralandsvind, medens en
Paalandsvind blæser ude paa Havet, og sædvanlig med Stille ved Kysten’. ÁBIM gefur
merkinguna ‘óráðið, óstillt veður; blika í lofti; hlaup, glundur’ (1989:260) en merkir
það ekki sem staðbundið. Aðeins eitt dæmi fannst í Rm í annarri merkingu. í Tm var
aðeins eitt dæmi í merkingunni ‘móða í lofti’ en landshluti var ekki ljós.
gons ‘mont’, gonsa ‘monta’, gonsari (við orðið er engin merkingarskýring). B1
merkir þau öll Arnf. og hefur þau sjálfsagt úr vasabókinni. ÁBIM skráir þau „nísl.“ en
merkir þau ekki sem staðbundin. Ekkert þeirra fannst í Rm. í Tm voru fimm seðlar um
gons, allir frá Vestfjörðum, sex um sögnina gonsa, einnig með vestfirskum heimildum,
og tvö um gonsari, merkt Vf. og N-Is. Allt bendir því til staðbundinnar notkunar.
gorrosti ‘ofstopamaður’. B1 merkir orðið Vf. en ÁBIM hefur það ekki í sinni bók.
Ekkert dæmi fannst í Rm eða Tm og er óvíst um útbreiðslu.
grallari ‘koli’ er ómerkt í B1 þannig að gera má ráð fyrir að hann hafi haft dæmi utan
Vestfjarða. Hjá ÁBIM er ‘skarkoli’ meðal fleiri merkingaorðsins. I Rm erdæmi úr Fjall-
konunni um þessa merkingu. „ „rauðspretta“ er afbökun af danska nafninu Ródspætte
(rauðdrafna); ísl. nafnið er skarkoli eða grallari“ (1900:35-3). Bjarni Sæmundsson hef-
ur þetta heiti ásamt fleirum í Fiskunum og merkir Suðvesturlandi (1926:316). Lúðvík
Kristjánsson hefur dæmi um grallara frá Vestfjörðum (IV:362-363). Önnur dæmi í Rm
benda ekki til að orðið sé bundið Vestfjörðum.
groms, grons ‘kaffikorgur’. B1 merkir groms ekki sem staðbundið en grons merkir
hann Arnf. ÁBIM merkir hvorugt sem staðbundið en bæði sem „nísl.“ þótt hægt hefði
verið að skrá þau á 19. öld. Dæmin um groms í Rm benda ekki til staðbundinnar
notkunar, ekkert dæmi fannst um grons.
gægsni ‘pervisalegurmaður’. Það er í B1 merkt Nl. og Vf. ÁBIM gefur merkinguna
‘gæs, stelputrippi, einfeldningur, vesældarleg manneskja’, merkirorðið 19. öld og styðst
þar líklegast við dæmi úr ritsafni Benedikts Gröndals: „hún var miklu eldri en hann og
gægsni“ (IV:362). Dæmi í Rm voru annars fjögur, hin þrjú öll úr verkum eftir Kristmann
Guðmundsson. Kristmann fæddist í Lundareykjadal en ólst upp á Snæfellsnesi. í Tm
benda dæmi í merkingu BMÓ til norðanverðs Vesturlands og Vestfjarða en eru svo fá
að enga ályktun er hægt að draga um útbreiðslu.
habbmatur ‘spónamatur' (+Df.). B1 merkir orðið Vf. og VSkaft. ÁBIM telur haf-
matur staðbundið orð og hefur elst dæmi um það frá 16. öld. Þar á hann sjálfsagt við
dæmi úr norðlensku bréfi frá 1555 í Islensku fombréfasafhi: „taladi suodan ordum vid
folket. at þat mætti neyta hafmatarins“ (XIII, 27). Auk þessa dæmis eru átta önnur í
Rm. Þau elstu eru úr Vísnabók Guðbrands Þorlákssonar, Búalögum og Riti Hins ís-
lenska lærdómslistafélags. Þá er Rasmus Rask með dæmi í orðasafni sínu: „hafmatr,
in. spónamatr, modsat átmatr tör Mad (B.H.)“ (BA XX:292). B.H. hjá Rask er tilvís-
un til orðabókar Björns Halldórssonar þar sem orðið er skýrt ‘alle Slags Spbemad’
(1992:174). I orðabókarhandriti Hallgríms Schevings er orðið merkt V.M., þ.e. „vest-
anrnál". Þar stendur: „Hab-matr e. Haf-matr = hvíta.“ JÓlGrv þekkir orðið en nefnir