Orð og tunga - 01.06.2002, Blaðsíða 29

Guðrún Kvaran: Úr fórum Björns M. Ólsens
19
var þar átt við sjóinn. Vegna dæmafæðar er erfitt að segja til um hvort orðið er notað
staðbundið eða ekki.
derrinn ‘genverðugur, vandfýsinn’. B1 gefur tvenns konar merkingu. Annars vegar
‘mikillátur, reigingslegur’ og hins vegar ‘erfiðurað gera til geðs’. Þásíðari merkirhann
Vf. og hefur hana líklegast úr vasabókinni. ABIM gefur merkinguna ‘reigingslegur,
mikillátur, óþjáll viðureignar, þver’ og merkir orðið ekki sem staðbundið. Ekkert dæmi
fannst í Rm, sem kom heim og saman við merkingu vasabókarinnar, en í Tm var eitt,
haft eftir manni í Reykhólasveit í merkingu ‘óþjáll viðureignar’. Það gæti bent til að
merkingin hafi verið þekkt á norðanverðu Vesturlandi.
dilla ‘sporður á steinbít’. Orðið erekki merkt staðbundið í B1 en framburðurergefinn
með [-dl-J. ÁBIM skrifar orðið með y, þ.e. dylla, merkir það staðbundið og gefur fram-
burðinn [-1-1-]. Dæmi í Rm og Tm benda til þess að orðið sé víðar notað en í Amarfirði.
dolla ‘dallur (lítill’). B1 merkir orðið ekki sem staðbundið. ÁBIM skráir við það
„nísl.“ og hefur það þá líklegast ekki frá BMÓ. Dæmi í Rm benda ekki til staðbundinnar
notkunar.
dornikur 'skinnsokkar’. í B1 er orðið merkt Arnf. sem bendir til þess að það hafi
verið tekið beint upp úr vasabókinni. I Rm voru aðeins þrjú dæmi um dornikur og var
hið elsta þeirra frá miðri 18. öld. Annað dæmið var úr kvæði eftir Jón Þorláksson: „æ
eg beiði:/ að hann troða göturnar/ trauður megi á dauða degi/ í dornikum til Valhallar"
(JÞorl.II, 413) . Yngsta dæmið er úr Islenskum sjávarháttum Lúðvíks Kristjánssonar.
Þar segir: „Á Vestfjörðum, og reyndar víðar, þekktust þessi orð: dorningar, dornikar,
dornikur og dorning“ (111:50). Athugasemdin „og reyndar víðar“ kemur heim og saman
við heimildir í Tm. Þarer að finna karlkynsmyndinaí/orn/nga/með dæmum úr Stranda-
sýslu, Dýrafirði, Önundarfirði og víðar af Vestfjörðum, en einnig heimild hafða eftir
konu í Þingvallasveit og aðra eftir konu í Ámessýslu. í orðalista, sem Brynjólfur Odds-
son bókbindari skrifaði niður á ísafirði á árunum 1859-1868 er skráð orðið dorningar
‘skinnsokkar’ (BA XXX1X:155). Athyglisvert er að heimildarmaður á ísafirði þekkti
orðið frá norðlenskum manni sem vann hjá föður hans rétt eftir aldamótin. Hann virtist
því ekki þekkja það úr sínu málumhverfi. Eina dæmið um kvenkynsmyndina dornikur
var frá Rauðasandi og sami maður þekkti einnig dorningur í kvenkyni fleirtölu. ÁBIM
(1989:121) merkir orðið ekki sem staðbundið. Hann telur að það hafi upphaflega átt
við fótabúnað duggara frá Doornik í Belgíu (einskonar vatnstígvél) og ef til vill einnig
sjóvettlinga sem þeim voru seldir.
dukunarlítill, dukunarlegadulítill. Engin merking er gefin. B1 hefur bæði orðin
og merkir þau Vf. Hið fyrra segir hann að merki ‘lille bitte’ en hið síðara ‘en lille bitte
Smule’. í Rm voru tvö dæmi um fyrra orðið, bæði frá Jóhannesi úr Kötlum sem alinn
er upp í Dölum. Dukunar dultid, dulítid og dultid eru í þeim hluta orðasafns Rasmusar
Rasks sem skrifaður er upp á Vesturlandi á ferð um landið 1814-1815 (BA XX:292).
Dukunardulitid er skráð í orðasafni Steingnms Jónssonar biskups (sjá bokka): „dulítid,
dultid, dukunardulitid Australibus dálitid, dáltid, ofurlitid, sáralitid. Orientalibus (i
MúlaS.) Eylitid“ (BA XXXIX: 151). Framan við orðasafnið eru athugasemdir. Þar
stendur: „miög lited kalla þeir Dukunar dudlytid“ (150). JÓlGrv hefur orðið í handriti
sínu en getur ekki um hvar það sé notað. Notkunin virðist helst bundin Vesturlandi og
Vestfjörðum en frekari athugana er þörf.