Orð og tunga - 01.06.2002, Blaðsíða 30

20
Orð og tunga
fákalítill ‘fáskiptinn’. í B1 er orðið merkt Vf. Engin dæmi eru um það í Rm en fáein
í Tm. Þau benda öll til Vestfjarða eða norðanverðs Vesturlands. ÁBIM merkir orðið
ekki sem staðbundið og telur upprunann óvissan. Hann hefur dæmi um fák ‘fljótfærni,
flónsleg framhleypni’ frá 17. öld og nefnireinnig orðinfákur.fáki ‘fljótfærmaður, flón’,
fákalaus ‘stilltur, prúður, hæglátur’ og fákalegur ‘flónslegur’.
flis ‘vefjur (gamasher) úr steinbítsroði’ (+Df.). Orðið er ómerkt í Bl. ÁBIM skrif-
ar það með y, flys, og merkir sem staðbundið. í Rm var aðeins til eitt dæmi úr ís-
lenskum sjávarháttum Lúðvíks Kristjánssonar: „Margbundið var um þessa vestfirzku
sköturoðsvefju -flys eða flus, sem einkum var höfð til hlífðar við útiverk“ (IV:452). í
Tm eru þrjú dæmi sem benda til norðanverðs Vesturlands og Vestfjarða. JÓlGrv þekkir
orðið en ekki í þessari merkingu.
frassa ‘úða’ (+Df.), frassi ‘úði’ (+Df.). B1 merkir orðin bæði Vf. og Af. Vestfirska
heimildin er að öllum líkindum vasabókin, en austfirska dæmið hefur hann hugsanlega
úr orðabókarhandriti Hallgríms Schevings sem hann orðtók rækilega. Þar stendur við
sögninafrassa: „Það fr. úr þokunni. A.M.“, sem merkir „austanmál". Viðfrassi stendur:
„= suddi úr þoku. A.M.“ ÁBIM setur orðin frassa og frassi undir flettumyndina/rava
sem hann merkir 18. öld. I Rm er Scheving elsta heimildin um bæði orðin frá miðhluta
19. aldar. Flest önnur dæmi í Rm eiga sér vestíirskar rætur. Dæmin í Tm um sögnina
frassa voru flestöll frá Vestfjörðum, en einnig voru tvær heimildir úr Dalasýslu. Frassi
var hins vegar víðar þekkt. Utan Vestfjarða voru til dæmi úr báðum Múlasýslum og
Austur-Skaftafellssýslu sem kemur heim og saman við handrit Schevings.
frigd ‘viðurstyggð,viðbjóður’,frigdun ‘viðurstyggð,viðbjóður’ (+Df.), mig frigd-
ar ‘jeg hef viðbjóðá’. B1 merkir orðin Vf. ÁBIM nefnireinnig öll orðin,frygð,frygðun
og sögnina/rygda, hefur elst dæmi um þau frá 19. öld, gefur upp vestfirska framburðinn
með [-gd-] og merkir þau staðbundin. Hann telur upprunann líklega vera danska orðið
frygt ‘ótti’. Allmörg dæmi eru til um frygð í Rm og er varla unnt að segja með vissu að
þau séu öll vestfirsk. Um frygðun voru til þrjú dæmi, tvö frá Guðmundi Hagalín og eitt
úr þjóðsögum Jóns Árnasonar haft eftir kerlingu, sem alin var upp í Tálknafirði: „Það
þókti mér, elskan mín góð, frygðun að heyra hvornin hún mólokaði hana móður sína“
(V:361). Ekkert dæmi var um sögnina í Rm. I Tm var ekkert dæmi um/rygd, fjögur
um frygðun úr Arnarfirði, Dýrafirði og úr Vestur-Barðastrandarsýslu og þrjú dæmi um
sögnina úr Arnar- og Dýrafirði.
galapín. Engin merkingarskýring er skráð við orðið. Hjá B1 er aðeins vísað úr
galapín í orðið galgopi og engin landshlutamerking er við það. ÁBIM skráir kross
framan við orðið, sem merkir að það er úrelt. í T m voru tvö dæmi, eitt úr Húnavatnssýslu
en annað úr Rangárvallasýslu.
galvaskur ‘sá sem lætur mikið yfir sér; kemur hann þama galvaskur’(+Df.) . B1
merkir orðið Vf. og gefurmerkinguna ‘frejdig, hæftig’. ÁBIM hefurelst dæmi um orðið
frá 19. öld og segir merkinguna ‘ótrauður, ósmeykur, tilbúinn í allt’. í orðalista Brynjólfs
Oddssonar (sjá dornikur) stendur: „galvaskur flumúsa. *(Þú ert kominn galvaskur)“ (BA
XXXIX: 156).21 Rm eru til fimm dæmi og er ekkert þeirra merkt eldra en frá miðhluta
20. aldar. Allmörg dæmi eru í Tm og bendir ekkert til að orðið sé staðbundið.
2Útgefandi merkir athugasemdir Brynjólfs með stjörnu (*).