Orð og tunga - 01.06.2002, Blaðsíða 88

78
Orð og tunga
Öll íslensk miðaldarit í óbundnu máli, sem hafa verið prentuð, hafa verið orðtekin fyrir
ONP í Kaupmannahöfn og mörg handrit að auki. Þrátt fyrir alla þessa orðtöku hafa ekki
komið í leitirnar önnur dæmi um lo. ‘falligr’ (eða ao. ‘falliga’) en þau tvö sem hér hafa
verið nefnd, ef frá er skilið dæmi um að orðið sé misritun skrifara.12 Það dæmi er í einu
handriti Elucidarius,13 og er þannig í samhengi sínu:
<D ifcipulub Hverffo þiona liðer hc/nf [þ.e. djöfulsins] liðvw gvðf <M agiíten
Þa er þeir leiða þa til rikif með fag;lego rettlgti eða meing0;ðv//z Með fal-
lego retrlæti leiða þeir þa er þe/'r fyna vtan goð verk þa/ er þez'r ælfka eigi
innan... (Elucidarius 1989:94.)
í stað orðanna falligu og fagrligu hefurbrotið AM 685 b 4to14 á báðum stöðum falsligu.
Enda þótt þetta handrit sé mun yngra hefur það þó varðveitt upphaflegri leshátt, því
að falsligt réttlœti er þýðing á simulatio í þeim latínutexta sem liggur til grundvallar
(Elucidarius 1957:xxxi; Elucidarius 1989:94, sbr. xciv.); mislestur skrifarans, falligit
(eða öllu heldur ‘fallligu’) fy rir/h Islig u, er auðskiljanlegur, því að stafirnir l og í (hátt .v)
gátu verið mjög líkir.15 Það kann einnig að hafa átt þátt í því að lo. ‘falsligr’ og ‘falligr’
væri blandað saman að endingin -‘ligr’ hafi framan af a.m.k. öðrum þræði varðveitt
upphaflega merkingu, þannig að ‘fagrligr’ hafi fremur verið haft um þann sem sýnist
vera fagur en þann sem er fagur.16
Hitt er ekki síður athyglisvert að enda þótt skrifari AM 675 4to hafi sýnilega tvisvar
mislesið falsligu sem falligu hefur hann ekki skrifað falligu nema í annað skiptið en
breytt ífagrligu í fyrra skiptið. Þetta sýnir annars vegar að þessi skrifari á öndverðri
14. öld hefur þekkt orðið ‘falligr’ sem samheiti ‘fagrligr’ en jafnframt að honum hefur
þótt síðarnefnda orðið — eða ritmyndin —- hæfa betur í rituðu máli.
Til hins sama benda textaspjöll sem Jonna Louis-Jensen (1963:xxxiii og 119) benti
á í einu handriti Trójumanna sögu, AM 573 4to, frá því um miðbik 14. aldar. Á einum
stað í sögunni segir frá því að Menelaus hefði fengið spjót í gegnum sig,
ef eigi hefdi hlift siau faulld brynia hans (6 = AM 598 1113 frá f. hl. 14.
aldar)
ef ecki hefdi honum hlift seaufalldlig brynia hans (o1 = hluti af R 706 í
háskólabókasafninu í Uppsölum, 17. aldar uppskrift eftir 14. aldar handriti)
ef eigi hefði .víj. fallig brynia hans lift honvm (Hb = Hauksbók, AM 544
4to, hér með hendi Hauks Erlendssonar)
en hins vegar í 573:
ef eigi hefdi fagurligh brynia hans
12Ég þakki Helle Degnbol orðabókarritstjóra útprent af dæmum ONP um lo. falligr og fagrligr og ao.
fagrliga.
13AM 675 4to frá öndverðri 14. öld (og mun hafa verið hluti af Hauksbók).
14Þetta handrit er frá 15. öld, líklega seinni hluta þeirrar aldar.
15Á 14. öld fer að verða algengara að draga langlegginn á 7-i niður fyrir línu, og þá er lítil hætta á að
þessum stöfum sé ruglað saman.
16Sbr. það sem Grunnavíkur-Jón segir í einni greina sinna hér að framan um tvenna merkingu orða með
viðliðnum ‘ligr’.