Fréttatíminn - 19.02.2016, Blaðsíða 14

Geir Gunnarsson, Margrét
Frímannsdóttir og Þráinn
Farestveit vita ýmislegt um
hvernig fangelsisrefsingar
fara með fólk. Enginn
Íslendingur hefur afplánað
lengri dóm en Geir sem sat í
sautján ár í öryggisfangelsi í
Bandaríkjunum. Margrét er
nýhætt sem forstöðumaður
á Litla-Hrauni eftir ára-
langt starf en Þráinn stýrir
áfangaheimilinu Vernd,
þar sem tæplega helmingur
íslenskra fanga lýkur af-
plánun.
Þóra Tómasdóttir
thora@frettatiminn.is
Geir Gunnarsson, Margrét Frí-
mannsdóttir og Þráinn Farestveit
eru öll sammála því að reka eigi
betrunarstefnu en ekki refsistefnu
í íslenskum fangelsum svo fangar
snúi út í samfélagið aftur sem
bættir menn. Guðmundur Ingi
Þóroddsson, formaður Afstöðu fé-
lags fanga, gagnrýnir að fangar á
Íslandi búi við algjört iðjuleysi og
eigi litla möguleika á að taka upp
breytt líferni að lokinni afplánun.
Þeir upplifi að sú litla vinna sem
er í boði sé of tilgangslaus og veru-
lega skorti fjölbreyttari úrræði.
Getur það stafað af úrræðaleysi
stjórnenda fangelsanna?
„Stór hluti af vinnutíma fang-
elsisstjóranna felst í því að leita að
verkefnum fyrir fanga því það er
rétt að þau eru ekki næg,“ segir
Margrét.
Er þá erfitt að fá fyrirtæki til að
koma með verkefni inn í fangelsin?
„Það mætir stundum and-
stöðu vegna samkeppnissjónar-
miða. Nokkur verkefni hafa verið
stoppuð,“ segir Þráinn. „Ef fyrir-
tæki vilja láta vinna fyrir sig verk
inni í fangelsi getur það orkað tví-
mælis utan fangelsisins því það
eru til dæmis ekki greiddir skattar
af launum fanga.“
Fá þóknun, ekki laun
Greiðslurnar sem fangar fá fyrir að
stunda vinnu í fangelsum landsins
eru skilgreind sem þóknun en ekki
laun og þar af leiðandi lúta þeir öðr-
um lögmálum en á vinnumarkaði.
Margrét og Þráinn telja það
mögulega mannréttindabrot að
fangar vinni sér ekki inn lífeyris-
réttindi fyrir þá launuðu vinnu
sem þeir inna af hendi í fang-
elsum. „Mér finnst mjög óeðlilegt
að hvorki séu greiddir skattar né
launatengd gjöld af tekjum fanga.
Því svo koma þeir út og ætla sér
byrja lífið að nýju og þá hafa þeir
verið sviptir þeim réttindum sem
þeir þurfa á að hafa. Til dæmis rétti
til atvinnuleysisbóta. Menn sem
sitja lengst inni hafa kannski ekki
greitt í lífeyrissjóð í áratug. Eðlilegt
væri að þeir áynnu sér slík réttindi
ef þeir stunda vinnu en það virðist
vanta fjármagn til að framkvæma
breytingar á þessu,“ segir Þráinn.
Örorkubætur eftirsóknarverðar
Margrét segir umræðuna gamla og
hún hafi meðal annars reynt að fá
þessu breytt þegar hún sat á þingi.
„Vegna þess að fangi getur ekki
geymt áunninn rétt til atvinnu-
leysisbóta nema í tvö ár. Ef fólk situr
lengur inni, missir það þessi rétt-
indi. Fæstir hafa reyndar áunnið
sér slík réttindi áður en þeir koma í
afplánun. Ef þeir hinsvegar stunda
vinnu eða nám hvern einasta virka
dag á meðan þeir eru í fangelsi,
hversvegna í ósköpunum ættu þeir
ekki að njóta sömu réttinda og aðr-
ir? Þetta leiðir til þess að það verður
eftirsóknarvert fyrir fanga að fara
á örorkubætur þegar þeir koma út.
Þeir ættu frekar að geta sótt um at-
vinnuleysisbætur og stefnt að því að
koma aftur út í samfélagið og verða
virkir,“ segir Margrét.
Framtíðin björt eftir afplánun
En hvernig sér Geir fyrir sér ellina
eftir að hafa setið í fangelsi í 17 ár
án þess að hafa greitt í lífeyrissjóð?
„Mín framtíð er bara mjög björt.
Ég get ekki kvartað undan neinu.
En ég er ekki að koma úr fangelsi
á Íslandi. Hér er ég með hreint
sakavottorð og ég sé ekki að neinn
vandi blasi við mér. Það væri hins-
vegar mjög íþyngjandi fyrir mig að
hefja nýtt líf í Bandaríkjunum því
þar er félagsleg stimplun fyrrum
fanga mjög mikil. Þú mætir stöðugt
því viðhorfi að vera fyrrverandi af-
brotamaður og þess vegna er erfitt
að byrja upp á nýtt. En þrátt fyrir
að þetta sé auðveldara á Íslandi er
mjög margt sem vefst fyrir mér við
að aðlagast nýju samfélagi. Líklega
af því að ég sat svo lengi inni.“
Mál Geirs vakti mikla athygli þeg-
ar fjallað var um það í Kastljósi RÚV
árið 2007. Hann hlaut 20 ára dóm
fyrir alvarlega líkamsárás í Banda-
ríkjunum og afplánaði í sautján ár
í Greensville öryggisfangelsinu í
Virginíu. Eftir að afplánuninni lauk
í haust, kom hann til Íslands þar
Föngum er
ekki umbunað
Mér finnst mjög
óeðlilegt að hvorki
séu greiddir skattar
né launatengd gjöld
af tekjum fanga.
Þráinn Farestveit,
forstöðumaður á Vernd
Þeir ættu að geta
unnið sér inn
fríðindi eins og
að fá smá aukatíma
með fjölskyldum
sínum…
Margrét Frímannsdóttir,
fyrrv. fangelsisstjóri á Litla-Hrauni
Ég hlakkaði til
að losna en ég
var samt hræddur
við breytingarnar
sem höfðu orðið
á samfélaginu…
Geir Gunnarsson,
fyrrum fangi
14 | fréttatíminn | Helgin 19. febrúar–21. febrúar 2016