Tímarit Máls og menningar - 01.11.2007, Blaðsíða 119
TMM 2007 · 4 119
B ó k m e n n t i r
Margrét Tryggvadóttir
Tapað/fundið
Gerður Kristný: Land hinna týndu sokka, Mál og menning 2006.
Þegar höfundar sem alla jafna skrifa fyrir fullorðna taka upp á því að skrifa
barnabækur líður mér oft eins og ég sé að horfa á Formúluna. Ökumennirnir
kunna betur að keyra en flestir og gjörþekkja leiðina en það virðist engu að
síður kraftaverk ef þeir komast stórslysalaust á leiðarenda. Það þarf svo lítið til.
Hraðinn má ekki vera of mikill, smá bleyta á brautinni, sprungið dekk og allt
er ónýtt. Sjáið nú til. Hvað sem hver segir þá er það svo að barnabækur lúta
öðrum lögmálum en bækur fyrir fullorðna. Það helsta sem skilur á milli er
sögumaðurinn. Bóklestur er óvissuferð þar sem sögumaðurinn er fararstjór-
inn. Við erum alvön því að sögumenn skáldsagna ætluðum fullorðnum leiði
okkur um vegleysur og skilji okkur þar eftir og teljum bara betra að vita ekki
hvert hann stefnir. Ef honum tekst að koma okkur á óvart og jafnvel traðka á
tilfinningum okkar er það frábært.
En svona má sögumaður í barnabókum ekki haga sér. Hann má fara með
okkur hvert sem honum sýnist en hann verður að leiða okkur áfram, skref fyrir
skref, stappa í okkur stálinu þegar við erum hrædd („það er ýmislegt sem
maður verður að gera, annars er maður engin manneskja heldur bara lítið
skítseiði,“ segir í Bróður mínum Ljónshjarta1), hugga okkur þegar við erum
hrygg og halda fast í höndina á okkur allt til leiðarenda. Góður sögumaður
barnabókar stendur þétt upp við lesandann, hvíslar sögunni í eyra hans og
lokkar hann áfram, skef fyrir skref, síðu eftir síðu. Og hann verður að standa
með aðalpersónunni með öllum hennar kostum og göllum. Ungur lesandi
speglar sig í aðalpersónunni og styrkist við hverja raun. Hann ER persónan og
þess vegna þarf að passa hana. Fjölmargir íslenskir fullorðins rithöfundar hafa
klikkað illilega á þessu þegar þeir taka upp á að skrifa fyrir krakka. Við höfum
t.d. fengið að kynnast skógarbirni sem var hrakinn af heimili sínu og skilinn
eftir úti í móa og strák sem datt ofan í steypumót svo vinur hans hélt hann væri
dáinn.
Þegar mér barst fyrsta barnabók Gerðar Kristnýjar, Marta smarta (2002),
fannst mér eins líklegt að höfundur myndi keyra beint ofan í skurð. Gerði
Kristnýju þekkti ég einkum af ísfréttum og eitruðum eplum. Annað kom í ljós
og sögumaður gerði einmitt það sem foreldrar Mörtu klikkuðu á í sögunni,
leiddi aðalpersónuna (og lesendur) sér við hönd, tók hversdagslegar raunir
Mörtu alvarlega og fylgdi henni þar til hún fann lausn á sínum vanda, auk þess
að skapa áhugaverðar persónur og segja skemmtilega sögu. Marta bræddi
meira að segja einn gallharðan nagla sem ætlaði sko ekki að hlusta á þessa
stelpubók og varð mikil uppáhaldssögupersóna á heimilinu. Sá er nú 10 ára og