Fréttatíminn - 15.04.2016, Qupperneq 10

skjól gerðu íslensk stjórnvöld hið
gagnstæða. Það var opinber stefna
stjórnvalda að draga úr skattheimtu
af auðfólki og fyrirtækjum. Stefnan
var sett á að gera Ísland að skattap-
ardís fyrir hina ríku og stóru.
Í fjármálaráðherratíð Geirs H.
Haarde var kerfisbundið dregið
úr skattaeftirliti. Í ágætri grein Jó-
hannesar Hraunfjörð Karlssonar um
skattaeftirlit í aðdraganda Hrunsins
kemur fram að „eftir að Geir Haarde
varð fjármálaráðherra en 1998-2003
er um beina fækkun að ræða þegar
starfsmönnum í eftirliti fækkar úr
54 í 34, eða um 35%.“
Ekkert var gert með tilllögur skatt-
svikanefnarinnar 2004. Þar lögðu
Snorri Olsen tollstjóri, Indriði H.
Þorláksson skattstjóri og Skúli Egg-
ert Þórðarson til aðgerðir til að mæta
breyttu viðskiptaumhverfi. Meðal til-
mæla þeirra var að stjórnvöld inn-
leiddu svokallaðar CFC-reglur, sem
öll nágrannalönd okkar höfðu þá tek-
ið upp til að sporna við skattsvikum
í gegnum aflandssfélög. Með þessum
reglum er skattayfirvöldum heimilt
að horfa á aflandsfélög eins og þau
séu ekki til. Litið er á stofnun þeirra
og rekstur sem sýndargjörning. Eign-
ir og tekjur félaganna eru felldar að
skattskilum eigenda. Tekjur eru til
dæmis skattlagðar eins og atvinnu-
tekjur eigenda en ekki sem tekjur
fyrirtækja.
Geir H. Haarde gerði ekkert með
þessar tillögur. Og ekki heldur Árni
M. Mathiesen þegar hann tók við fjár-
málaráðuneytinu. Þessar reglur voru
ekki lögfestar fyrr en Steingrímur J.
Sigfússon kallaði Indriða H. Þorláks-
son til starfa í fjármálaráðuneytinu í
10 | FRÉTTATÍMINN | HELGIN 15. APRÍL–17. APRÍL 2016
Ástæða þess að Íslendingar
og íslensk félög eru meira
áberandi í Panama-skjölunum
er sú að stjórnvöld á Íslandi
studdu í raun fjárstreymi frá
Íslandi yfir í aflandsfélög.
Vandinn lá því ekki í óheiðar-
leika einstakra manna heldur
í kerfisbundnum stuðningi
stjórnvalda við skattaundan-
skot. Eftirlit var dregið saman,
lögum haldið bitlausum og
aðvörunum í engu sinnt.
Gunnar Smári Egilsson
gunnarsmari@frettatiminn.is
Það er ekki hægt að skýra mikinn
fjölda íslenskra aflandsfélaga í Pa-
nama-skjölunum sem tilviljun. Þótt
vera megi að það skekki myndina
eitthvað að Landsbankinn í Lúx-
emborg skipti nánast einvörðungu
við lögmannsstofu Mossack Fon-
seca þá skýrir það ekki þann mikla
mun sem er á fjölda íslenskra ein-
staklinga og fyrirtækja og fólki og
fyrirtækjum frá öðrum löndum. Pa-
nama-skjölin afhjúpa að skattsvik og
skattaundanskot hafa verið kerfis-
bundið stunduð af íslensku auðfólki
með aðstoð íslenskra banka í skjóli
götóttra skattalaga og veiks eftirlits
stjórnvalda.
Þrátt fyrir ábendingar um veik-
leika kerfisins brugðust stjórnvöld
ekki við. Þvert á móti var það stefna
stjórnvalda í aðdraganda Hrunsins
að hafa ekki eftirlit með útstreymi
fjármagns né innstreymi sama fjár-
magns þegar það hafði verið sett inn
í félög í skattaskjólum. Þessi hring-
rás var ein forsenda þeirrar eigna-
bólu og óðæris sem ríkti hérlendis
árin fyrir Hrun, þess ástands sem
Árni M. Mathiesen, þáverandi fjár-
málaráðherra, lýsti með því að baða
út öngunum í ræðustól Alþingis og
segja: „Ég verð að segja eins og vin-
ur minn, Björn á Hofsstöðum, sagði:
Drengir, sjáið þið ekki veisluna?
Þetta fólk sér ekki hvað hefur verið
að gerast hér á undanförnum árum.
Það sér það bara ekki, sennilega af
því að það vill það ekki.“
Þetta eru kostuleg orð því það
virðist nú augljóst að það voru stjórn-
völd, og ekki síst fjármálaráðuneyti
Árna sjálfs, sem sáu ekki hvað var
að gerast, sennilega af því að ráðu-
neytið vildi það ekki.
En þar sem út- og innstreymi fjár-
magns var svo yfirgengilegt og að-
varanir svo margar er ekki hægt að
halda því fram að stjórnvöld hafi
ekki séð hvað var að gerast. Réttara
væri að segja að þau hljóti að hafa
séð hvað var á seyði en kosið að gera
ekkert í því. Þau ýttu frekar undir
það óheilbrigða kerfi sem myndað-
ist á árunum fyrir Hrun, voru með-
höfundar þess, verndarar og hvata-
menn.
Út- og innstreymi
Um aldamótin var fjármunaeigna
Íslendinga í útlöndum um 122 millj-
arðar króna á núvirði. Í árslok 2007
var þessi eign orðin 2.457 milljarðar
króna, hafði hækkað um 2.335 millj-
arða króna á fáum árum eða álíka
fjárhæð og nemur einni landsfram-
leiðslu.
Þetta útstreymi var stigvaxandi.
Fyrstu ár aldarinnar óx fjármuna-
eign Íslendinga í útlöndum um 20
til 50 milljarða króna á ári. Árið
2004 stökk hún hins vegar upp um
220 milljarða króna, árið eftir um
674 milljarða króna, 2006 um 534
milljarða króna og árið 2007 um 795
milljarða króna.
Á þessum árum rann því um
fjórðungur til þriðjungur lands-
framleiðslunnar út á hverju ári. Það
er ekki hægt að segja að hagkerfið
hafi lekið. Réttara væri að segja að
sprungið og fjármunirnir flætt út.
Fyrir þessum fjárflótta eru marg-
ar ástæður. Á þessum árum keyptu
íslensk félög fyrirtæki í útlöndum.
Hluti þeirra kaupa var fjármagnaður
með lántökum á Íslandi. En mikið
af fjármagni rann út vegna íviln-
andi skattareglna. Þegar arður var
greiddur út úr félögum gátu eigend-
ur þeirra frestað greiðslum á 10 pró-
sent fjármagnstekjuskatti. Það var
gjarnan gert með því að arðgreiðsl-
urnar voru lagðar inn í nýtt félag,
til dæmis félag á aflandseyju sem
Landsbankinn eða Kaupþing í Lúx-
emborg keyptu og héldu utan um.
Mikið af þessu fé rataði síðan aftur
inn í íslenska hagkerfið. Spor þess
má sjá í upplýsingum Seðlabankans
um fjármunaeign útlendra félaga á
Íslandi. Hún var 92 milljarðar króna
um aldamótin en var orðin 1.606
milljarðar króna í árslok 2007. Og
eign erlendra félaga óx með líkum
hætti og í svipuðum takti og fjár-
munaeign Íslendinga í útlöndum.
Fyrstu ár aldarinnar óx eignin
ekkert og upp í 50 milljarða á ári.
Árið 2005 tekur hún hins vegar
stökk, ári eftir að útstreymi fjár frá
Íslandi tekur stökkið. 2005 óx fjár-
munaeign erlendra félaga um 290
milljarða króna, ári síðar um 389
milljarða króna og 2007 um 693
milljarða króna.
Þetta eru miklar hamfarir. Segja
má að gjarðirnar sem héldu utan
um hið veikbyggða íslenska efna-
hagslíf hafi verið við það að bresta,
það gnast og brast í tunnunni allri.
Þetta voru hljóðin sem hljómuðu
undir ræðu Árna fjármálaráðherra
og hann kallaði veisluglaum. Í raun
var þetta gnýr sem boðaði fyrir-
sjáanlegt Hrun.
Eignakaup með skattaafslætti
Hluti af innstreymi fjármagns er-
lendra félaga má rekja til vaxtam-
unaviðskipta, bankar og sjóðir sem
reyndu að hagnast á hávaxtastefn-
unni á Íslandi. Þeir tóku lán á lágum
vöxtum á Íslandi til að kaupa skulda-
bréf á Íslandi með háum vöxtum og
græddu um 5 prósent árlega á ein-
hverju sem virtist áhættulaus við-
skipti.
En góður hluti af innstreyminu
var sama íslenska féð og hafði áður
runnið frá landinu til Lúxemborgar
og þaðan í ýmis skattaskjól. Wintr-
is-mál Sigmundar Davíð Gunnlaugs-
sonar og Önnu Sigurlaugar Pálsdóttur
sýnir þetta ágætlega. Þau fluttu pen-
inga út til Lúxemborgar og þaðan til
Tortóla og svo aftur heim til að kaupa
skuldabréf í bönkunum þremur.
Íslensk viðskiptasaga síðustu árin
fyrir Hrun sýnir samskonar hring-
rás. Arður var færður í útlend félög
sem fjárfesting til að komast hjá fjár-
magnstekjuskatti. Féð kom síðan
til baka til fjárfestinga á Íslandi. Á
skömmum tíma færðist eignarhald
íslenskra fyrirtækja meira og minna
yfir í félög sem skráð voru erlendis
og þá fyrst og fremst í ýmsum skatta-
skjólum.
Að baki þessu var skattastefna
sem verðlaunaði fólk sem hegðaði
sér svona. Það hafði betri aðstöðu til
eignakaupa og náði að kaupa upp fyr-
irtæki og eignir, fyrst smátt og smátt
en síðan með stigvaxandi hraða og
offorsi.
Og aldrei var greiddur skattur.
Arður úr nýkeypta félaginu var líka
fluttur út og kom síðan aftur heim þar
sem nota mátti hann ásamt ríkulegu
lánsfé til að kaupa ný félög.
Eftirlitið veiklað
Á meðan önnur lönd reyndu að
sporna við flutningi fjár yfir í skatta-
Með stigvaxandi þunga runnu
gríðarupphæðir úr landi
Tölur í milljónum króna
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
122
+47
177
+55
197
+20 234+37
454
+220
1.128
+678
1.662
+534
2.457
+795
Hringrás íslenskra peninga
Panama-skjölin Hringrás skattaundanskota, útstreymis fjár og uppkaupa á fyrirtækjum og eignum
Kerfisbundin skattsvik með
blessun stjórnvalda
Fjármunir voru fluttir út án skattgreiðslna í aðdraganda Hrunsins og síðan aftur inn í gegnum aflandsfélög, sem
urðu á örskömmum tíma helstu eignarhaldsfélög á Íslandi. Með þessu voru flest fyrirtæki og helstu eignir á Ís-
landi fluttar út úr íslenskri skattalögsögu.
Í fjármálaráðherratíð Geirs H.
Haarde og Árna M. Mathiesen var
stórlega dregið úr skattaeftirliti og
aðvörunum um stórfelld skattsvik í
gegnum aflandsfélög í engu sinnt.
tíð minnihlutastjórnar Jóhönnu Sig-
urðardóttur í ársbyrjun 2009.
Skattaskjól og skúrkaskjól
En íslensk stjórnvöld létu sér ekki
nægja að skera niður skattaeftirlit
og draga það að setja reglur til að
hindra verstu skattsvikin heldur
héldu þau í öfuga átt. Eftir að Hall-
dór Ásgrímsson tók við forsætis-
ráðuneytinu varð það hálfopinber
stefna stjórnvalda að herða ekki
skattheimtu og eftirlit heldur þvert
á móti að breyta Íslandi í skattaskjól.
Tillögur nefndar á vegum for-
sætisráðherra um alþjóðlega fjár-
málastarfsemi lagði til að skattar á
auðugt fólk og stórfyrirtæki yrðu
lækkaðir, bankaleynd yrði við-
haldið og aukin og flest gert til að
auðvelda hinum auðugu og vold-
ugu til að hafa sína hentisemi. For-
maður nefndarinnar var Sigurður
Einarsson, þá stjórnarformaður
Kaupþingsbanka. Hann var síðar
dæmdur fyrir fjármálaglæpi eins og
annar nefndarmanna einnig; Bald-
ur Guðlaugsson, þáverandi ráðu-
neytisstjóri fjármálaráðuneytisins.
Þriðji nefndarmaðurinn hefur verið
ákærður fyrir fjármálaglæpi, Pálmi
Haraldsson í Fons.
Það er vissulega eftiráspeki að
undra sig á þessu mannavali. En
engu að síður sést af nefndarskipan-
inni að á þessum tíma var orðinn lít-
ill munur á þeim sem notuðu (og mis-
notuðu) veikt kerfið til hins ýtrasta
sér til hagsbóta og þeim sem áttu að
gæta þess að kerfið héldi. Stjórnvöld
voru lögst í eina sæng með þeim sem
högnuðust mest á slælegu eftirliti og
veikri skattalöggjöf.
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Hluti þeirra peninga sem runnu út
var notaður til eignakaupa á Íslandi
Tölur í milljónum króna
92
+13
144
+52
125
-19
161
+36
234
+73
524
+290
913
+389
1.606
+693
„Drengir, sjáið
þið ekki veisluna?
Þetta fólk sér ekki
hvað hefur verið að
gerast hér á undan-
förnum árum. Það
sér það bara ekki,
sennilega af því að
það vill það ekki.“
Árni M. Mathiesen,
þáverandi fjármálaráðherra
Lúxemborg
Panama