Fréttatíminn - 06.05.2016, Side 12

setti af stað verðbólgu sem snögg­
lega dró úr kaupmætti almennings
og hækkaði skuldirnar.
Fyrirtækin fóru hins vegar á
hausinn vegna skulda sem má rekja
beint til útstreymis fjármagns. Þau
voru skuldsett vegna kaupa og þá
fluttu fyrri eigendur söluhagnaðinn
gjarnan út úr landi. Og þau voru
skuldsett til að standa straum af
arði til eigenda sinna, sem oftar
en ekki fluttu féð úr landi. Og eins
og nú hefur komið í ljós, gjarnan í
skattaskjól.
Almenningur misst 750 milljarða
Þar sem bólan fyrir Hrunið blés
upp óraunveruleg verðmæti er ekki
hægt að meta skaðann af útstreymi
fjár og verðfalls krónunnar með því
að skoða stöðu eins og hún var á
hápunkti bólunnar rétt fyrir Hrun.
En ef við búum til meðaltal áranna
2004 og 2005 og reiknum síðan ár­
legan 1,5 prósent vöxt landsfram­
leiðslu kemur í ljós að fyrst þandi
bólan út framleiðsluna svo hún
varð samanlagt um 250 milljörðum
króna hærri en hún hefði ella orð­
ið en svo súrraði Hrunið og lands­
framleiðslan langt niður fyrir það
sem hún hefði verið ef við hefðum
losnað við bóluna og Hrunið.
Þrátt fyrir 250 milljarða króna
landsframleiðslu umfram eðlileg­
an vöxt fyrir Hrun er landsfram­
leiðsla síðustu tíu ára samanlagt
um þúsund milljörðum króna lægri
á þessu tímabili en orðið hefði ef
stjórnvöldum hefði tekist að halda
utan um jafnan og öruggan vöxt.
Fall landsframleiðslunnar sýnir
ekki einvörðungu þann skaða sem
almenningur varð fyrir. Betri leið
til að skoða hann er að gera það
sama við einkaneysluna, bera þró­
un hennar síðustu tíu árin saman
við það sem hefði orðið ef hér hefði
verið þokkalega jafn og öruggur
vöxtur. Þá kemur í ljós að þrátt fyr­
ir að einkaneyslan hafi farið langt
upp úr eðlilegum vexti í bólunni
fyrir Hrun þá er hún enn langt und­
ir því sem verið hefði ef hér hefði
ríkt jöfnuður.
Ef miðað er við 1,5 prósent árleg­
an vöxt síðustu tíu árin vantar um
115 milljarða króna í einkaneyslu
síðasta árs eða um 10 prósent. Upp­
safnað er einkaneysla síðustu tíu
ára um 750 milljörðum króna lægri
en ef hún hefði orðið miðað við
stöðugt efnahagsástand og traust­
an gjaldmiðill.
Skaði almennings af hruni fjár­
málakerfisins og falls krónunnar í
kjölfar gríðarlegs útstreymis fjár­
muna er í námunda við þá upphæð.
Sá tiltölulega fámenni hópur
fólks sem tókst að koma fjármunum
út úr krónuhagkerfinu varð ekki
fyrir þessu áfalli heldur meirihluti
almennings sem gat ekki varið sig
fyrir afleiðingum þess spilavítis­
kapítalisma sem var stundaður á
árunum fyrir Hrun.
Gríðargróði kvótafyrirtækja
Þótt efnahagslífið sé að jafna sig á
Hruninu og svo virðist sem hag­
vöxtur verði góður næstu misserin
eru samt hægt að benda á að geng­
Almenningur tapaði 750 milljörðum
Einkaneysla gefur hugmynd um hversu mikið af falli landsframleiðsl-
unnar lenti á almenningi. Einkaneyslan er um helmingur af landsfram-
leiðslu en uppsafnaður samdráttur einkaneyslunnar nemur rúmlega 70
prósent af uppsöfnuðu tapi landsframleiðslu vegna Hrunsins. Miðað
við 2 prósent ársvöxt einkaneyslu á mann var einkaneyslan um 115
milljörðum króna lægri í gær en hún hefði verið ef engin hefði verið
bólan og ekkert Hrunið. Uppsafnað tap einkaneyslu frá 2005 er um 750
milljarðar króna miðað við 2 prósent normal vöxt, 450 milljarðar króna
miðað við hóflegan 1,5 prósent vöxt en þúsund milljarðar miðað við 2,5
prósent jafnan árlegan vöxt.
1.250
1.200
1.150
1.100
1.050
1.000
950
900
2005 2015
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
20
11
20
12
20
13
20
14
20
15
Einkaneysla 2005–2015
Meðan nauðsynlegt er að halda
gengi krónunnar lágu til að fæla ekki
ferðamenn frá landinu sogast mikill
auður að útflutningsgreinunum og þá
einkum sjávarútveginum. Hagnaður
sjávarútvegsfyrirtækja er tvöfalt
og jafnvel þrefalt meiri en í öðrum
greinum. Ef þetta ástand varir árum
og áratugum saman án þess að kvóta-
eigendur séu skattlagðir vegna veiði-
réttar og gengisgróða er fátt sem getur
komið í veg fyrir að Þorsteinn Már
Baldvinsson og aðrir eigendur stærstu
sjávarútvegsfyrirtækjanna eignist
Ísland eins og það leggur sig.
isfallið, sem útstreymi fjármagns
orsakaði, er enn að skaða samfé­
lagið. Það má jafnvel halda því fram
að þessi atburðarás sé að umbreyta
samfélaginu.
Fall gengis krónunnar varð til
þess að hingað streymdu ferða­
menn. Fjölgun ferðamanna er í
raun eina ástæðan fyrir því að hér
hefur hagvöxtur tekið við sér og
horfur eru góðar þegar horft er til
næstu missera. Ef fjölgun ferða­
manna væri strokuð út væri hér
stöðnun og kreppa.
Lágt gengi krónunnar er því for­
senda fyrir hagvexti og viðreisn
efnahagslífsins. Lágt gengi krón­
unnar heldur hins vegar niðri kjör­
um almennings en færir mikinn
hag til útflutningsatvinnuveganna
og þá einkum sjávarútvegsins.
Sögulega hefur efnahagsstjórn á
Íslandi snúist um að deila út hag af
auðlindum hafsins í gegnum gengi
krónunnar. Þegar afurðaverð er
hátt og hagur fyrirtækja í sjávarút­
vegi góður hefur gengi krónunnar
verið hækkað svo hluti af bættum
hag af sjávarútvegi færist til al­
mennings í formi lægra verðs á inn­
fluttum vörum. Nú er það hins veg­
ar orðið forsenda áframhaldandi
hagvaxtar að halda genginu lágu.
Meðan svo er búa sjávarútvegsfyrir­
tæki við fordæmalaust góðæri sem
lýsir sér í því að hagur þeirra er
margfaldur á við önnur fyrirtæki.
Eins og fram kom í Fréttatíman­
um fyrir skömmu kom fram að frá
Hruni hafa 30 stærstu kvótafyrir­
tækin hagnast um 230 milljarða
króna, þegar tekinn er saman út­
greiddur arður til eigenda og hækk­
un eigin fjár fyrirtækjanna. Þetta
er rúmlega 300 prósent hagur sé
miðað við eigið fé fyrirtækjanna í
árslok 2009.
Sambærilegur hagur 24 stærstu
fyrirtæka landsins í öðrum geirum
var um 75 prósent af eigin fé fyrir­
Með stigvaxandi þunga runnu
gríðarupphæðir úr landi
Tölur í milljónum króna
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
122
+47
177
+55
197
+20 234+37
454
+220
1.128
+678
1.662
+534
2.457
+795
tækjanna í árslok 2009. Ef sjávarút­
vegurinn hefði búið við sambæri­
legar aðstæður og önnur fyrirtæki
í landinu hefði bættur hagur þeirra
orðið 55 milljarðar króna í stað
230 milljarða króna. Með öðrum
orðum hefur hagur sjávarútvegs­
fyrirtækjanna orðið 175 milljörð­
um króna meiri frá Hruni en hann
hefði orðið ef fyrirtækin byggju við
sömu aðstæður og önnur fyrirtæki
á landinu og ekki við það taum­
lausa góðæri sem er í greininni.
Nauðsyn að hækka veiðigjöld
Ef ekkert verður að gert mun þessi
ógnargróði sjávarútvegsfyrirtækja
verða til þess að kvótaeigendur
munu eignast Ísland á næstu árum
og áratugum. Kvótaeigendur hafa
þegar teygt sig yfir í aðrar atvinnu­
greinar og meðan hagur þeirra fyr­
irtækja er svo miklum mun betri en
annarra getur ekkert komið í veg
fyrir að það haldi áfram með vax­
andi þunga næstu árin.
Ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðar­
dóttur brást við þessu ástandi að
litlu leyti með því að stórhækka
veiðileyfagjöld. Ríkisstjórn Sig­
mundar Davíðs Gunnlaugssonar
lækkaði þau hins vegar aftur þótt
eðlilegra hefði verið að stórhækka
gjöldin. Veiðileyfagjöldin eru ekki
aðeins réttlætismál og snúast ekki
aðeins um eignarrétt á auðlindinni
heldur eru þau nauðsynlegt hag­
stjórnartæki til að jafna út gróða
sjávarútvegsfyrirtækja sem rekja
má til gengisfalls krónunnar í kjöl­
far gríðarlegs útstreymis fjármagns
út úr krónuhagkerfinu á árunum
fyrir Hrun.
12 | FRÉTTATÍMINN | 6. MAÍ 2016
ÚRSLITALEIKIR
#olisdeildin
GRÓTTA – STJARNAN
Laugard. 7. maí kl. 16.00
Hertz-höllin
Mánud. 9. maí kl. 19.30
TM-höllin
HAUKAR – AFTURELDING
Sunnud. 8. maí kl. 16.00
Schenker-höllin
Miðvikud. 11. maí kl. 19.30
N1-höllin
VIÐ ÞURFUM ÞIG
Á VÖLLINN!