Fréttatíminn - 27.05.2016, Blaðsíða 38

Hrafnhildur flutti til Berlínar árið
1982 og lærði sérkennslufræði við
FU. Hún bjó fyrst á fimmtu hæð
á Haubachstraße í Charlotten-
burg þar sem kolin voru sótt nið-
ur í kolakjallarann, en það voru
svona eggjakol sem fuðruðu upp.
„Ég man eftir því að hafa geymt
fötin mín fyrir næsta dag undir
sænginni svo að það yrði auð-
veldara að fara á fætur.“
„Í byrjun vorum við varla fleiri
en 20 Íslendingar í borginni. Svo
fæddust börnin og hópurinn
stækkaði og voru nálægt 50 þegar
myndin var tekin 1989. Ég gat ekki
hugsað mér að fæða á þýsku og fór
heim og fæddi Stíg „á íslensku“
árið 1984. Stígur synti um einsog
fiskur í sínu þýska umhverfi en um
leið og hann fór yfir landamærin
þá var ekki hægt að fá eitt orð upp
úr honum á þýsku, hvernig sem
ömmurnar reyndu. Ég vissi ekki
hvert ég ætlaði þegar við mæðgin
flugum til baka til Berlínar eftir
langa sumardvöl á Íslandi, ekki
stakt orð á þýsku og þýska flug-
freyjan hjá Aeroflot spurði: „Darf
Ich Ihnen etwas anbieten?“ og
Stígur, þriggja ára, svaraði um
hæl: „Bitte geben Sie mir ein Ap-
felsaft mit Eiswürfel.“
„Í Berlín var mikið umburðar-
lyndi fyrir skrýtnu fólki, en alltaf
þessi krafa um að vera PC og að
borða „Sonnenblumenbrot“. Á
foreldrarekna leikskólanum hans
Stígs kom tilkynning um að rauða
Haribo hlaupið væri eitrað og
það mætti ekki borða það. Síðan
kom tilkynning um að bláa Hari-
bo væri líka eitrað og krakkarn-
ir tíndu samviskusamlega eitrið
frá og lögðu það til hliðar, nema
Stígur sem var mikill nammigrís.
Einu sinni vorum við saman í bíó
og Stígur sat þar alsæll með sitt
nammi, ekki nema það að í næstu
röð sátu feðgin þar sem dóttirin
var með gulrætur í poka. Pabb-
inn bendir í áttina til okkar Stígs
og segir við dótturina: Guck mal
wie die Kinder verwöhnt werden,
sem þýðir á lausbeislaðri íslensku,
sjáðu, hvernig dekrað er við börn-
in.“
„Þetta var á þessum pönkárum,
allir með litað hár. Ég gleymi því
ekki þegar ég, ásamt einhverjum
Íslendingum, var að þvælast seint
um kvöld í Kreuzberg og það kom
svona hópur á móti okkur af þýsk-
um pönkurum, uppstrílaðir með
bleika handakamba, nælur og dót
í andlitinu og rottu á öxlinni, en
það var eins og við manninn mælt
þrátt fyrir að engin umferð væri
í kringum okkur, þá biðu pönk-
ararnir á rauða ljósinu á meðan
við villingarnir löbbuðum yfir án
þess að blikna.“
Berlín
1989
barnið var gult eins og það væri
með gulu eftir allan gulrótarsafann.
Í Berlín lærði ég líka að elda og
það var gaman að elda af því að
það var svo gott. Á Íslandi var ekk-
ert á boðstólum nema tómatar og
gúrkur. Og ég var sólgin í grænmeti
sem ég keypti hjá Tyrkjanum og
Tyrkjabúðin var, samanborið við
Bioladen, óður til lífsins. Þar flæddu
yfir allar hugsanlegar tegundir af
ólívum og fetaosti, kökum í sírópi,
halvasælgæti, rúsínum og möndl-
um í sekkjum og allt þetta úrval af
grænmeti var mikill munaður.
Þjóðverjar voru og eru líklega
ennþá með frábært heilbrigðiskerfi.
Þeir tóku ungbörnin nýfædd í
höfuðbeina- og spjaldhryggsmeð-
ferð og ég fór í fyrsta sinn í nál-
arstungur á ævinni þegar töflur
sem læknirinn gaf mér virkuðu ekki
á höfuðverkinn. Sumir læknanna
voru hómópatar og gáfu út remed-
íur samhliða pensiíni. Fyrir þessa
þjónustu borgaði ég sem námsmað-
ur einhverja smáaura í sjúkrakass-
ann og fékk í staðinn sálfræðing,
nudd og spangir og allt það maður
þarf til þess að vera keikur í spori.
Þýska þjóðarsálin
Á yfirborðinu var Berlín frekar ró-
leg og eitthvað skjól þarna innan
múrsins. Það var engin herskylda,
þannig að þýskir friðarsinnar fluttu
til Berlínar og samkynhneigðir úr
sveitum Þýskalands settust þar að.
Það var því þessi víðsýni í loftinu
en á sama tíma þessi þýska reglu-
festa og pólitísk rétthugsun. Það er
ótrúlegt hvað tvær þjóðir geta verið
ólíkar, eins og Þjóðverjar og Frakk-
ar, sem búa sitt hvoru megin við
landamærin, en það liggur við að
Frakkarnir fari frekar yfir á rauðu
en grænu ljósi. Ef þú vogar þér að
ganga yfir á rauðu ljósi í Berlín þá
áttu á hættu að fá gusuna yfir þig.
Þá stendur þjóðin þéttingsfast
saman, ungir og gamlir, og hella úr
skálum reiði sinnar, oftast yfir ein-
hvern útlendingsbjána eins og mig
sem lærði í Reykjavík að hlaupa yfir
á rauðu áður en vindurinn feykti
mér út í sjó.
Innri barátta útlendingsins
Margir af Íslendingunum stunduðu
nám við Freie Universitet sem var
hálfgerður hippaskóli á þessum
tíma, stofnaður eftir að múrinn
var byggður en Humbolt skólinn
varð eftir í Austur-Berlín. Freie
Universitet stóð undir nafni og var
frekar frjálslegur skóli í hvað varð-
aði skil og námsárangur og sumir
nemendanna voru komnir til ára
sinna og höfðu kannski verið viðloð-
andi skólann í 10 eða 15 ár og ekkert
bólaði á útskrift.
Við Ósk Vilhjálmsdóttir sátum í
tímum hjá voða gáfuðum listasögu-
prófessor í Hochschule der Kunste.
Ég man hvað mig langaði að fá ein-
hvern botn í þessa fyrirlestra herra
Kerbers, en ég fór alltaf jafn ringl-
uð út eftir tíma hjá honum. Hjá Ker-
ber voru gjarnan heitar umræður
um listasögu og heimspeki og þýsku
krakkarnir töluðu, að því virtist,
endalaust, langlokur sem byrjuðu á
einni sögn. Maður beið svo og beið
eftir næstu sögn sem kom svo aldrei
eða ef hún kom loksins þá tapaðist
þessi örfíni þráður sem ég hélt mig
hafa náð.
Austrið
Það var hægt að skreppa í dagsferð
yfir til Austur-Berlínar í gegnum
Check point Charlie, en það þurfti
að skila sér til baka fyrir miðnætti og
eyða gjaldeyrinum sem manni var
uppálagt að kaupa. Búðirnar voru
meira og minna tómar, að vísu gátu
tónlistarnemar náð sér í klassískar
nótur, aðrir gátu keypt sér das Kapi-
tal og kommúnistaávarpið, drukkið
bjór og kaffi og fengið fremur þurr-
lega þjónustu.
Ég veit ekki hvað við Íslend-
ingarnir skildum vel þessar absúrd
aðstæður. Ég man allavega að það
bar ekki á neinni samkennd með
Austur-Þjóðverjunum sem þjónust-
uðu okkur. Það var meira eins og
manni fyndist örlög þeirra vera sjálf-
sköpuð eins og hugmyndir eru al-
mennt um fátækt fólk, að það sé því
sjálfu að kenna.
Þegar múrinn féll kom í ljós að Ís-
lendingarnir áttu oft meiri samleið
með Austur-Þjóðverjum. Þeir voru
einsog útlendingar í vestrinu. „Der
Ossi“ tókst einhvern vegin að skilja
sögu sína úr seinni heimstyrjöldinni
eftir hjá Vestur-Þjóðverjanum og
glímdu ekki við fortíðina.
Ég var ein heima með barnið
þegar múrinn féll og allt svo undur-
samlega óraunverulegt, en daginn
eftir, þegar ég fór út að keyra á
benz inum mínum og ég var stödd á
hring torginu í kringum sigur súluna,
var ég föst í miðjum flota af austur-
þýskum bílum þeirrar tegundar sem
Ingvar Helgason hafði flutt inn til Ís-
lands þegar ég var barn. Allt í kring-
um mig voru litlir trabantar.
Á þessum vikum minnist ég þess
að hafa eignast austur-þýska vin-
konu sem ég man ekki lengur nafnið
á, en það fylltist allt af bjartsýnu fólki
sem fór um borgina og vildi kynn-
ast fólki og var meira að segja kom-
ið heim til fráskilinnar, einstæðrar
móður frá Íslandi sem bjó í Kreuz-
berg með dóttur sina.
„Það var eitt og annað í Austrinu sem minnti okkur á Ísland uppvaxtaráranna,
ákveðin einangrun, en líka einlæg forvitni um umheiminn.“ Hérna eru þær
Hrönn og Halldóra Geirharðs með vinum sínum í Austur-Berlín.
Ég hélt til Þýskalands í nám ein-
faldlega vegna þess að ég vildi ná
góðum tökum á þýsku. Ég sótti
um fjölmiðlafræði í nokkrum há-
skólum í Þýskalandi og fékk inn
í Freie Universität í Vestur-Berlín
og bara lét slag standa. Ég vissi
ekkert hvað ég var að fara út í. Ég
var frekar saklaus og lúðaleg þegar
ég mætti til Berlínar. Stemningin
í borginni var hins vegar svört og
pönkuð. Andrúmsloftið var mjög
sérstakt. Borgin var full af ekkj-
um sem misst höfðu menn sína í
heimsstyrjöldinni og svo flykktist
ungt fólk til Berlínar vegna þess
að þeir sem þar höfðu lögheim-
ili þurftu ekki að ganga í herinn.
Ekkjur og námsmenn var skrýt-
in blanda. Stemningin var köld
og jafnvel hrokafull. En einhvern
veginn vandist þetta og ég hætti
að skynja þetta svona sterkt með
tímanum. Þetta var eins og að
búa á eyju og ég skynjaði alltaf af
og til að ég þurfti að komast frá
borginni. Ferðalagið í gegnum
Austur-Þýskaland var sérstakt. Við
máttum einungis stoppa á vissum
stöðum á svokölluðum Gaststätte
og oft var austur-þýska lögreglan
að reyna að næla sér í aukapening
með því að stoppa mann og sekta
fyrir nákvæmlega ekki neitt. Oft
var farið í heimsókn til Austur-
-Berlínar og þá þurftum við að
skipta 25 vestur-þýskum mörk-
um á móti 25 austur-þýskum sem
höfðu nákvæmlega ekkert verð-
gildi nema austan megin. En fyrir
þessa upphæð var hægt að lifa
kóngalífi í einn dag, borða, drekka
og kaupa bækur. Ég keypti t.a.m.
öll bindin af Das Kapital eftir Eng-
els og Marx fyrir slikk og þetta las
maður inn á milli og bóhemaðist.
Kalda stríðið var í algleymingi og
þetta var allt beint fyrir framan
nefið á manni. Þetta var lærdóms-
ríkur tími fyrir sálina og Berlín
hefur breyst mikið frá því sem hún
var á níunda áratugnum. Þetta var
óhemju góður tími en Berlín er í
dag mun glaðari og lítríkari.
Hrafnhildur Ragnarsdóttir sérkennari
Umburðarlyndi fyrir skrýtnum
Jóna Fanney framkvæmdastjóri
Köld, jafnvel hrokafull
Hrafnhildur og Stígur Helgason í
riflaflauels barnavagni í Tiergarten
árið 1985. Stígur vinnur á Plain Vanilla
og skrifar í Kjarnann.
Jóna Fanney og Tóti sonur hennar, lagasmiður
og músíkant býr í Reykjavík.
38 | FRÉTTATÍMINN | FÖSTUDAGUR 27. MAÍ 2016