Fréttatíminn - 19.08.2016, Blaðsíða 22

22 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 19. ágúst 2016
ingu hvarf Framsóknar-
f lokkurinn eftir þessar
kosningar og áhrif Sósíalista-
f lokksins dvínuðu. Ástæð-
an fyrir minnkandi áhrifum
Sósíalistaflokksins voru vitaskuld
skipulagðar árásir stjórnvalda á
verkalýðshreyfinguna og þó sér-
staklega róttækan arm hennar, en
ekki síður sú að Demókrataflokk-
urinn tók mörg baráttumál beggja
flokka upp á sína arma. (Sósíalista-
flokkurinn var að vísu ekki alveg úr
sögunni, því Eugene V. Debs fékk
3,4% atkvæða í forsetakosningun-
um 1920, þrátt fyrir að sitja á bak
við lás og slá meðan á kosningabar-
áttunni stóð.)
Áhrif framboða Dixiekratanna
Strom Thurmond og George
Wallace urðu svo til þess að kljúfa
íhaldssama kjósendur í Suðurríkj-
unum út úr Demókrataflokknum og
opna dyrnar fyrir Suðurríkjastra-
tegíu Richard Nixon og umpólun
flokkakerfisins á eftirstríðsárunum.
Og framboð Ross Perot gerði fjár-
lagahallann að einni mikilvægustu
pólitísku spurningu síðustu ára-
tuga, því fram að því hafði hvorug-
ur stóru flokkanna í raun eytt neinu
púðri í hann.
Bólusetningaráhrif Ralph Nader
Gott gengi smáflokka í einstaka
kosningum hefur líka grafið und-
an vinsældum þeirra með öðrum
hætti. „Mótmælaatkvæði“ greidd
frambjóðendum sem eiga engan
séns á að sigra geta nefnilega haft
afgerandi áhrif á niðurstöður kosn-
inga, jafnvel að tryggja þeim fram-
bjóðanda sigur sem kjósendur
flokksins vildu síst sjá vinna. Það
má finna fjöldann allan af dæmum
um þetta í kosningum til þings og
öldungadeildar og enn fleiri í fylk-
isþingum þar sem smáflokkar sem
draga aðallega atkvæði frá öðrum
stóru f lokkanna tryggja hinum
þeirra sigur.
Nærtækasta dæmið eru auðvit-
að forsetakosningarnar 2000. Í
aðdraganda þeirra höfðu margir
frjálslyndir og vinstrisinnaðir
Bandaríkjamenn lýst yfir óánægju
með Al Gore sem þeim þótti of
hægrisinnaður: Það væri því sem
næst enginn munur á stóru flokk-
unum tveimur og stefnumál þeirra í
raun mjög lík. Í valdatíð Bill Clinton
hafði Demókrataflokkurinn, líkt og
stórir jafnaðarmannaflokkar víða
í Evrópu, færst í átt að miðjunni.
Clinton hafði t.d. beitt sér fyrir
endurskoðun á almannatrygginga-
kerfinu en vinstrimenn töldu að sú
endurskoðun hefði grafið undan fé-
lagslegum jöfnuði, og einnig stutt
afreglun Wall Street. Á sama tíma
rak George W. Bush kosningabar-
áttu sem gaf til kynna að hann hefði
í hyggju að færa Repúblikanaflokk-
inn nær miðju.
Ralph Nader og Græningjaflokk-
urinn urðu farvegur kjósenda sem
vildu uppstokkun flokkakerfisins og
róttækari stjórnmál. Í kosningun-
um fengu Græningjar alls nærri
þrjár milljónir atkvæði, eða 2,7%.
Það voru hins vegar atkvæði flokks-
ins í Flórída, 97.488, sem réðu úr-
slitum: Þar sem Bush sigraði í Flor-
ída, með aðeins 537 atkvæðum, er
skiljanlegt að kjósendur hafi velt
því fyrir sér hvað hefði orðið hefði
Nader ekki verið á kjörseðlinum.
Reynslan af kosningunum árið
2000 varð enda til þess að bólusetja
marga kjósendur fyrir öllu tali um
„þriðju flokka“ og fylgi við Græn-
ingja, sem höfðu verið í nokkurri
sókn á níunda áratugnum, hrundi.
Samkvæmt skoðanakönnunum
virðist hins vegar að nú sé hugsan-
lega nógu langt um liðið til að þessi
áhrif séu farin að dvína.
Fylgi þriðjuflokksframbjóðenda
lækkar eftir því sem nær dregur
kosningum
Ef marka má söguna er mjög ólík-
legt að Stein og Johnson eigi eft-
ir að bæta við sig miklu fylgi fram
að kosningum. Þvert á móti er
líklegra að kjörfylgið verði um-
talsvert minna en það mælist nú,
þegar tveir og hálfur mánuður
eru til kosninga. Þannig mældist
John Anderson með 24% fylgi síð-
sumars 1980, en fékk aðeins 6,6%
í kosningunum í nóvember. Ross
Perot mældist með 33% og forystu
í könnunum um sumarið 1992, en
fékk tæp 19% í kosningunum og
fylgi Ralph Nader dalaði líka eftir
því sem nær dró kosningum 2000,
féll úr rúmum 3% í 2,7%.
Ástæðan er sú að kjósendur virð-
ast eiga erfiðara með að mótmæla
tveggja flokka kerfinu í kjörklefan-
um en í könnunum. Þegar á hólm-
inn er komið telja kjósendur mik-
ilvægast að koma í veg fyrir sigur
þess frambjóðandi sem þeir hafa
mesta óbeit á og kjósa því skárri
kostinn af tveimur illum. Þá hef-
ur verið bent á að stuðningsmenn
Frjálshyggjuflokksins og Græningja
séu flestir ungt fólk, sem skilar sér
oft ekki á kjörstað, sem geti skýrt
af hverju flokkarnir mælast æv-
inlega með langtum meira fylgi
en þeir svo fá á kjördag.
Aðstæður nú eru óvenju-
legar
Það eru hins vegar ýmis
merki um að þróunin nú
verði ólík því sem hún hefur
verið og að fylgi Gary Johnson
og Jill Stein gæti átt eftir að aukast
á næstu vikum. Upplausn foresta-
framboðs Trump og vaxandi óvin-
sældir draga úr þeirri pressu sem
kjósendur á vinstrivængnum finna
fyrir, sérstaklega í fylkjum þar sem
Hillary hefur örugga forystu. Um
leið fjölgar hægrimönnum sem sjá
engan tilgang í því að kjósa Trump,
eða skammast sín beinlínis fyrir
að kjósa hann. T.d. hafa bæði Mitt
Romney og Jeb Bush gefið í skyn að
þeir kunni að lýsa yfir stuðningi
við Johnson. Vaxandi óvinsæld-
ir Trump hafa þannig orðið vatn
á myllu bæði Græningja og Frjáls-
hyggjuflokksins.
Enn sem komið er á Stein langt
í land með að ná 15% markinu til
að komast í sjónvarpssal. John-
son virðist hins vegar eiga séns: Í
könnun NBC, sem tekin var fyrir
viku, mældist hann með 11% og í
könnun CNN, fyrir mánuði, mæld-
ist hann með 13%. Ef Johnson tekst
að komast yfir 15% í könnunum á
næstu vikum gæti hann orðið
þátttakandi í fyrstu kapp-
ræðunum sem fara fram 26.
september.
Að vísu eru sjónvarpskapp-
ræður frambjóðendanna í
uppnámi, og alls óvíst að þær
verði með sama sniði og síðustu
þrjá áratugi. Donald Trump hef-
ur gefið í skyn að hann kunni að
hafna þátttöku nema óskilgreind-
um skilyrðum hans verði mætt og á
stjórnmálaferli sínum hefur Hillary
forðast kappræður og opna blaða-
mannafundi. Þar sem Johnson þyk-
ir viðkunnanlegur og kemur einnig
vel fyrir í sjónvarpi hafa Hillary og
Trump því bæði hvata til að halda
honum fyrir utan kappræðurnar.
Reynsla Bill Clinton og George
H.W. Bush af því að samþykkja
þátttöku Ross Perot í sjónvarps-
kappræðum 1992 gæti einnig haft
áhrif. Perot, sem hafði mælst með
allt að þriðjungs fylgi í könnunum
um sumarið, dró öllum að óvörum
framboð sitt til baka um haustið
til þess eins að endurnýja það í
október. Perot gekk illa að endur-
heimta fyrra fylgi sitt, þar til í sjón-
varpskappræðunum þar sem hann
þótti bera af bæði Clinton og Bush.
Stóru flokkarnir lærðu sína lexíu
og í kosningunum 1996 var Perot
ekki með í kappræðum Clinton og
Bob Dole.
Sögulegar kosningar?
Sjónvarpskappræðurnar gætu
hæglega orðið mikilvægasta stund
þessara kosninga. Ef Johnson tekst
að komast í sjónvarpskappræðurn-
ar yrði það því í fyrsta skipti í nærri
aldarfjórðung sem kjósendur fá að
sjá fleiri en tvo forsetaframbjóð-
endur saman á sviði. Um leið gæti
Johnson tekist að sannfæra kjós-
endur um að það sé óhætt að kjósa
aðra en stóru flokkana. Afleiðingin
gæti orðið kaflaskipti í bandarískri
stjórnmálasögu: Endalok ægivalds
þess tveggja flokka kerfis sem hef-
ur verið við lýði síðan um miðja 19.
öld.
En þar sem bandarísk stjórn-
málasaga sýnir líka að stóru flokk-
arnir hafa tilhneigingu til að gleypa
smáflokka um leið og stefnumál
þeirra ná einhverju flugi, gæti vel-
gengni Johnson og Stein frekar
orðið til þess að stóru flokkarn-
ir breyttust. Ef svo færi gætu lög-
leiðing kannabisefna, friðsamari ut-
anríkispólítík og umhverfisvernd,
stefnumál sem Stein og Johnson
hafa á stefnuskránni verið gert
hærra undir höfði í bandarískum
stjórnmálum. Sem fæli líka í sér
söguleg kaflaskil.
um, heldur af kjörmannaráði,
og frambjóðendurnir keppa um
kjörmenn einstaka fylkja, sem hafa
undantekningarlítið úthlutað öll-
um kjörmönnum fylkisins til þess
frambjóðanda sem fær flest atkvæði
í fylkinu. Þetta kerfi skapar sterkan
hvata fyrir tvo stóra flokka, því at-
kvæði greidd smærri flokkum falla
í raun dauð.
En það kemur f leira til. Ein
stærsta hindrunin í vegi þess að
frambjóðendur annarra f lokka
en stóru flokkana tveggja geti náð
fjöldahylli hefur verið sú að kjós-
endur þekkja þá einfaldlega ekki.
Könnun AP í Júlí sýndi t.d. að 76%
kjósenda sögðust ekki vita nógu
mikið um Gary Johnson til að
mynda sér skoðun á honum og 82%
sögðu það sama um Stein.
Lykilatriðið er að ná 15%
Til að ná til fjöldans þyrftu fram-
bjóðendur Græningja og Frjáls-
hyggjuflokksins því að komast í
sjónvarpskappræður með hin-
um flokkunum. Það er hins vegar
hægara sagt en gert: Sjónvarps-
kappræðum er stýrt af nefnd sem
heitir „Commission on Presidential
Debates“ sem ákveður hvenær
og hvar kappræður eru haldnar,
hverjir spyrlarnir eru og hvaða
sjónvarpsstöðvar sjónvarpa hverri
kappræðu.
Nefndin er hins vegar sam-
ráðsvettvangur stóru f lokkanna
tveggja, skipuð þremur fulltrúum
frá hvorum þeirra. Markmið henn-
ar er því ekki að stuðla að opnum
skoðanaskiptum eða jöfnu aðgengi
allra frambjóðenda að fjölmiðl-
um, heldur að sætta ólík sjónar-
mið frambjóðenda flokkanna. Árið
2000 setti nefndin sér formlegar
reglur um hvaða frambjóðendum
yrði boðið í kappræður. Frambjóð-
endur þurfa að vera í framboði í
nógu mörgum fylkjum til að geta
fræðilega tryggt sér 270 kjörmenn,
og þeir þurfa að hafa mælst með
meira en 15% stuðning á landsvísu í
minnst fjórum viðurkenndum skoð-
anakönnunum.
Það gefur auga leið að það er
hægara sagt en gert fyrir fram-
bjóðendur að mælast með yfir
15% stuðning meðan yfirgnæfandi
meirihluti kjósenda þekkir ekkert
til þeirra.
Pólitískar býflugur
En þó smáflokkar hafi ekki náð að
vinna kosningar er langt frá því að
þeir hafi verið áhrifalausir í banda-
rískum stjórnmálum. Sögulega hafa
þeir ýmist komið mikilvægum mál-
um á dagskrá stjórnmálanna eða
ýtt öðrum hvorum stóru f lokk-
anna í nýja átt. Árið 1955 lýsti sagn-
fræðingurinn Richard Hofstadter
þessu hlutverki með eftirminni-
legum hætti: „Þriðjuflokkarnir eru
eins og býflugur. Um leið og þeir
hafa stungið, drepast þeir.“
Sögulega hafa smærri f lokkar
oft náð að blómstra á jaðri stjórn-
málanna þegar þeir taka upp á
sína arma stefnumál sem stóru
flokkarnir hafa hunsað, eða tala
til kjósenda sem finna sig í hvor-
ugum stóru flokkanna. Sósíalista-
flokkurinn og Framsóknarflokk-
urinn (The Progressive Party) í lok
19. aldar og í upphafi þeirrar tutt-
ugustu eru góð dæmi. Sósíalistar
börðust fyrir kosningarétti kvenna,
banni við barnaþrælkun og 40
stunda vinnuviku og hlaut Eugene
V. Debs, frambjóðandi flokksins,
6% í forsetakosningunum 1912.
Framsóknarflokkurinn, undir for-
ystu Theodore Roosevelt, fékk 27%
í sömu kosningum, en hann hafði
líka gert kosningarétt kvenna og
bætt kjör verkamanna að kosninga-
málum sínum.
Þrátt fyrir þessa glæsilegu kosn-
Hindberjajógúrt
Lífrænar
mjólkurvörur
• Engin aukaefni
• Meira af Omega-3
fitusýrum
• Meira er af CLA
fitusýrum sem byggja
upp vöðva og bein
• Ekkert undanrennuduft
• Án manngerðra
transfitusýra
www.biobu.is
NÝ AFURÐ FRÁ BIOBÚ!
Tveir raunhæfir val kost­
ir við Trump
og Hillary?
Jill
Stein,
frambjóðandi
Græningja, læknir
og fyrrverandi bæjarfulltrúi
í Lexington Massachusetts.
Flokkurinn rekur rætur sín-
ar aftur til ársins 1991, þegar
landssamtök græningja mynd-
uðu stjórnmálaflokk á lands-
vísu. Flokkurinn hefur tekið
þátt í forsetakosningum síðan
1996, en aðeins einu sinni feng-
ið meira en 1% atkvæða, árið
2000 þegar Ralph Nader fékk
2,74%. Velgengi Nader varð
hins vegar til þess að koma
illu orði á flokkinn, því margir
kenndu honum um sigur Bush
í kosningunum það ár.
Stein hefur gert tilraun til að
höfða til yngri kjósenda sem
muna fæstir eftir kosningun-
um 2000 og stuðningsmanna
Bernie Sanders. Samkvæmt
meðaltali Real Clear Politics
fyrir dagana 1.-14. ágúst nýtur
Stein stuðnings 3% kjósenda.
Gary Johnson,
frambjóðandi
Frjálshyggju-
flokksins,
athafnamað-
ur og fyrrver-
andi fylk-
isstjóri Nýju
Mexíkó. Flokk-
urinn, sem var stofn-
aður 1971, hefur boðið fram í
öllum forsetakosningum síð-
an 1972, en aðeins einu sinni
fengið meira en 1% atkvæða:
Árið 1980 fékk flokkurinn
1,06% atkvæða. Varaforseta-
efni flokksins það ár var Ed
Koch, annar Koch-bræðranna.
Koch bræður, sem eru með-
al auðugustu manna heims,
voru meðal stofnenda flokks-
ins, en hafa síðan fært sig yfir í
Repúblíkanaflokkinn þar sem
þeir hafa fjármagnað framboð
liðsmanna Teboðshreyfingar-
innar og róttæka hægrimenn.
Johnson hefur reynt að
mýkja ímynd flokksins og færa
hann frá þeirri hörðu frjáls-
hyggju sem hefur einkennt
hann. Þó hann styðji róttækar
skattalækkanir og niðurskurð
hins opinbera styður hann
umhverfislöggjöf og hefur bent
á að almenningur þurfi vernd
fyrir ágangi stórfyrirtækja. Þá
hefur hann gert lögleiðingu
kannabis að einu helsta bar-
áttumáli sínu.
Samkvæmt meðaltali Real
Clear Politics fyrir dagana 1.-14.
ágúst nýtur Johnson stuðnings
8,5% kjósenda, en hann hefur
mælst með allt að 11% í sumum
könnunum.
Þriðjuflokksframbjóð­
endur sem hafa unn ið
kjörmenn síðan um
miðja 19. öld:
Kosningakerfi Bandaríkjanna
gerir smærri flokkum mjög
erfitt fyrir að vinna kosningar
á landsvísu. Forseti Banda-
ríkjanna er t.d. kjörinn af
kjörmannaráði þar sem hvert
fylki hefur jafn marga kjör-
menn og það hefur þingmenn.
Hvert fylki setur sér svo sjálft
reglur um hvernig frambjóð-
endur vinna kjörmenn þess,
en undantekningarlítið hef-
ur þeim verið útdeilt til þess
frambjóðanda sem hlýtur
flest atkvæði í fylkinu. Þetta
þýðir að frambjóðendur
smærri flokka þurfa að eiga
sér öruggt bakland í einhverj-
um ákveðnum fylkjum til að
fá nokkra kjörmenn. George
Wallace og Strom Thurmond,
sem börðust gegn afnámi að-
skilnaðarstefnunnar í Suður-
ríkjunum, sóttu t.d. fylgi sitt
þangað.
○ George Wallace, 1968:
13,5% atkvæða, 49 kjörmenn
og fimm fylki (Alabama, Ark-
ansas, Georgia, Louisiana,
Mississippi)
○ Strom Thurmond, 1948:
2,4% atkvæða, 39 kjörmenn
og fjögur fylki (Alabama,
Louisiana, Mississippi, Suð-
ur Karólína)
○ Robert La Follette 1924:
16,6% atkvæða, 13 kjörmenn
og eitt fylki
○ Teddy Roosevelt, 1912:
27,4% atkvæða, 88 kjörmenn
og sex fylki
○ James B. Weaver, 1892:
8,5% atkvæða, 22 kjörmenn
og fimm fylki
○ Millard Filmore 1856: 21,5%
atkvæða, 8 kjörmenn og eitt
fylki