Fréttatíminn - 19.08.2016, Blaðsíða 14

14 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 19. ágúst 2016
því að uppboð á aflaheimildum
geti skilað miklu hærri gjöldum fyr-
ir notkunarréttinn í ríkissjóð en nú-
verandi reglur um kvótaúthlutun.
Hina greinina skrifaði Teitur
Björn Einarsson, aðstoðarmaður
Bjarna Benediktssonar fjármálaráð-
herra, og sagði hann að uppboð á
kvóta væri ekki til bóta þar sem það
hefði ekki áhrif á þrjú meginmark-
mið kvótakerfisins: Að tryggja sjálf-
bæra nýtingu á fiskveiðiauðlindinni,
að tryggja hagkvæmni og arðbærni
fyrirtækja í sjávarútvegi þar sem
traustur rekstur þeirra væri alls
ekki sjálfstæður og að tryggja at-
vinnu og trausta byggð í landinu.
Taldi Teitur að kvótakerfinu hefði
einungis mistekist í þriðja þættin-
um: Að viðhalda byggð úti á landi.
Athygli vekur að í grein sinni talaði
Teitur ekkert um að hvað væri eðli-
leg og réttlát gjaldtaka ríkisins fyrir
notkunarréttinn á aflaheimildum
eða hvort uppboð á kvóta væri lík-
legra til að skila meiri fjármunum til
ríkisins en núverandi kerfi.
Þegar litið er til stjórnmálaflokk-
anna á Íslandi þá má segja að af-
staða þeirra til uppboðsleiðarinnar
sé sú að ríkisstjórnarflokkarnir eru
báðir mótfallnir uppboðsleiðinni
en Samfylkingin, Píratar og Björt
framtíð eru fylgjandi henni á með-
an Vinstri græn hafa sagt að þau
vilji skoða hugmyndina um upp-
boðsleið í ljósi reynslu Færeyinga
– Vinstri græn hafa sem sagt ekki
fullyrt að flokkurinn vilji fara upp-
boðsleiðina.
Getur Ísland farið Færeyjaleiðina?
Torbjørn Trondsen segir, aðspurð-
ur um hvort Ísland geti valið að fara
sömu leið og Færeyingar og gjör-
breytt kvótakerfinu í landinu, að
vissulega sé það mögulegt en að
eðlilega vakni upp margar „laga-
legar spurningar“ þegar slíkum
hugmyndum er velt upp. Hann
segir hins vegar að í „praktískum,
tæknilegum“ skilningi þá sé ekkert
sem standi í veginum fyrir því að
Ísland farið sömu leið og Færeyjar.
Hann segir hins vegar að póli-
tískur vilji þurfi að vera til staðar
til að gera slíkar breytingar, líkt og
nú sé raunin í Færeyjum. Torbjørn
segir hins vegar að á Íslandi, líkt og
Noregi, séu stórir hagsmunaðilar í
sjávarútvegi sem berjist gegn slík-
um breytingum; aðilar sem berjast
gegn uppboði á kvóta vegna fjár-
hagslegra hagsmuna sinna. Hann
telur að samþjöppun á aflaheimild-
um til nokkurra stórra fyrirtækja
sé alls staðar í heiminum, allt frá Ís-
landi til Síle og Nýja-Sjálands, fylgi-
fiskur frjáls framsals aflaheimilda.
„Viðskipti með kvóta hafa í öllum
þessum löndum leitt til aukinnar
eignasamþjöppunar í greininni
sem fjársterkustu fyrirtækin drífa
áfram,“ segir í skýrslunni.
Þetta er þróun sem sannarlega
hefur átt sér stað á Íslandi, eins og
margoft hefur verið rætt í gegnum
árin, og benti Þórólfur Matthíasson
meðal annars á þessa staðreynd í
grein í Fréttablaðinu í byrjun ágúst
þegar hann sagði tíu stærstu sjávar-
útvegsfyrirtæki landsins hafa far-
ið frá því að ráða yfir 22 prósent-
um kvótans árið 1990 og upp í að
stýra 55 prósentum aflaheimilda
árið 2015.
Í skýrslu sinni ræðir Torbjørn
um að stofna þurfi sérstakan kvóta-
banka í eigu ríkisins sem tekur yfir
allar núverandi af laheimildir í
landi, auk nýrra aflaheimilda eftir
því sem þær verða til, meðal annars
með innkomu nýrra tegunda eins
og makríls inn í fiskveiðilögsögu
lands. Þessi kvótabanki muni svo
leigja út notkunarréttinn á kvótan-
um til þriggja mánaða og allt upp í
tíu ára í senn. Í skýrslunni eru skýr
viðmið um að eingöngu fyrirtæki
sem eru í meirihlutaeigu færeyskra
aðila og sem gera út frá Færeyjum
geti leigt kvótann.
Um 1100 milljarða verðmæti
myndu færast yfir í kvótabanka
Aðspurður segir Torbjørn að
þannig færist þau veð sem fyrir
eru á aflaheimildum, eða á þeim
skipum sem kvótinn er á hverju
sinni, yfir í kvótabankann og veð-
setningin einnig. Ríkið myndi þá
halda áfram að greiða af þeim
skuldum sem fylgja kvótanum með
þeim leigutekjum sem fást fyrir
aflaheimildirnar. Í skýrslunni rek-
ur hann hvernig öll kvótaviðskipti
þurfi að fara fram í gegnum kvóta-
bankann og að viðskipti með kvóta
á milli einkaðila séu ekki leyfileg.
Slík yfirfærsla á kvóta, veðsettum
eða óveðsettum, yfir í kvótabanka
væri auðvitað ekki einföld leið
að mati Thorbjørns en hann tel-
ur hana vera mögulega. Ekki væri
heldur um eignaupptöku að ræða
þar sem aflaheimildirnar eru ekki
eign útgerðanna sem nota þær þar
sem stjórnarskráin á Íslandi kemur
í veg fyrir að aflaheimildirnar séu
skilgreindar sem eign útgerðanna.
Miðað við markaðsvirði aflaheim-
ilda nú um stundir – HB Grandi
keypti nýleg kvóta og greiddi fyr-
ir 2500 krónur á kíló – er heildar-
verðmæti aflaheimilda á Íslandi
rúmlega 1000 milljarðar króna.
Þar af heldur HB Grandi á rúmlega
110 milljarða króna verðmætum,
Samherji Ísland rúmlega 68 millj-
arða króna, Þorbjörn í Grindavík
á 56 milljörðum og Vinnslustöðin
í Vestmanneyjum og FISK Seafood
halda á tæplega 50 milljarða króna
verðmætum í kvóta.
Allur þessi kvóti myndi fær-
ast yfir í kvótabankann af því tagi
sem Thorbjørn ræðir um ef Ísland
myndi innleiða sams konar kerfi og
hann talar fyrir í sinni skýrslu. Þá
myndu umrædd verðmæti að sjálf-
sögðu einnig hverfa úr ársreikning-
um umræddra sjávarútvegsfyrir-
tækja.
Verður uppboðsleiðin valin?
En telur Thorbjørn að uppboðs-
leiðin á aflaheimildum verði fyrir
valinu á Íslandi og í Noregi líkt og
Færeyjum. „Á Íslandi og í Noregi er
staðan svipuð að því leyti að hags-
munasamtök stóru sjávarútvegs-
fyrirtækjanna hafa mikil völd og
notkun aflaheimilda byggir á langri
hefð í löndunum tveimur þannig að
það er erfitt að segja hvað verður.
En stór hluti Íslendinga er á móti
kvótakerfinu í núverandi mynd
þannig að opinber umræða um
þetta er mikilvæg og eins að fólk
velti þessu fyrir sér og taki þátt í
umræðunni,“ segir Torbjörn.
Eins og komið hefur fram í op-
inberri umræðu, meðal annars
í mati Össurar Skarphéðins-
sonar, þingmanns Samfylkingarn-
nar, má ætla að hugmyndin um
uppboðsleiðina verði eitt af stóru
málunum fyrir komandi þing-
kosningar nú í október. „Ég spái
því að uppboðsleiðin verði eitt af
heitustu kosningamálunum…,“
sagði Össur fyrir skömmu. Afstaða
Vinstri grænna til uppboðsleiðar-
innar kann að skipta miklu máli í
aðdraganda og eftir kosningarnar
þar sem stjórnandstöðuflokkarn-
ir núverandi, auk Viðreisnar, eru
allir fylgjandi henni. Fari svo að
núverandi stjórnarandstöðuflokk-
ar reyni að mynda ríkisstjórn í ein-
hverri mynd að afstöðnum kosning-
um kann endanleg afstaða Vinstra
grænna í uppboðsmálinu að hafa
mikil áhrif í mögulegum stjórnar-
myndunarviðræðum eftir kosn-
ingarnar.
Kvóti sjávarútvegsfyrirtækis-
ins HB Granda, sem Kristján
Loftsson útgerðarmaður
er hluthafi í, er um 110
milljarða króna virði á
markaði í dag. Upptaka
uppboðskerfis í sjávar-
útvegi gæti leitt til þess
að sérstakur kvóta-
banki tæki yfir þessar
aflaheimildir og seldi
þær hæstbjóðanda til
tímabundinna afnota.
,,Markmið samfélagsins
hlýtur að vera að fá sem
mestar tekjur fyrir auð-
lindir sínar.“
Torbjørn Trondsen, hagfræðingur
við háskólann í Tromsö
20% afsláttur
fram að
Reykjavíkur-
maraþoni
Ingvar Hjartarson hlaupari