Morgunblaðið - 31.12.2016, Blaðsíða 54

54 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. DESEMBER 2016
Vinur minn til
margra ára, Vigfús
Geirdal sagnfræð-
ingur, hefur lokið
þessu jarðlífi sínu.
Við tekur nýtt og öðruvísi líf á
öðrum stöðum í annars konar
heimum. Það er öruggt að Vig-
fús verður aufúsugestur þar og
góð heimkoma. Í árdaga mann-
kyns var talað um að „fara
heim“ þegar einstaklingar luku
þessu jarðlífi sínu. Og má til
sanns vegar segja það út frá ít-
arlegustu rannsóknum og vís-
bendingum sem í dag eru í boði
um handanheima okkar aumra
mannvera sem og flestra eða
allra lífvera í þessum efnisheimi,
að svo virðist vera.
Ég kynntist Vigfúsi fyrir
rúmum 30 árum síðan er við
vorum saman í Samtökum her-
stöðvaandstæðinga. Var ég þá
ritstjóri Dagfara, tímarits sam-
takanna, og í Miðnefnd samtak-
anna einnig. Hefði útgáfa tíma-
ritsins þessi tvö ár sem ég kom
að því hvorki orðið fugl né fisk-
ur ef ekki hefði notið við þeirra
Árna Hjartarsonar, þáverandi
formanns samtakanna, og Vig-
fúsar Geirdals. Vigfús var haf-
sjór og ótrúlegur sérfræðingur í
öllu er varðaði hernaðarupp-
byggingu og hertól risaveldanna
á þessum tíma. Hreint ótrúleg-
ur. Vigfús hafði ekki bara aflað
sér óskiljanlega mikillar þekk-
ingar á öllu er leit að þessari
beygluðu hlið siðmenningar okk-
ar, heldur átti hann endalaust
magn bóka og tímarita um þessi
mál. Var hann bæði áskrifandi
að sæg tímarita um málið, sem
Vigfús Geirdal
✝ Vigfús Geirdalfæddist 24. jan-
úar 1948. Hann lést
14. desember 2016.
Útför hans fór
fram 30. desember
2016.
og virtist fá allar
nýjustu og bestu
bækur um efnið
nánast sjálfkrafa.
Ásamt því að inn-
byrða allt efnið þar
eiginlega eins og
hálfgert vélmenni
eða ofurtölva, svo
vel var hann að sér
í því í hvívetna. Var
hann í okkar hópi
nokkurs konar
gangandi alfræðiorðabók um
nánast allt er þessu viðvék.
Einnig bar fundum okkar
saman síðar meir í Norræna
sumarháskólanum allmörg ár á
eftir. Var sá tími einnig ógleym-
anlegur, og alltaf var návist Vig-
fúsar notaleg.
Vigfús var í senn ofurvið-
kvæmur maður og ofurmenni á
sínum sérsviðum. Það fer oft
saman hjá einstaklingum með
sérgáfur eins og hann óumdeil-
anlega hafði. Fannst sumum
stundum að persónulegsam-
skipti við Vigfús væru hálfstirð
sökum ofuráhuga hans á hugð-
arefnum sínum stundum, og
hversu mjög hann sökkti sér í
og festist í verkefnum sínum á
hverjum tíma. Hafi það verið
kom það aldrei að sök í okkar
samstarfi. Öðru nær. Hálfgerð
manía hans við verkefni okkar á
hverjum tíma skilaði okkur
margfalt betri heimildum og
rannsóknarvinnu og betra tíma-
riti Samtaka herstöðvaandstæð-
inga en verið hefur í áratugi á
eftir og áður. Þar eiga þeir Vig-
fús og Árni mestan heiðurinn.
Langmestan. Fyrir það skal
þakkað hér innilega sem og öll-
um öðrum persónulegum sam-
skiptum og vináttu okkar í
gegnum árin. Um það munaði
svo sannarlega fyrir mig per-
sónulega.
Fyrir afkomendur og fjöl-
skyldu Vigfúsar vil ég segja
þetta. Örvæntið ekki, og sendið
Vigfúsi ekki of tregablandnar
hugsanir nú. Sendið honum í
huganum árnaðaróskir að vera
laus úr viðjum líkamlegra þján-
inga og heillaóskir um að í nýju
heimkynnunum farnist Vigfúsi
vel. Og svo sannarlega eigum
við öll eftir að hitta vin okkar
Vigfús Geirdal þar á grænum
grundum síðar meir, eins og
segir í ljóðinu fallega. Góða ferð
Vigfús minn.
Magnús H. Skarphéðinsson.
Víst eignast maður vini og
kunningja á lífsleiðinni en flest
eru þau tengsl aðeins bundin
ákveðnum tíma í hraðflugi dag-
anna og týnast því sem annað er
árin líða.
Við Fúsi vorum vinir í fjögur
ár í barnaskóla og síðan varla
söguna meir, ef frá eru talin
samskipti á netinu nú á allra síð-
ustu árum.
En það er ólíkindatól þetta
minni, því enn gerist það að
augnablikum frá þessum fjórum
bernskuárum slái sem leiftri
niður í hugann og ég sé aftur
ljóslifandi fyrir mér atburði sem
við deildum saman. Kannski var
það vegna þess að mér fannst
Fúsi bestur vina ef á reyndi og
uppivöðslusamir fantar þurftu
að fá útrás fyrir árásarfýsn sýna
á vesalingi mínum. Þá reyndist
Fúsi betri en enginn þótt hann
væri trúlega jafn smávaxinn og
grannholda og ég. En hann
hafði skapfestuna og stöðuork-
una og þá ríku réttlætiskennd
sem hræddi uppivöðslumenn að
níðast á minni máttar, þótt hann
þyrfti iðulega að þola pústra
sjálfur fyrir hugrekkið.
Ég sé hann enn með þetta
ögn ísmeygilega glott, lyftandi
hnefunum hægt, og það nægði
ærið oft til að afstýra því sem í
dag er kallað einelti. Hann var
húmanisti í vöggugjöf.
Við áttum það líka sameig-
inlegt að hafa ímugust á stór-
karlalegri leikfimi, að hoppa tví-
hent yfir leðurklætt tréhross
eða þeim apaskap að klifra í flís-
óttum köðlum. Hins vegar höfð-
um við báðir gaman af hand-
bolta og höfðingjaleik. Eins
höfðum við báðir miklar efa-
semdir um aðalkennara bekkjar-
ins, og rökræddum hvort ekki
væri hægt með vélráðum að
koma honum aftur út á togarann
því að tal hans um skeinipapp-
írsstílabækur og hlaunagleiður
gangurinn ættu trúlega betur
við þar. Þessi áform fóru öll fyr-
ir ofan garð og neðan. En margt
háfleygt og existensíalískt spek-
úleruðum við saman í skotinu
við litlu leikfimisalardyrnar á
horninu út við Hagamel. Og þar
var alltaf mest af bröndurunum.
Stakur stundakennari hefur
sagt að sagan endurtaki sig allt-
af og þá í skrípamynd. Því mið-
ur væri það hið eina lögmál sem
gilti um manninn. Maðurinn var
aftur, – og kannski aftur og aft-
ur. Nei, það leist Fúsa ekki á.
Miklu frekar væri Guð aftur að
því, annars væri hann löngu
galónýtur úr elli og geðvondur
eftir því. Hins vegar er ég far-
inn að trúa því nær 70 árum síð-
ar í mínum trúlausa Ásatrúarsið
að veröldin sé aftur og í spíröl-
um í hring, aftur.
Ég var að rölta hér með sjón-
um í sumar og sá tvo pjakka
hlaupa með nýveidda makríla
himinlifandi af gleði yfir fengn-
um. Þá var eins og opnaðist í
hugarskoti allra innst sama
mynd af okkur tveimur og tím-
inn hafði ekki farið neitt. Tíminn
var aftur á sínum stað. Hvíldu í
friði, elsku vinur.
Hrafn Gunnlaugsson.
Það var með gleði í hjarta
sem ég kvaddi vin minn Vigfús
Geirdal á heimili hans fyrir
þremur vikum. Við höfðum setið
að morgunmat í borðstofunni
rætt um margt af því sem hafði
borið á góma í samræðum okkar
gegnum tíðina eins og stöðu Ís-
lands í konungsríkinu Dan-
mörku, sjálfsmynd Vestur-Ís-
lendinga og sögufræga ferð afa
hans, Vigfúsar Sigurðarsonar
Grænlandsfara, yfir Grænlands-
jökul. Þá ferð fór hann veturinn
1912-1913 ásamt þýska vísinda-
manninum A. Wegener og
danska landmælingamanninum
J. Koch. Við nutum þess að
ræða hugðarefni okkar eins og
við höfðum gert með hléum í um
aldarfjórðung. Við færðum okk-
ur fram í stofu til Sigrúnar og
ræddum ýmislegt meðal annars
heilsu Vigfúsar og hvernig að-
ventunni yrði háttað. Öll vissum
við hvert stefndi en vonuðumst
til að sjást aftur að tíu dögum
liðnum og halda samtalinu
áfram þar sem frá var horfið.
Ég kynntist Vigfúsi skömmu
eftir að ég kom heim til Íslands
frá Berlín í lok árs 1990. Mér
hafði verið boðið að halda erindi
hjá Evrópuhópi Norræna sum-
arháskólans (NSU) um breyt-
ingar í álfunni í kjölfar þess að
Berlínarmúrinn hrundi og Járn-
tjaldið féll en Vigfús var einn
öflugasti og fjölfróðasti félagi
hópsins. Það þurfti ekki að
kynna manninn fyrir mér því
hann hafði verið iðinn við að tala
og skrifa um Ísland og alþjóð-
samfélagið svo langt aftur sem
ég mundi. Segja má að á þess-
um tíma hafi Vigfús Geirdal
þegar verið orðinn lifandi goð-
sögn sökum yfirgripsmikillar
þekkingar sinnar á alþjóða- og
öryggismálum og stöðu Íslands í
víðsjárverðum heimi.
Þegar Vigfús hætti kennslu
við Borgarholtsskóla fyrir um
þremur árum hófst hann handa
við að færa dagbækur Vigfúsar
afa síns frá ferðinni yfir Græn-
landsjökul 1912-1913 í fræðileg-
an búning sem hæfði efninu.
Haustið 2012, þegar 100 ár voru
liðin frá því að ferðin hófst, var
sett upp sýning í Þjóðminjasafn-
inu á ljósmyndum sem Wegener
og Koch höfðu gefið Vigfúsi
Grænlandsfara í þakklætisskyni
fyrir ómetanlegt framlag hans
til leiðangursins. Sýningin var
sett upp í Háskólanum á Ak-
ureyri haustið 2013 í tengslum
við alþjóðlegu ráðstefnuna um
heimskautarétt. Flutti Vigfús
Geirdal fræðilegan fyrirlestur
um leiðangurinn að því tilefni.
Sama sýning var sett upp enn á
ný þegar ræðismannsskrifstofa
Íslands í Nuuk á Grænlandi var
formlega opnuð seinna sama
haust fylgt úr hlaði með öðru er-
indi.
Undanfarin tvö ár hefur Vig-
fús Geirdal ásamt Arngrími Jó-
hannssyni og fleirum unnið að
því að koma upp varanlegri sýn-
ingu á Akureyri tileinkaðri Vig-
fúsi afa hans og ferðum hans á
Grænlandi. Ég varð þeirrar
gæfu aðnjótandi að fá að taka
þátt í þessu mikilvæga verkefni
með þeim Arngrími og Vigfúsi.
Segja má að tekist hafi að reka
endahnútinn á þessa vinnu um
miðjan desember og þannig hafi
Vigfúsi vinum mínum tekist að
ljúka því ætlunarverk sínu að
koma upp varanlegri sýningu á
ferð afa síns og nafna þótt
mörgu hefði verið við að bæta ef
honum hefði enst aldur til.
Það er með söknuði og miklu
þakklæti sem ég kveð Vigfús
Geirdal. Sigrúnu konu hans,
dætrum og öðrum ættingjum
votta ég mína dýpstu samúð.
Ágúst Þór Árnason.
Vigfús gerði strangar fagleg-
ar kröfur til sjálfs sín sem sagn-
fræðingur og kennari enda duld-
ist engum fræðilegur metnaður
hans og færni. Það er því sárt
að hann skuli ekki hafa notið
fleiri ára til fræðilegrar iðkunar.
Ég kynntist Vigfúsi fyrst þeg-
ar við sóttum saman kúrs á
cand. mag. stigi í íslenskum
bókmenntum. Prófessor Sveinn
Skorri benti okkur á verðug
verkefni og nemendur sáu sjálfir
um kennsluna. Vigfús hafði m.a.
framsögu um Stephan G. og
gerði það afburða vel. Ég man
að framlag hans vakti aðdáun
okkar hinna fyrir yfirgripsmikla
þekkingu hans á efninu.
Eftir að ég kom til starfa í
Borgarholtsskóla uppgötvuðum
við Vigfús náinn skyldleika okk-
ar; amma mín, Jensína, og
langamma hans, Ingibjörg,
fæddar á Arnarbæli á Fells-
strönd, voru systur.
Vigfús mætti örlögum sínum
af yfirvegun og æðruleysi.
Sunnudagsmorgun, fyrir fáein-
um vikum, endurgalt hann mér
símtal; ræddi hispurslaust hvað
framundan væri – en var glaður
með að fræðileg vinna hans um
afa sinn og nafna, Grænlands-
farann, væri í góðum farvegi.
Ég votta fjölskyldu Vigfúsar
mína dýpstu samúð.
Ingi Bogi Bogason,
aðstoðarskólameistari.
Það var gott að eiga Vigfús
Geirdal að félaga. Hann var
öðruvísi en við hin í röðum her-
stöðvaandstæðinga. Við höfðum
flest lítinn áhuga á vopnum og
vígbúnaði og nenntum fæst að
setja okkur inn í smáatriði máls-
ins, sem voru kannski alls ekki
svo smá. Hver voru þessi vopn
og vígbúnaðarkerfi, kjarnorku-
vopn og flaugar sem við vorum
að mótmæla? Ólíkur öðrum þá
setti Fúsi sig inn í málin. Hann
var líka sagnfræðingur að
mennt og kunni að vinna fræði-
lega.
Annað grundvallaratriði varð-
andi Vigfús var hugrekki hans.
Það þurfti ekki lítið af slíku til
að vinna að þessum málum, afla
upplýsinga og láta skoðanir sín-
ar í ljós. Það gat haft áhrif á at-
vinnumöguleika. Heift andstæð-
inganna var ógurleg. Þegar
settar voru fram rökstuddar
grunsemdir, um að hér væru
eða hefðu verið kjarnorkuvopn,
dugði ekki minna en leiðaraskrif
í Morgunblaðið þar sem slíkar
hugmyndir voru fordæmdar sem
landráð. Þegar bent var á að hér
væru geymslur sem gætu geymt
slík vopn, sveit sérþjálfaðra
landgönguliða sem hefði ein-
göngu það hlutverk að standa
vörð um slíkan búnað, að hér
væru Orion-sprengjuvélar sem
sannanlega gætu borið kjarn-
orkusprengjur, þá var slíkur
flautublástur fordæmdur. Menn
sem héldu slíku fram væru að
kalla yfir landið kjarnorkuárás
Sovétríkjanna. Þannig var um-
ræðan en Fúsi hafði styrk,
þekkingu og hugrekki sem
þurfti til að standa á sínu.
Ég á góðar minningar um
Fúsa, af einlægni hans, hlýju og
kímnigáfu. Ég minnist hans ekki
síst sem baráttumanns í sjálf-
stæðisbaráttu sem átti sér það
markmið að hér væri herlaust
land og að Ísland gætti hlut-
leysis og stæði utan hernaðar-
bandalaga. Og Fúsi var fræði-
maðurinn sem leita mátti til.
Það eru komin meira en 30 ár
síðan ég fékk Fúsa norður til
Húsavíkur þar sem hann hélt
erindi á vegum Friðarhreyfingar
Þingeyinga um kjarnorkuvíg-
búnað. Á þeim tíma voru um-
ræður og deilur um hernaðar-
ratsjár sem verið var að koma
upp á öllum landshornum. Þess-
ar ratsjár voru ekki settar upp
af Bandaríkjaher íslenskum sjó-
mönnum til aðstoðar, eins og
stundum var látið í veðri vaka.
Fúsi var sá maður hérlendur
sem best gat útskýrt kjarnorku-
stríðsstefnu Bandaríkjanna og
NATO og hvaða hlutverki rat-
sjárnar höfðu í því sambandi, en
þetta var á þeim árum þegar
fjöldi fólks virtist enn álíta að
NATO væri meinlaust varnar-
bandalag.
Árin hafa liðið og áratugur er
síðan herinn fór. Það er margt
sem ég hefði viljað ræða betur
við Fúsa minn. Ég hefði viljað
leggja undir hann hvort nú
stefni aftur í erlenda hersetu á
Íslandi, eða hvort hún sé
kannski þegar orðin að veru-
leika með reglubundnum her-
æfingum og svokallaðri loftrým-
isgæslu NATO-orrustuþota sem
skiptast á. Síðast en ekki síst
hefði ég viljað njóta aftur ná-
vista við hann, góðs spjalls, vin-
semdar hans og hlýju.
En Fúsi var hrifinn brott af
grimmum sjúkdómi, hratt og
miskunnarlaust. Eftir lifir minn-
ing um góðan og gáfaðan dreng,
baráttufélaga sem skorti hvorki
dug, drengskap né hugrekki til
að taka á eins og þurfti í barátt-
unni gegn hervaldi og fyrir
frelsi og sjálfstæði.
Blessuð sé minning Vigfúsar
Geirdal.
Sveinn Rúnar Hauksson.
Vigfús Geirdal var á verald-
arvaktinni allt þar til yfir lauk.
Hugur hans ætíð leitandi og
sundurgreinandi hvaðeina sem á
daga Íslendinga dreif og mann-
kyns alls. Þegar spursmál komu
upp, hringdi maður í Fúsa og
fékk einatt svör. Hann var ekki
bara sagnfræðingur heldur al-
fræðingur. Honum var ekkert
óviðkomandi hvorki í fortíð né
nútíð, víðlesinn og minnið ótrú-
lega trútt. Hafinn yfir lágkúru-
lega flokkadrætti og bæjarslúð-
ur en gerði sér grein fyrir
metorðabrölti og þeim klíku-
myndunum sem íslenskt sam-
félag er gegnsýrt af. Talaði líka
oft um hina ósýnilegu múra sem
voru reistir til að upphefja suma
en útiloka aðra. Var kannski
svolítið „paranoid“ eins og hend-
ir fólk á vinstri væng stjórnmál-
anna og ekki að ófyrirsynju.
Þeir gætu verið á leiðinni, sagði
Fúsi eitt sinn við mig og hló.
Enda hefur sagan staðfest að
þeir voru oft á leiðinni bæði með
símhleranir og og aðrar kárínur.
Berufsverbot var eiginlega regla
á Íslandi á 20. öld fremur en
undantekning. Og því miður lifði
Vigfús Geirdal ekki nýjustu tíð-
indi af menningarlegri íhlutun
Bandaríkjastjórnar eftir seinna
stríð. Kom reyndar fram um
1980 að hermdarverkasamtökin
CIA kostuðu áróðursfélög og út-
gáfu tímarita í 34 ríkjum ver-
aldar. Þetta hét Frjáls menning
á Íslandi og Almenna bókafélag-
ið næsti nágranni. Kemur fram í
nýútkomnu hefti tímaritsins
Sögu þegar farið var að glugga
djúpt í bréfasafn Gunnars Gunn-
arssonar, skálds, að hludeild
hans var miklu meiri í þessari
viðleitni en menn hugðu. Hér
þarf varla að taka fram að Rúss-
ar voru í menningarsamskiptum
við Íslendinga og höfuðskáld
okkar þar í stjórnum.
Undirritaður kynntist Vigfúsi
Geirdal eftir að hann varð skóla-
stjóri á Flateyri við Önundar-
fjörð. Þá gengu þau ósköp á að
snjóflóð féllu á byggðina haustið
1995 með hræðilegum afleiðing-
um. Reyndi þá á ýmsar stofn-
anir byggðarlagsins, ekki síst á
skólann. Reyndar ræddum við
Vigfús þetta lítið en greinarhöf-
undur var þá fréttamaður út-
varps og þurfti að fara til Flat-
eyrar og skýra frá málavöxtum
strax morguninn eftir flóðið.
Vigfús var næmur og í raun við-
kvæmur í lund og tók þessa at-
burði mjög inn á sig svo sem
fleiri. Liðið var liðið og við höfð-
um alltaf næg umræðuefni sem
náðu yfirleitt langt út fyrir
Vestfirði. Var skemmtilegt að
velta upp ýmsum þáttum og at-
burðum úr sögunni sem ekki
voru á skrá yfir hina opinberu
Faðir okkar, tengdafaðir, afi og langafi,
BENEDIKT EIRÍKSSON,
vélstjóri,
sem lést 22. desember verður jarðsunginn
frá Fossvogskirkju, fimmtudaginn 5. janúar
kl. 13.00.
.
Guðrún Kr. Benediktsdóttir, Russell S. Donnelly,
Pétur Benediktsson, Guðrún Ingólfsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
Ástkær móðir okkar, tengdamóðir, amma
og langamma,
MARÍA K. HARALDSDÓTTIR,
Hraunvangi 3, Hafnarfirði,
áður búsett í Bolungarvík,
lést sunnudaginn 18. desember.
Útför hennar fer fram frá Hafnarfjarðarkirkju miðvikudaginn 4.
janúar kl. 13.00.
Blóm og kransar afþakkaðir en þeim sem vilja minnast hennar
er bent á orgelsjóð Hólskirkju í Bolungarvík, reikningsnr.
0174-18-911908, kt. 630169-5269.
.
Einar K. Guðfinnsson, Sigrún J. Þórisdóttir,
Haraldur Guðfinnsson, Anna Rós Bergsdóttir,
Guðrún Kristín Guðfinnsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.