Morgunblaðið - 31.12.2016, Blaðsíða 37

STJÓRNMÁL 37
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. DESEMBER 2016
N
iðurstöður Þjóðfundarins árið 2009 leiddu í ljós
að draumasamfélag Íslendinga er mótað af heið-
arleika, jafnrétti, virðingu, réttlæti, ábyrgð,
kærleik, frelsi og sjálfbærni. Eftir efnahags-
hrunið árið 2008 var svo sannarlega kominn tími
til að endurræsa kerfin okkar með þessi gildi að leiðarljósi og
skapa hér sjálfbært samfélag til framtíðar. Tækifærið var til
staðar. Hugrekki og vilji var allt sem þurfti.
Óhætt er að segja að árið sem nú rennur sitt skeið hafi verið
viðburðaríkt, hvort sem litið er til heimsmála eða viðburða á
okkar litla landi, a.m.k. á sviði íslenskra stjórnmála. Stóru
bombunni var varpað um miðjan mars þegar Reykjavík Media
tilkynnti að til stæði að afhjúpa fjárhagslegar sjónhverfingar
íslenskra stjórnmálamanna. Að kvöldi sunnudagsins 3. apríl
sátu Íslendingar sem límdir við sjónvarpsskjáinn og fylgdust
með forsætisráðherra þjóðarinnar engjast um sem fiskur á
öngli þegar að honum var saumað af blaðamönnum sem höfðu
varið mörgum mánuðum við úrvinnslu
gagna sem lekið hafði verið úr lög-
mannsstofu í Panama. Það kom á dag-
inn að forsætisráðherra og eiginkona
hans höfðu geymt stórar fjárhæðir í
skattaskjóli, líkt og fleiri ráðamenn og
fólk úr viðskiptalífinu.
Afhjúpanir Panamaskjalanna hrundu
af stað atburðarás sem leiddi til fjöl-
mennustu mótmæla í sögu þjóðarinnar,
afsagnar forsætisráðherra, Sigmundar
Davíðs Gunnlaugssonar og kosninga,
sem loks voru haldnar í október, eftir óþarfa tafir og málaleng-
ingar sitjandi ríkisstjórnar.
Það voru ekki bara sviptingar á Alþingi og í ríkisstjórn,
heldur var boðað til forsetakosninga í lok júní. Hugsanlega er
það merki um þreytu almennings á hefðbundnum stjórnmálum
að sagnfræðingurinn Guðni Th. Jóhannesson, sem er að eigin
sögn utan flokka og er fylgjandi því að sett verði ákvæði um
þjóðaratkvæðagreiðslur í stjórnarskrána, hafi verið kosinn for-
seti Íslands. Auk þess rötuðu sjö stjórnmálaflokkar á þing í
fyrsta sinn í íslenskri stjórnmálasögu og Píratar, sem kenna
sig við gagnsæi og aukna aðkomu almennings að stjórnmálum,
þrefölduðu fylgi sitt.
Eftir kosningarnar í lok október tóku 32 nýir þingmenn sæti
á Alþingi og höfðu margir vonast til að nú væru runnir upp ný-
ir tímar í störfum þess. Afgreiðsla þingmála á methraða fyrir
jól gefur því miður lítil fyrirheit um að breytinga sé von úr
þeirri átt. Kannski skortir þingmenn meira aðhald í störfum
sínum. Drög að nýrri stjórnarskrá, sem samþykkt voru í ráð-
gefandi þjóðaratkvæðagreiðslu 20. október 2012, veita þing-
mönnum meira aðhald og gera ráð fyrir meiri aðkomu almenn-
ings að helstu ákvörðunum með ákvæðum um
þjóðaratkvæðagreiðslur og um aðkomu hans að samningu og
breytingu laga.
Venjan hefur verið sú að almenningur hefur veitt stjórn-
málamönnum umboð til athafna á fjögurra ára fresti. Þetta er
dæmigert fulltrúalýðræði þar sem hver einstaklingur afsalar
sér valdi sínu og þar með réttinum til að hafa bein áhrif á
ákvarðanatöku. Þar sem uppfærsla lýðræðisins hefur lengi
verið Pírötum hugleikin, þá hefur ein af megináherslum
flokksins verið að fá nýja stjórnarskrá samþykkta. Eitt öfl-
ugasta verkfærið sem við höfum gegn spillingu og ójöfnuðinum
sem fylgir spillingunni er aukin aðkoma almennings.
Líklegt verður að teljast að næsta
ár verði viðburðaríkt, ekki síður en
það sem nú er að renna sitt skeið. Bú-
ast má við fleiri uppljóstrunum varð-
andi skattaskjól og spillingu á æðstu
stöðum og viðbúið að þær muni valda
titringi. Þá er hætt við að vinnudeilur
eigi eftir að setja mark sitt á sam-
félagið á næstu mánuðum. Kenn-
arasamband Íslands hefur ákveðið að
stefna íslenska ríkinu vegna breytinga
á lögum um lífeyrissjóði opinberra
starfsmanna, með þeim rökum að þær breytingar skerði
stjórnarskrárvarin, áunnin réttindi. BSRB íhugar að taka
svipað skref. Blikur eru á lofti vegna grunnskólanna en mikil
óánægja ríkir meðal kennara á því skólastigi, sem samþykktu
kjarasamning með naumum meirihluta, í þriðju atrennu. Nú er
svo komið að rúmlega helmingur þeirra sem hafa kennslurétt-
indi í grunnskólum kýs annan starfsvettvang.
Það eru margar áskoranir sem bíða okkar á næstu árum og
brýnt að við séum óhrædd við að takast á við þær miklu breyt-
ingar sem þörf er á til þess að tryggja heilbrigt samfélag til
framtíðar. Nú er tíminn til að kalla fram hugrekki stjórnmála-
manna. Þetta verður einungis gert með virkri þátttöku al-
mennings í stefnumótun og ákvarðanatöku. Þannig fáum við
lánaða dómgreind og þekkingu hvert frá öðru og deilum
ábyrgð á þeim stóru verkefnum sem eru fram undan. Verk-
efnum eins og að skapa hér jafnara og réttlátara samfélag, þar
sem raunverulegt frelsi einstaklingsins, velferð og valdefling
er haft að leiðarljósi. Samfélag þar sem fólk lifir í sátt og sam-
lyndi við umhverfið sitt og náttúran fær að njóta vafans. Þetta
er allt hægt. Hugrekki og vilji er allt sem þarf.
Gífurlegar tæknibyltingar í orkugeiranum hafa fært okkur
nær þeim möguleika á að nota alfarið endurnýjanlega orku-
gjafa en það er skortur á pólitískum vilja til að kveðja end-
anlega öld olíunnar. Það er einnig skortur á hugrekki og fram-
sækni til að horfast í augu við þær breytingar sem
tækninýjungar munu leiða til á öllum sviðum samfélagsins.
Þær munu koma til með að auka sjálfvirkni á vinnumarkaði.
Þetta er bylting sem þegar er hafin og er það hlutverk stjórn-
málamanna að tryggja menntakerfi sem undirbýr einstakling-
inn fyrir breytta tíma og býður einnig upp á endurmenntun,
óháð efnahag, fyrir þá sem missa vinnu vegna tækniframfara.
Samfélagið allt þarf svo að takast á við eitt mikilvægasta úr-
lausnarefni samtímans, ekki bara á Íslandi, heldur í heiminum;
sanngjarna dreifingu auðs í samfélagi þar sem vélmenni og
forrit taka við fleiri og fleiri störfum.
Samkvæmt tölum frá Hagfræðistofnun Háskóla Íslands hef-
ur kaupmáttur heildarlauna vinnandi fólks aukist um 15% á ár-
unum 2009 til 2015. Sömu útreikningar sýna að kaupmáttur
heildartekna öryrkja hefur aukist um 1% á sama tíma. Þessi
hópur hefur verið skilinn eftir. Í skýrslu Velferðarvaktarinnar
frá janúar 2015 kemur fram að 6,7% landsmanna búa við skort
á efnislegum gæðum.
Það er ólíðandi að fátækt skuli finnast í jafnríku samfélagi
og Íslandi. Fylgikvillar fátæktar eru skaðlegir lýðræðinu og
eru kostnaðarsamir fyrir samfélagið allt. Það á að vera í al-
gjörum forgangi að útrýma fátækt og með bættum skilningi og
breyttum hvötum getum við byrjað á því að virkja þann mann-
auð sem við erum svo lánsöm að búa yfir. Þetta er hægt með
einföldum skrefum sem hvetja til þátttöku í samfélaginu, eins
og að afnema tekjutengingar í bótakerfinu. Það væri skref í
rétta átt. Við erum svo fá á þessari eyju og rík af auðlindum.
Saman getum við skapað hér efnahagslegt frelsi borgaranna
og byggt upp samfélag sem aðrar þjóðir láta sig dreyma um.
Vísindaskáldsagnahöfundurinn William Gibson sagði:
„Framtíðin er runnin upp, henni er bara ekki skipt jafnt.“
Því spyrjum við: Eigum við ekki að hefjast handa við að
skipta henni jafnt?
Píratar óska landsmönnum farsældar á nýju ári og þakka
samfylgdina á árinu sem er að líða.
Halldóra Mogensen og Einar Brynjólfsson, þingmenn Pírata
Morgunblaðið/Golli
Skiptum framtíðinni jafnt
’
Nú er tíminn til að kalla
fram hugrekki stjórnmála-
manna. Þetta verður einungis
gert með virkri þátttöku al-
mennings í stefnumótun og
ákvarðanatöku.