Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.03.1992, Síða 17

» FAGMÁL «
Á þeim árum sem ég var við fram-
haldsnám og störf í geðhjúkrun í
Noregi var mikill vaxtarbroddur í
þeirri grein geðlæknisfræðinnar sem
á norsku kallast „katastrofe psyk-
iatri" og Norðmenn hafa æ síðan
verið mjög framarlega á þessu sviði.
Upphafið má rekja til tveggja stór-
slysa, sem urðu þar í landi með nokk-
urra ára millibili. Árið 1976 var stór-
bruni í málningarverksmiðju og árið
1980 hvolfdi olíuborpallinum Alex-
ander Kjelland. í seinna slysinu lét-
ust 123 einstaklingar en 89 manns
björguðust.
I kjölfar Alexanders Kjellands
slyssins fór af stað fjölþætt rannsókn-
arverkefni, sem m.a. kannaði
afleiðingar slyssins á andlega heilsu
þeirra sem komust lífs af, aðstand-
endur hinna látnu og hjálparaðila,
sem beint eða óbeint tengdust slys-
inu. Sem dæmi má nefna að einu ári
eftir slysið voru 5% björgunarmann-
anna enn í veikindafríi og 25%
þeirra lýstu ýmis konar vanlíðan,
sem ekki var til staðar fyrir slysið.
Helstu einkenni voru depurð, kvíði,
tómleikatilfinning, óöryggi, ótti við
ákveðna staði sem kom róti á hugs-
anir og/eða ótti við ákveðnar kring-
umstæður, svefntruflanir, félagsleg
einangrun og sjálfsásakanir.
Norðmenn hafa byggt á þeirri
reynslu sem fékkst í áðurnefndum og
öðrum stórslysum og komið á fót
teymi fagfólks sem veitt getur áfalla-
hjálp undir slíkum kringumstæðum.
Eftir að ég kom heim frá Noregi
fyrir 3 árum, fór ég að velta fyrir mér
hvernig þessum málum væri sinnt
hér á landi og hvað við hjúkrunar-
fræðingar gætum lagt þar af
mörkum.
- Hverjir þurfa á áfallahjáip að
halda og hverjir eiga að veita hana?
Eins og ég sagði hér að framan er
áfallahjálpin tvíþætt, sálræn skyndi-
hjálp og úrvinnsla fyrir hjálparaðila.
Áð veita sálræna skyndihjálp er
eitthvað sem hver og einn getur þurft
uð takast á við, sem lætur sig ein-
hverju varða andlega og líkamlega
velferð þeirra sem eiga um sárt að
binda og þarf ekki alltaf fagfólk til.
Rannsóknir sýna að viðbrögð við
ofurálagi eru einstaklingsbundin en
ákveðin atriði geta haft forspárgildi.
Áhættuþættir m.t.t. alvarlegra við-
varandi einkenna eru m.a. slæm
félagsleg staða, erfiðar aðstæður,
andlegt ójafnvægi, misnotkunar-
vandamál, persónuleiki sem er ein-
strengingslegur, öðrum háður, bjar-
gráðalítill og sýnir einkenni um
psykosomatisk viðbrögð. Ekki er
þar með sagt að svokallaðir heil-
steyptir einstaklingar geti ekki lent í
áhættuhóp. Viðvarandi hættuástand,
mikil lífshætta, vissa um að láta lífið,
erfið björgun, nálægð við hina látnu
og slösuðu, enginn möguleiki á að
framkvæma árangursríkar aðgerðir,
björgun vina/kunningja/barna, mikil
ábyrgð og alvarleg mistök geta
valdið hugsýki og vanlíðan í framtíð-
inni ef ekkert er að gert. Jafnvel hjá
reyndum og velþjálfuðum hjálpar-
aðilum.
Sá sem tekur að sér úrvinnslu fyrir
hjálparaðila verður að hafa þekk-
ingu á áfallahjálp og ákveðna starfs-
reynslu til að geta sinnt verkefninu.
Það verður jafnframt að gera þá
kröfu að hann sé hlutlaus aðili og eigi
engra hagsmuna að gæta. Hann
verður að hafa ákveðna þekkingu á
starfssviði þeirra sem þurfa á
úrvinnslunni að halda og eiga auð-
velt með að tala við fólk, setja sig inn
í líðan þess og síðast en ekki síst að
vera góður hlustandi.
- Getur þú lýst nánar innihaldi og
umgjörð áfallahjálparinnar?
Því fyrr sem hjálpin berst, þeim
mun betra. Eftir því sem lengra líður
frá áfallinu eykst hættan á að fólk
„frysti“ inni og afneiti ákveðinni
líðan og tilfinningum. Oft þarf tals-
verða ýtni til þess að koma hjálpinni
á framfæri. Það er ekki nóg að segja
„þú veist hvar mig er að finna“,
„leitaðu til mín ef þú vilt“. Maður
verður að sækja á, fullviss þess að
nauðsynlegt er að ræsa fram ákveðna
líðan, orð og tilfinningar. Allt
umhverfið verður að vera öruggt og
friðsælt og maður þarf að gefa sér
góðan tíma.
Mikilvægt er að hafa í huga að hér
er um losun á ákveðnum tilfinn-
ingum að ræða, en ekki meðferð,
sem krefst meiri tíma og fagþekking-
ar. Þær tilfinningar og viðbrögð sem
hér er átt við teljast eðlileg viðbrögð
í „ýktu“ formi og eru venjulega ekki
talin sjúkleg. Mikilvægt er að viðmót
og málfar hjálparaðila undirstriki
þetta. Markmiðið er að koma í veg
fyrir að eðlileg tilfininngaviðbrögð
við ofurálagi vindi upp á sig og þróist
í áfallahugsýki (post-traumaticstress
disorders).
Hvað varðar úrvinnslu fyrir hjálp-
araðila sérstaklega, má skipta henni
í þrjú stig. Það hjálpar viðkomandi
til að:
1. segja frá því sem gerðist
2. koma orðum að tilfinningum
sínúm og líðan
3. sýna tilfinningar sínar og líðan.
Reynslan sýnir mikilvægi þess að
HJÚKRUN Vn - 68. árgangur 17