Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.03.1992, Qupperneq 20

» FAGMÁL «
verður óeðlilegt í nærveru þeirra“.
Úskúfun af þessu tagi getur þó verið
óveruleg hjá hommum ef sambandið
hefur ekki verið viðurkennt eða
engum verið kunnugt um það.
Annar flötur á útskúfun tengist
kynhneigð. Þjóðfélagið sem heild
leggur ekki blessun sína yfir samkyn-
hneigð sambönd. Því getur útskúfun
af þessu tagi dregið á langinn og
flækt sorgarferlið á þann hátt að
hommum er neitað um þann stuðn-
ing og aðstoð sem þeir þurfa til að
vinna með sorgina (Siegler og Hoef-
er, 1981).
í þriðja lagi þarf sá sem hefur misst
ástvin úr alnæmi að þola útskúfun
vegna sjúkdómsins. Hræðsla, for-
dómar og fáfræði eru undirrót slíkrar
útskúfunar sem getur síðan valdið
félagslegri einangrun, djúpstæðum
ótta og erfiðleikum við að stofna til
nýrra sambanda.
Félagsleg einangrun getur skapast
í kjölfar þessarar þreföldu útskúfun-
ar. Hún magnast þegar stuðning
skortir og þegar einstaklingurinn
hefur ekki félagslegt leyfi til að
syrgja. Hinn látni hefur oft á tíðum
verið eina fjölskylda syrgjandans þar
sem skyldmenni eru oft fjarlæg, bæði
í tilfinningalegum og landfræði-
legum skilningi (Klein og Fletcher,
1986). Stundum eru fjölskylda og
gagnkynhneigðir vinir fullir gremju
og efasemda og því ófærir um að
styðja syrgjandann. Árekstrar geta
oröið milli fjölskyldu hins látna og
elskhugans, vegna t.d. fyrirkomu-
lags útfarar, fjármála og ráðstöfunar
á eigum hins látna (Geis og Fuller,
1986).
Margir hommar kjósa að leyna
kynhneigð sinni fyrir vinum og sam-
starfsfólki. Því er oft lítill skilningur
sýndir djúpstæðri sorg vegna andláts
„kunningja" eða „herbergisfélaga“.
Þessum mönnum stendur venjulega
ekki til boða að fá leyfi frá störfum
lí kt og sj álfsagt þykir þegar gagnkyn-
hneigðir missa maka sinn. Elskhugar
homma eru oft útilokaðir frá skipu-
lagningu útfarar, stundum jafnvel
frá athöfninni sjálfri, sem í flestum
samfélögum markar þáttaskil í sorg-
arferlinu og getur slík útilokun
dregið eðlileg sorgarviðbrögð á lang-
inn (Klein og Fletcher, 1986).
Frískur og áhyggjufullur
Fljótlega eftir að alnæmisfaraldur-
inn hóf að breiðast út var lýst heil-
kenni sem hefur verið nefnt „hinn
fríski áhyggjufulli" (The Worried
Well Syndrome). Einstaklingar með
þetta heilkenni eru fólk sem er í
áhættuhóp fyrir HIV smit vegnafyrri
eða núverandi kynhegðunar eða
fíkniefnaneyslu. Þeir eru hins vegar
ekki með þekkt smit (Forstein,
1984). Heilkenni þetta lýsir sér á
ýmsan hátt, allt frá gagnlegri
afneitun til tíðra, lamandi kvíða-
kasta.
Hommi sem hefur misst elskhuga
sinn úr alnæmi á þetta heilkenni á
hættu af ýmsum ástæðum. Hann er
dauðhræddur við að fá alnæmi vegna
sambandsins sem var og jafnvel fyrri
sambanda. Margir kjósa að láta ekki
mótefnamæla sig og auka þannig á
kvíðann með óvissunni. Fyrir suma
er þetta hins vegar gagnlegt sem
ákveðin vörn á erfiðum tímum.
Þeir sem eru „frískir og áhyggju-
fullir“ verða oft ófærir um að taka
þátt í félagslífi og lifa kynlífi á ný af
ótta við að smitast eða smita aðra.
Sektarkennd er stór þáttur í þessari
hegðun. Syrgjandann grunar e.t.v.
að hann hafi smitað hinn látna og vill
forðast að fá þann grun staðfestan
eða eiga á hættu að upplifa endur-
tekningu. Afneitun stýrir þessu að
nokkru leyti og á rætur sínar að rekja
til tilhugsunarinnar um að eiga e.t.v.
eftir að veikjast af alnæmi og þurfa
að ganga í gegnum það án stuðnings
frá þeim elskhuga sem nú er látinn.
Sorgin og ónœmiskerfið
Áhrif sorgar á ónæmiskerfið vekur
sérstaka athygli í þessu sambandi.
Það hefur verið sýnt fram á að í sár-
ustu sorginni dregur úr starfsemi eit-
ilfruma (lymphocyta) (Bartrop, Laz-
arus og Luchurst, 1977). HIV veiran
veldur mestum skaða á ákveðinni
tegund eitilfruma, T4. Því mætti
velta upp þeirri tilgátu hvort orsaka-
samband sé milli upphafs lokastigs-
einkenna HIV sýkingar (alnæmis) í
smituðum syrgjanda og sorgarupp-
lifunar, sérstaklega þegar sorgar-
ferlið verður óeðlilega flókið og
langt m.a. vegna þátta sem hér hafa
verið nefndir. Nýlegar rannsóknir á
sambandinu milli félagslegs stuðn-
ings og lifunar alnæmissjúklinga
renna nokkrum stoðum undir þessa
tilgátu (Solomon, Temoshok og
O’Leary, 1987).
Niðurlag
Hjúkrunarfræðingar þurfa að vera
meðvitaðir um þá staðreynd að sam-
kynhneigt fólk upplifir djúpa sorg
við lát elskhuga. Æskilegast er og
ber að stefna að í sorgarvinnu að
syrgjandinn geti minnst hins látna án
meiriháttar tilfinningalegs sársauka
og verði fær um að elska aftur.
Félagslegur stuðningur er eitt af
skilyrðum þess að sorgarvinnan beri
árangur. Samkynhneigðum er oft
meinaður slíkur stuðningur vegna
lífsstíls síns og ótta almennings við
alnæmi.
Hjúkrunarfræðingar eru oft í lykil-
aðstöðu til að þekkja úr þá sem eiga
á hættu að lenda í ógöngum í sorgar-
ferlinu. Þeir eru einnig í aðstöðu til
að geta veitt og greitt fyrir nauðsyn-
legum stuðningi. Einnig er mikilvægt
að rannsaka skipulega eðli og ein-
kenni sorgarupplifunar samkyn-
hneigðra og þróa þannig meðferð við
hæfi. Mikilvægasta skrefið er þekk-
ing og næmi fyrir þessu fyrirbæri sem
síðan leiðir til úrlausna sem geta
fyrirbyggt neikvæðar lífeðlisfræði-
legar og sálfélagslegar afleiðingar
sorgarviðbragða.
Höfundur er hjúkrunarstjóri á A-6 á
Borgarspítalanum.
Greinin birtist fyrst í tímaritinu Nursing
Times, 86. árg. 37. tbl. 12. sept. 1990
undir heitinu Grieving Alone.
20 HJÚKRUN Vn - 68. árgangur