Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.1996, Blaðsíða 7

Lovísa Baldursdóttir, dr. Helga Jónsdóttir og dr. Amór Guðmundsson
Líðan fólks sem bíður eftir
kransæðaskurðaðgerð*
Köniuið var líðan fólks sem bíður eftir kransœðaskurðaðgerð á Islandi íþeim tilgangi að draga
ályktanir um þörf þess fyrir heilbrigðisþjónustu. Höfundar þróuðu spurningalista sem var sendur
tvisvar, með 10 mánaða millibili, til allra sem voru á biðlista fyrir kransœðaaðgerð á Landspítala
á ákveðnum degi íhvort skipti. Svörun er 81,8% (N-72).
Niðurstöður sýna að meðalbiðtími fólksins þegar rannsóknin var gerð var 5-6 mánuðir.
Rúmlega 90% þátttakenda sögðu að hjartasjúkdómur þeirra hefði áhrif á vinnu þeirra og daglegt
líf og svipaður jjöldi þátttakenda var ósáttur við heilsu sína. Algengustu einkenni vanlíðunar voru
þreyta, mœði, brjóstverkur og breytingar á skapi. Mánuðinn fyrir könnun jókst andleg vanlíðan,
sérstaklega kvíði, viðkvœmni, óþolinmœði, pirringur, vonleysi og þunglyndi. Flestir (86,6%) töldu
sig haldna streitu, þar af 28,4% mikilli streitu. Tœpur helmingur þáttlakenda var ekki við stöif og
svipað hlutfall taldi sjúkdóminn hafa slœm áhrif á jjárhag sinn. Mun stœrra hlutfall eða 76,1%
gat um áhyggjur af fjárhag, þar af 22,3% um miklar áhyggjur. Flestir þátttakenda töldu
veikindin hafa veruleg áhrif á líðan maka eða nánasta aðstandanda, sérstaklega á andlega líðan
hans.
Af niðurstöðunum má ráða að líðan fólks, sem bi'ður eftir kransœðaskurðaðgerð, er ekki góð.
Á meðan á bið stendur þarfnast sjúklingar markvissrar hjúkrunar, einkum stuðnings og meðferðar
við streitu og kvíða.
I.ovísa Baldursdóttir, lauk
meistaraprófi frá háskólanum
í Madison-Wisconsin í
Bandaríkjunum árið 1985.
Hún starfar sem hjúkrunar-
framkvæmdastjóri á
Landspítalanum.
Dr. Helga Jónsdóttir. Iauk
doktorsprófi frá háskólanum
í Minnesota árið 1994. Hún
er lektor við námsbraut f
hjúkrunarfræði við Háskóla
íslands.
Dr. Arnór Guðmundsson,
þjóðfélagsfræðingur, lauk
doktorsprófi frá háskólanum
í Minnesota í Bandaríkjunum
árið 1993. Hann starfar sem
deildarsérfræðingur í
menntamálaráðuneytinu.
Kransæðaskurðaðgerðir hófust á Landspítala árið 1986. Þeim
hefur fjölgað ár frá ári og á árinu 1994 voru þær 242. Biðtími eftir
aðgerð á Landspítala hefur frá upphafí numið mörgum mánuðum.
Lftið hefur verið skrifað um bið eftir hjartaskurðaðgerð. I
erlendum rannsóknum em mismunandi rannsóknaaðferðir og
mælitæki notuð, auk þess sem úrtak er að jafnaði lítið og
samanburður á rannsóknum því erfiður. Enn fremur er
mismunandi hvenær á biðtímanum upplýsinga er aflað. I þeim
rannsóknum, sem eru tiltækar, er bið eftir kransæðaskurðaðgerð
frá einum upp f sex mánuði, meðalaldur sjúklinga á bilinu 52 til
61 ár og hlutfall kvenna 5 til 22 % svarenda og em gögn ekki
greind með hliðsjón af kynjamun (Klonoff, Campell, Kavanagh-
Gray, Mizgala og Munro, 1989; Piper, Lepczyk og Caldwell, 1985;
Undenvood, Firmin og Jehu, 1993). íslensk rannsókn á andlegri
líðan hjartaskurðsjúklinga (N=60) fyrir og eftir aðgerð (Eirfkur
Líndal, 1990) sýndi að fyrir aðgerð voru 17% haldnir meðal eða
mikilli streitu og 19% meðal eða miklum kvíða. Meðalaldur
þátttakenda var 59,4 ár. Þunglyndi var ekki mælt fyrir aðgerð, en
þremur mánuðum eftir aðgerð reyndust 54% vera haldnir
þunglyndi.
I rannsókn Klonoff og samstarfsmanna (N=135) var
meðalaldur þátttakenda 55,4 ár og voru 47% sjúklinga í vinnu
fyrir aðgerð. Sextán % reyktu meðan þeir biðu aðgerðar, 27%
sjúklinga töldu sig kvíðna, 22,5% voru þunglyndir, 7% fundu
fyrir stöðugri reiði, 58% töldu sig haldna streitu og 35% töldu
atvinnu eða atriði tengd atvinnu vera streituvalda. Underwood og
samstarfsmenn (1993) sýndu fram á kvíða hjá rúmum fjórðungi
sjúklinga (28%) og þunglyndi hjá tæpum helmingi þeirra (47%)
Ritrýnd grein
(N=68). Jákvæð fylgni var á milli kvíða og þunglyndis og lengdar
biðtíma. Meðalbiðtími var 6,4 mánuðir og meðalaldur var 61 ár.
Áttatíu og þrjú % höfðu minnkað við sig atvinnu, 75% höfðu
skerta getu til þátttöku í félagslífi og 65% höfðu skerta getu til
heimilisstarfa. Jákvæð fylgni var milli minni atvinnuþátttöku,
versnandi sambands við fjölskyldu, minni þátttöku í félagslífi og
Iengdar biðtíma. Piper, Lepczyk og Caldwell (1985) rannsökuðu
eingöngu karlmenn (N=28). Meðalaldur þátttakenda var 54,3 ár.
Þar kom fram að biðin hafði neikvæð áhrif á atvinnuþátttöku,
áhuga fyrir lífínu og á getu til heimilisstarfa. Langeluddecke,
Fulcher, Baird, Hughes og Tennant (1989) sýndu fram á 56 ára
meðalaldur (N=89). Af þátttakendum voru 54% í vinnu meðan
á biðtíma stóð, 39,4% voru haldnir kvíða og 13,2% þunglyndi.
Um helmingur taldi sjúkdóminn hafa neikvæð áhrif á kynlíf og
58% svarenda kváðu sjúkdóm sinn hafa áhrif á getu sína til að
sinna heimilisstörfum. í rannsókn Mulgans og Logans (1990) var
meðalaldur þátttakenda 59 ár og meðalbiðtími 6 mánuðir (N= 56).
Þriðjungur (32%) taldi sig hafa orðið fyrir tekjutapi og 20% áttu
við mikinn fjárhagsvanda að etja. Enn fremur töldu 45% maka að
heilsa þeirra hefði beðið tjón á biðtímanum. Umtalsverð áhrif
biðtíma á líðan maka hafa vi'ðar komið fram og hafa Artinian og
Hayes (1992) sýnt fram á að b'fsgæði eiginkvenna hjarta-
skurðsjúklinga eru minni en hjá heilbrigðum viðmiðunarhópi.
Sjúklingar, sem bíða aðgerðar, eiga enn fremur á hættu að
einkenni versni og hefur 2,2% dánartíðni verið lýst þar sem
meðalbiðtími sjúklinga var 3 mánuðir (Suttorp o.fl., 1992). Þeir
þættir sem juku líkur á dauðsföllum á biðtíma voru m.a.
hjartastækkun, brjóstverkur í hvíld og reykingar.
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA 1. tbl. 72. árg. 1996