Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.1998, Blaðsíða 13

Olga Hákonsen og Hanna Karen Kristjánsdóttir
of lengi ftAwklá vandanum
Reynsla sex hjúkrunarfræðinga af að ná bata eftir áfengis- og/eða vímuefnamisnotkun
Könnuð var reynsla sex hjúkrunarfræðinga af að
ná bata eftir áfengis-og/eða vímuefnamisnotkun.
Tilgangurinn er að varpa ijósi á sameiginlega og
sérstaka reynslu þeirra og auka þannig
möguleika á markvissari forvörnum, íhlutun og
meðferð. Valið var lýsandi rannsóknarsnið og
reynslan könnuð á magn- og gæðabundinn
hátt. Niðurstöður sýndu meðal annars að flestir
þátttakendur höfðu notað fleira en eitt vímuefni
og neytt efna í vinnu. Flestir þeirra töldu að
hjúkrunarleyfi þeirra hefði verið í hættu á meðan
á neyslu stóð. Að mati þátttakenda var orsök
neyslunnar rakin til atburða í umhverfi þeirra,
áfalla í bernsku eða veikinda og lyfjaneyslu. Fjórir
þurftu að leita sér meðferðar við því oftar en
einu sinni. Skilyrðum á vinnustað var almennt
ekki beitt þegar hjúkrunarfræðingarnir sneru til
vinnu að lokinni meðferð. Vankunnátta og
skilningleysi var talið helsta orsök fordóma og
fálmkenndra aðgerða af hendi vinnuveitenda
þegar neyslan var opinberuð.
Hér er áfengis- og/eða vímuefnamisnotkun (neysla lög-
legra og ólöglegra efna sem breyta hugarástandi neytand-
ans) skilgreind sem sjúkdómur sem einkennist af áráttu,
stjórnleysi og áframhaldandi neyslu þrátt fyrir alvarlegar
afleiðingar (American Psyciatric Association,1994).
Undanfarin ár hefur misnotkun á áfengi- og öðrum
vímuefnum aukist á Vesturlöndum. ( Bandaríkjunum er talið
að minnsta kosti 14 milljónir manna misnoti eða séu háðir
áfengi- og/eða öðrum vímuefnum (Valliant og Hiller-Sturm-
höfel, 1996; Maxmen og Ward, 1995). Tölur sýna að áður
en sala bjórs var leyfð á íslandi árið 1988 drukku íslend-
ingar minnst allra Evrópuþjóða miðað við sölutölur á áfengi
(Tómas Helgason, 1988). Síðan 1988 hafa drykkjusiðir íslend-
inga breyst þannig að heildarneysla áfengis hefur aukist
um 6%. Neysla á léttum vínum og bjór hefur aukist á
kostnað neyslu brenndra drykkja (Hildigunnur Ólafsdóttir,
1997). Hlutfall þeirra einstaklinga (karla og kvenna) sem
drekka ótæpilega eða eru háðir áfengi er talið vera um
11% allra þjóðfélagsþegna (Tómas Helgason, 1988). í
þessum tölum er eingöngu verið að mæla áfengisneyslu
en ekki neyslu annarra vímuefna. Enn drekka konur minna
en karlar, þó að neysla þeirra hafi aukist, sérlega í yngri
aldursflokkum (Hildigunnur Ólafsdóttir, 1997). Misnotkun
einstakra starfshópa innan þjóðfélagsins hefur lítið verið
könnuð. Litlar upplýsingar um misnotkun áfengis- og
annarra vímuefna starfsfólks í heilbrigðisstéttum er meðal
annars talin vera ein ástæða fyrir því að faglegum úrræð-
um er oft ekki beitt, þegar misnotkun uppgötvast hjá
starfsmanni í heilbrigðisþjónustunni (Smith og Hughes,
1996). Afleiðingar þess hafa því oft verið alvarlegar bæði
fyrir starfsmanninn og stofnunina. Hin síðari ár hafa viðhorf
stjórnenda og yfirmanna til þessara mála verið að breytast.
Aðgerðir beinast nú í ríkari mæli að því að koma í veg fyrir
að neysla hefjist, og að tekist sé á við vandann snemma ef
um misnotkun er að ræða. Tilgangurinn er fyrst og fremst
sá að tryggja öryggi sjúklingsins en ekki síður að aðstoða
starfsmanninn við að endurheimta fyrri heilsu og starfs-
getu.
Hér á landi hafa ekki verið gerðar rannsóknir um hjúkr-
unarfræðinga sem misnotað hafa áfengi- og eða önnur
vímuefni, svo vitað sé. í Bandaríkjunum hafa fræðimenn
hjúkrunar reynt að leita upplýsinga um þessi viðkvæmu
mál. í þeim rannsóknum hefur komið fram að tíðni mis-
notkunar á meðal hjúkrunarfræðinga er svipuð og hjá
almenningi eða um 10-12% (Blazer og Mansfield, 1995;
Trinkoff, Eaton og Antony, 1991: Valliant og Hiller-
Sturmhöfel, 1996). Yfirleitt telja hjúkrunarfræðingarnir að
upphaf neyslunnar megi rekja til atburða, (lífeðlis- og sál-
félagslegra), og að neysla hefjist oft á unglingsárum og
áður en hjúkrunarnámi lýkur (Bugle,1996; Sisley, 1995;
Mynatt, 1996). Reyndar hafa viðamiklar faraldursfræðilegar
rannsóknir sýnt að sterk fylgni er á milli erfða og þróunar
vímuefnasjúkdóma (Sisney, 1995; Finnell, 1994; Valliant og
Olga Hákonsen lauk prófi frá Hjúkrunarskóla íslands 1970, B.Sc gráðu
frá Háskóla íslands 1994 og M.Sc gráðu frá University of Maryland
1996. Olga hefur m.a. starfað á Vogi og Geðdeild Landspítalans.
Hanna Karen Kristjánsdóttir lauk prófi frá Hjúkrunarskóla Islands 1981
og B.Sc gráðu frá Háskóla íslands 1995. Hanna Karen starfar á
Geðdeild Landspítalans.
Tímarit Hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 74. árg. 1998
149