Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2007, Page 21

FRÆÐSLUGREIN
lífslíkur eftir hjarfastopp sem verður í vitna
viðurvist. í áðurnefndri samantekt Hjalta
Más Björnssonar o.fl. þar sem fjallað var
um hjartastopp í Reykjavík, var skyndihjálp
aðeins beitt í 54% tilvika þar sem vitni
voru af hjartastoppi. Þarna er vettvangur
þar sem hægt er að bæta lífslíkur fólks
sem fer í hjartastopp með því að auka
þekkingu almennings á endurlífgun.
Keðjan
Mikilvægustu þættir endurlífgunartilrauna
eru settir upp í svokallaða endurlífgunar-
keðju (sjá mynd 1). Mikilvægt er að allir
sem bregðast þurfa við hjartastoppi séu
vel að sér í þeim þáttum sem settir eru
fram í keðjunni og framkvæmi þá rétt.
Keðjunni er skipt í 4 meginþætti:
1. Skjót greining neyðartilfellis og strax
kallað á hjálp.
2. Tafarlausar endurlífgunaraðgerðir
nærstaddra.
3. Hjartarafstuð sem fyrst.
4. Sérhæfð meðferð.
Keðjan hefur verið víkkuð frá því sem
áður var. Áður tilgreindi hún eingöngu
endurlífgunarferlið sjálft en nú er
lögð áhersla á að koma í veg fyrir
hjartastopp, sérstaklega hjartastopp
innan sjúkrahúsa. Einnig er lögð meiri
áhersla á að einstaklingum, sem hafa
verið endurlífgaðir eftir hjartastopp, sé
áfram veitt viðeigandi meðferð (Handley
o.fl., 2005).
1. Skjót greining neyðartilfellis og
kallað á hjálp
Komið i veg fyrir hjartastopp
í nýju evrópsku endurlífgunarleiðbeining-
unum leggja Nolan o.fl. mikla áherslu
á að koma í veg fyrir hjartastopp inni
á sjúkrahúsum. Þar kemur fram að
hjartastopp hjá sjúklingi inni á deild
er yfirleitt ekki ófyrirséður, skyndilegur
atburður og stoppið er sjaldnast af völdum
hjartasjúkdóma heldur hefur þessum
sjúklingum farið hægt hrakandi. Starfsfólk
tekur ekki eftir eða tekur eftir en bregst
ekki við líkamlegum og lífeðlisfræðilegum
breytingum, svo sem súrefnisskorti og
blóðþrýstingsfalli. Þegar þessir sjúklingar
fara í hjartastopp eru mjög litlar líkur á
að endurlífgun takist (minni en 20%).
Mikilvægt er að fylgjast með sjúklingum,
kanna lífsmörk reglulega og fylgjast með
breytingum á lífsmörkum. Sé eitthvað
óeðlilegt þarf að kalla strax eftir aðstoð.
Á sjúkrahúsum eru víða orðin starfandi
bráðateymi (medical emergency team)
sem eru kölluð til þegar sjúklingum á
deildum versnar, sambærilegt við
endurlífgunarteymi nema kallað er út áður
en sjúklingur fer í hjartastopp.
Meðvitundarleysi staðfest og kallað á
hjálp
Ef komið er að einstaklingi sem gæti
verið í hjartastoppi þarf að ganga
ákveðið til verks. Byrjað er á að staðfesta
meðvitundarleysi, það er gert með því að
hrista axlir einstaklingsins og kalla til hans.
Ef viðkomandi er meðvitundarlaus er
næsta skref að kalla til sérhæfða aðstoð,
hringja í 112 eða nota neyðarhnappa.
Endurlífgun er framkvæmd ef maðurinn
er meðvitundarlaus, svarar ekki áreiti og
andar ekki eðlilega. Til að meta öndun
þarf að opna öndunarveginn með því
að leggja aðra hendina á ennið á þeim
meðvitundarlausa og lyfta undir hökuna
með hinni. Öndun er svo metin með
því að horfa, hlusta og finna. Það er
gert með því að leggja eigin kinn að
öndunarfærum sjúklingsins, þannig getur
maður séð hvort brjóstkassinn lyftist,
hlustað eftir öndunarhljóðum og reynt
að finna öndunina. Þegar verið er að
meta hvort viðkomandi andar eðlilega
er áhersla lögð á að ekki sé ruglast á
eðlilegri öndun og stöku andvarpi en
slíkt gerist hjá allt að 40% sjúklinga
á fyrstu mínútum eftir hjartastopp. í
leiðbeiningum um endurlífgun árið 2000
var ákveðið að leggja ekki áherslu á að
hjálparfólk leitaði að púlsi þar sem slík
greining er mjög ónákvæm við þessar
aðstæður. Áfram er þó mælst til þess að
heilbrigðisstarfsfólk leiti að púlsi en taki
niðurstöðu greiningarinnar með varúð
þar sem vitað er að hún er ónákvæm.
Ekki skal verja meira en 10 sekúndum
til greiningarinnar. Ef meðvitundarleysi
og öndunarstopp er staðfest skal hefja
hjartahnoð strax.
2. Tafarlausar
endurlífgunartilraunir nærstaddra
Grunnendurlífgun
Á hverri mínútu, sem líður frá því að
hjartastopp verður, minnka lífslíkur um
7-10% ef ekki er beitt hjartahnoði og
blástursmeðferð. Á hinn bóginn minnka
lífslíkur ekki nema um 3-4% á mínútu
ef beitt er vönduðu hjartahnoði og
blæstri frá upphafi. Af þessu má sjá að
skyndihjálp nærstaddra skiptir miklu máli
í endurlífgun.
Helstu breytingar, sem gerðar hafa verið
á grunnendurlífguninni, það er hnoðinu og
blástursmeðferðinni, undanfarin ár er að
hnoða strax í 30 skipti hjá fullorðnum eftir
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 3. tbl. 83. árg. 2007
19