Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2007, Blaðsíða 28

5. Hvatning og stuðningur til að sinna
persónulegum þáttum, s.s. hreinlæti,
umhirðu nánasta umhverfis, hreyfingu,
mataræði og heilsufarseftirliti með því
að fara reglulega í eftirlit á heilsugæslu
eða í viðtöl hjá meðferðaraðila.
6. Fræðsla og stuðningur við skjólstæðing
og ættingja. Ráðleggingar hvar hægt
er að fá frekari stuðning og fræðslu.
7. Samhæfing á þjónustu við þjónustu-
þega, samskipti við hinar ýmsu
stofnanir og þjónustuaðila sem sinna
málefnum hans.
8. Stuðningurog ráðgjöf við þjónustuaðila
(t.d. starfsfólk á vernduðum heimilum
og aðra þjónustuaðila).
Eftirfylgni
Eitt aðalmarkmið meðferðar heima-
geðhjúkrunar er að reyna að koma f veg
fyrir endurteknar innlagnir einstaklinga
með geðröskun á sjúkrahús með því
að styðja sjúklinga í því að læra að lifa
með sinn sjúkdóm og takast á við kröfur
daglegs lífs.
Til þess að sjúklingar með langvinn
líkamleg og geðræn veikindi nái að haldast
í jafnvægi er mikilvægt að þeir fái stöðugt
eftirlit og meðferð. í því felst m.a. að
fylgjast með að sjúklingarnir eigi lyf og taki
þau inn. Þessi vinna er afar mikilvæg því
ein af aðalástæðunum fyrir endurinnlögn
er sú að skjólstæðingarnir hætta gjarnan
að taka inn lyfin sín þegar þeir eru heima.
Starfsmenn teymisins verða að vita hvað
er að gerast í lífi sjúklinganna svo að þeir
hafi tækifæri að grípa inn í og hjálpa. Það
skiptir miklu máli að hjúkrunarfræðingur
eða aðrir starfsmenn teymisins, sem
þekkja sjúklingana, komi reglulega til
þeirra. Það gerir meðal annars lyfjaeftirlit
auðveldara. Einnig geta starfsmenn komið
upplýsingum um ástand einstaklinganna
fyrr á framfæri við geðlækni. Mikilvægt
er að samskiptin séu þétt svo að hægt
sé að sjá hvort sjúkdómurinn er að
versna eða hvort hætta er á bakslagi.
Þá er hægt að grípa inn í til að hindra
að sjúkdómurinn þróist á alvarlegra
stig með t.d. geðrofseinkennum eða
sjálfsvígshættu. Geðsjúkdómasaga
sjúklingsins er mjög hjálpleg til að átta
sig á þeim einkennum sem geta verið
vísbending um að bakslag sé í aðsigi.
Endurhæfing er ferli sem gengur út á
að hjálpa sjúklingum til að ná aftur sem
mestri færni. Með endurhæfingu er reynt
að hjálpa þeim að komast yfir hindranir
með því að fylgja eftir meðferð sem er
líkleg til að bæta sem best má aðstæður
þeirra. Einstaklingar, sem eru alvarlega
andlega veikir, eru líklegir að hafa bæði
frumeinkenni og afleidd einkenni síns
sjúkdóms. Frumeinkennin orsakast af
sjúkdómnum, s.s. ranghugmyndir og
ofskynjanir hjá fólki með geðklofa, eða
þunglyndi og oflæti hjá einstaklingum
með geðhvörf. Einkenni, sem koma í
kjölfar geðsjúkdóms, eru iðulega óbein
afleiðing sjúkdómsins, t.d. einmanaleiki
og félagsleg einangrun. Einn liður
endurhæfingar byggist á að rjúfa þá
félagslegu einangrun sem andlega veikir
einstaklingar búa við. Þeir búa oft einir
og hafa lítið samneyti við aðra. Dagarnir
eru innihaldslitlir og þeim finnst lífið
tilgangslaust. Það er því stór þáttur í
starfi geðteymisins að reyna að rjúfa
þessa félagslegu einangrun og finna
hvaða afþreying er í boði og hvað henti
viðkomandi. Þeir einstaklingar, sem
teymið sinnir, eru oft þeir sem verst eru
staddir og eru með alvarlega langvinna
geðsjúkdóma.
Það eru ýmsir innri þættir sem þarf að
virkja hjá geðsjúklingi til að endurhæfing
hans verði sem árangursríkust. Má
þar nefna eflingu vonar sem er ein
grunnforsenda þess að hann eigi þess
kost að endurheimta tilgang með lífinu.
Til þess að öðlast von þurfa einstaklingar
að sjá og viðurkenna vandamálið. Þeir
þurfa að hafa vilja til að breyta, horfa á
getu fremur en veikleika, horfa fram á við
í stað þess að festast í því liðna og fagna
litlu skrefunum í átt að bata fremur en
búast við að breytingar gerist á stuttum
tíma. Þegar sjúklingurinn þarf að fara að
standa á eigin fótum úti í samfélaginu þarf
hann aðstoð. Við útskrift af sjúkrahúsi er
hann kominn í stöðugt ástand og laus við
alvarleg einkenni sjúkdómsins. Þrátt fyrir
að það hafi verið varið miklum tíma í að
kenna sjúklingum færni sem nauðsynleg
er til að geta lifað í samfélaginu, þá nýtist
það þeim oft ekki eftir útskrift. Þetta
skýrist að hluta til af því að þeir eiga
erfitt með að yfirfæra þekkinguna og
samræma hana nýjum aðstæðum utan
sjúkrahússins. Margir einstaklingar með
geðröskun hafa einnig tilhneigingu til
að finnast allt nýtt valda sér streitu. Þeir
neyðast því oft til að forðast nýja reynslu
og nýjar aðstæður. í mörgum tilfellum
skortir þá færni til að sjá um sig sjálfir,
eiga til dæmis erfitt með að kaupa inn,
nýta sér almenningssamgöngur og gera
áætlanir. Þeir eiga oft í erfiðleikum með
að umgangast annað fólk og eru mikið
háðir stofnunum, til dæmis sjúkrahúsinu.
Þegar einstaklingur þiggur þjónustu frá
geðteyminu er byrjað á því að starfsmaður
teymisins og skjólstæðingurinn setjast
niður og setja sér markmið með
þjónustunni. Skjólstæðingurinn er
þá í mörgum tilfellum nýútskrifaður af
sjúkrahúsi. Mörgum getur reynst þrautin
þyngri að fóta sig aftur úti í samfélaginu
eftir alvarleg veikindi. Sjúklingum finnst
þeir vera hjálparlausir og háðir öðrum,
hafi lítið val eða stjórn á eigin lífi. Mikilvægt
er að styrkja einstaklinginn og gera hann
virkan og ábyrgan f eigin bataferli, hann
finni að hann geti haft áhrif á líðan sína og
þá þjónustu sem hann fær.
Framtíðarsýn
Þjónusta við einstaklinga, sem eiga við
langvinnan geðsjúkdóm að stríða, er
erfiður og viðkvæmur þjónustuflokkur,
sérstaklega þar sem þessir sjúklingar
þurfa frekar en aðrir á langtímastuðningi
að halda. Þjónustuaðilinn þarf jafnframt
að gera ráð fyrir að hafa tíma og svigrúm
til að geta aukið við þjónustuna ef
skjólstæðingurinn fer að veikjast aftur.
í upphafi voru oft langir biðlistar sem tók
geðteymið um eitt ár að vinna úr en nú
orðið kemur sjaldan fyrir að það sé bið
eftir þjónustunni. Þó má lítið út af bregða
með þann mannafla sem teymið hefur til
umráða.
Þar sem starfsemi teymisins er mjög
víðtæk og krefst töluverðrar sérþekkingar
tekur það langan tíma að þjálfa nýja
starfsmenn. Verkefni, sem munu kalla á
aukna þjálfun og sérþekkingu í framtíðinni,
eru meðal annars að geta sinnt öldruðum
svo vel sé. í dag er töluvert leitað til
teymisins vegna aldraðra einstaklinga
með þunglyndi og gera má ráð fyrir
því að sá málaflokkur verði stærri á
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 3. tbl. 83. árg. 2007