Álit: tímarit löggiltra endurskoðenda - 01.01.1991, Side 5

Höfundur: Davíð Björnsson, viðskiptafræðingur Landsbréfa hf.
Mat á verðmæti hlutabréfa.
í grein þessari veröur getiö helstu aðferða, sem notaðar
eru við að meta verðmæti hlutabréfa, svo og þeirra fyr-
irvara, sem gera þarf þegar slíkt mat er unnið. Vandinn
við mat á verðmæti hlutabréfa felst bæði í því að meta
líklegt markaðsverð hlutabréfa miðað við að bréfin séu
skráð á virkum markaði, en ekkert síður við að leggja
mat á aðrar aðstæður fyrirtækisins, sem áhrif geta haft
á verð hlutabréfanna. Einkum er þar um að ræða hvort
félögin eru opin eða lokuð, svo og ef um lokað félag er
að ræða, hvort um minnihlutaeign er að ræða. Mismun-
andi aðferðir við mat á líklegu verðmæti hlutabréfa
geta einnig átt misvel við mismunandi fyrirtæki, eins og
sýnt verður fram á. Þannig er engin ein aðferð við
hlutabréfamat réttari en önnur heldur verður að taka
tillit til sérstakra aðstæðna í hverju tilviki, hvort sem
um er að ræða aðstæður viðkomandi fyrirtækis, við-
komandi greinar eða viðkomandi kaupenda og selj-
enda. -Þá verður sýnt dæmi um mat á verðmæti hluta-
bréfa í íslensku sjávarútvegsfvrirtæki, þar sem færi gefst
á því að skoða hvernig aðferðir við hlutabréfamat falla
að aðstæðum í slíku tilviki.
I. HVENÆR ÞARF AÐ VERÐMETA HLUTABRÉF.
Mat á líklegu markaðsverðmæti hlutabréfa getur verið
unnið í tvennum tilgangi. Annars vegar getur verið um
að ræða hlutabréf í félagi, sem ekki er skráð á hluta-
bréfamarkaði, og þá er nauðsynlegt að hafa vísbend-
ingu um líklegt verðmæti hlutabréfanna eigi viðskipti
með þau að eiga stað. Einnig er hægt að beita matsað-
ferðunum við mat hlutabréfa í félögum, sem skráð eru
á markaði, og sem þá hafa skráð markaðsverð. Til-
gangur matsins í því tilviki væri sá að kanna hvort lík-
legt hagrænt verðmæti hlutabréfanna sé annað en nú-
verandi markaðsverð, hærra eða lægra, í því skyni að
reyna að hagnast á slíkri hugsanlegri verðbreytingu eða
að forðast tap, með því að kaupa eða selja strax við-
komandi hlutabréf.
íslenskum hlutafélögum, sem eiga skráð hlutabréf á
hlutabréfamarkaði, hefur fjölgað nokkuð á síðustu
misserum, og telja nú á þriðja tuginn. Engu að síður
eru langflest íslensk hlutafélög lokuð félög, í þeim
skilningi að þau eru í eigu tiltölulega fárra aðila, sem
eiga gagnkvæman forkaupsrétt að þeim hlutabréfum,
sem einstakir hluthafar kynnu að vilja selja.
I opnum hlutafélögum, sem eiga hlutabréf skráð á
markaði, myndast markaðsverð með bréfin, byggt á
lögmálum framboðs og eftirspurnar. Þeir aðilar, sem
óska eftir að kaupa eða selja viðkomandi hlutabréf,
geta auðveldlega kannað hvert verðmæti þeirra er á
markaðinum, ef ekki er um óvenjulega stórar fjárhæðir
að ræða. Sérstakt mat á verðmæti hlutabréfanna í þeim
tilgangi er þannig óþarft, enda markaðsverð fyrirliggj-
andi. Rannsókn á hlutabréfum viðkomandi fyrirtækis
gæti hins vegar falist í því, eins og áður sagði, að kanna
hvort einhver ónýtt hagnaðartækifæri lægju í viðkom-
andi bréfum, ef markaðsverð þeirra væri óvenjulega
hátt eða lágt miðað við viðurkenndar matsaðferðir.
Öðru máli gegnir um hlutabréf í öllum þeim fjölda
félaga, sem ekki eru skráð á hlutabréfamarkaði. Þar er
ekkert markaðsverð þekkt og því eðlilegt að leitað sé
álits sérfróðra aðila á líklegu markaðsverði hlutabréf-
anna, áður en viðskipti með þau eiga sér stað. Mýmörg
dæmi eru um aðstæður, þar sem meta þarf líklegt mark-
aðsverð hlutabréfa. Eigendaskipti geta orðið að hluta-
bréfum í lokuðu hlutafélagi, hvort sem er fyrir arf,
skilnað eða frjálsa samninga. Einnig gæti verið um að
ræða ákvörðun gengis á nýju hlutafé, sem gefið er út í
lokuðu hlutafélagi, þar sem eldri hluthafar nýta sér
ekki allir forkaupsrétt sinn og eignarhlutföll breytast
þar með. Eins gæti verið um að ræða mat á sölugengi
hlutabréfa í lokuðu félagi, þar sem opnun fyrirtækisins
stæði fyrir dyrum með því að ný hlutabréf yrðu seld á
almennum markaði. í öllum þessara tilvika er nauðsyn-
legt að fyrir liggi rökstutt mat á líklegu markaðsverði
bréfanna, sem allir aðilar, sem hagsmuna eiga að gæta,
geti sætt sig við. Sérstakt vandamál, sem fylgir því að
verðmeta hlutabréf lokaðra félaga er að meta áhrif
óvirks markaðar með þau og áhrif þess ef um minni-
hluta í lokuðu félagi er að ræða, en hvorutveggja leiðir
5