Ráðunautafundur - 15.02.1993, Side 70

62
MOSAAÐFERÐIN
Mosaaðferðin sem vöktunin byggist á var þróuð fyrir liðlega tuttugu árum. Hún grundvallast á
því að mosar, einkanlega tegundir sem mynda samfelldar breiður, fá mestan hluta nauðsynlegra
efnasambanda beint frá úrkomu og ryki sem á þá fellur úr andrúmsloftinu.
Mosamir hafa lítið eða ekkert vamarlag á yfirborði og blöð þeirra em aðeins eitt
frumulag að þykkt. Mosaplöntumar em því í mjög náinni snertingu við andrúmsloftið. Jónir
sem setjast á yfirborð þeirra komast auðveldlega inn í plöntumar og era þungmálmar jafnt sem
næringarefni teknir upp af mosunum. Tegundimar, Hylocomium splendens og Pleurozium
schreberi, sem valdar hafa verið til söfnunar, em með mjög þétta blaðskipan sem gerir þeim
kleift að sía efni auðveldlega úr lofti. Eins og flestir aðrir mosar sem vaxa í breiðum hafa þeir
mjög lausleg tengsl við undiriagið sem þeir vaxa á og upptaka málma ffá því er hverfandi lítil.
Mosamir halda yfirleitt fast í þau eíhi sem þeir taka upp og endurspeglar efnasamsetning þeirra
því mjög vel hreinleika andrúmsloftsins sem um þá hefur leikið.
Efsti og lifandi hluti mosabreiðu samanstendur af nokkurra ára vexti og gefur
þungmálma-innihald mosasýnis því til kynna meðaltal fyrir ákveðið vaxtartímabil sem oft er 3-5
ár. Eitt mosasýni vísar því til þess tímabils og em stöðugar mælingar á efnasamsetningu úrkomu
því ekki nauðsynlegar. Annar kostur við mosaaðferðina er sá að styrkur þungmálma er mun
meiri í mosasýnunum en í úrkomusýnum sem gerir efnagreiningar mun auðveldari. Þá er lítil
hætta á að sýnin mengist við meðhöndlun og öflun þeirra er auðveld og tiltölulega kostnaðarlítil.
Komið hefur í ljós að mosaaðferðin sýnir á fullnægjandi hátt breytingar á þungmálmaákomu sem
verða með tírna. Ber niðurstöðum vel saman við aðrar loftgæðamælingar sem taka til sömu
tímabila
Það ber að hafa í huga að málmar em ekki eingöngu komnir í mosana vegna mengunar.
Þær flutningsleiðir sem mestu máli skipta em eftirfarandi:
Úrkoma og ryk flytja efni frá mengandi uppsprettum nær og fjær.
Náttúrulegir feriar, sérstaklega særok flytja efni inn yfir land.
Háplöntur taka upp efni um rætur úr jarðvegi sem síðan geta skolast út úr lifandi eða
dauðum plöntuhlutum og niður í mosabreiðuna.
Bergagnir sem berast að með áfoki (Ruhling o.fl. 1992).
MARKMIÐ VÖKTUNAR
Markmið verkefnisins fyrir söfnunina árið 1990 vora svipuð og við fyrri söfnun, en þau
vom eftirfarandi:
Að ákvarða í hvaða magni þungmálmar berast til yfirborðs á þurrrlendi úr andrúmslofti á
mismunandi svæðum á Norðurlöndum, í Eystrasaltsaltslöndum, og fyrir botni Finnska
flóans og á Murmansk-svæðinu í Rússlandi.