Bókasafnið - 01.07.2017, Qupperneq 49

Bókasafnið 41. árg – 2017 49
á bókasöfnum, sérstaklega sérfræðibókasöfnum sem hafa
víða verið lögð niður og óðal þeirra minnkað. Fagvinnu
á skjalasöfnum er ekki hægt að deila að sama marki. Þar
hefur aukning orðið bæði á fjölda þjónustueininga og fjölda
stöðugilda.
Fram til 2001 fækkaði karlmönnum í starfi á rannsókna-
sviðinu hlutfallslega en fjölgaði aftur til 2014. Erfitt er að
sjá hvað veldur hækkun á aldri starfsfólks. Það gæti tengst
því að menntunarstig hefur hækkað og bókasafns- og upp-
lýsingafræðingum með meistaragráðu hefur fjölgað. Það að
færa upplýsingafræðinámið alfarið á meistarastig er líklegt
til þess að valda frekari hækkun á meðalaldri starfsfólks en
þess ætti ekki að hafa verið farið að gæta á rannsóknartíma
2014.
Fækkun sjálfboðaliða um 90.5% frá 1989-2014 á sér tvenns
konar skýringar. Annars vegar fækkaði sjálfboðaliðum á
fyrra könnunartímabilinu vegna þess að litlum fjárvana
lestrarfélögum og almenningsbókasöfnum aðallega á lands-
byggðinni fækkaði vegna sameiningar þjónustueininga. En
á seinna könnunartímabilinu einnig vegna þess að bóka-
safnsþjónusta við sjúklinga og vistmenn stofnana lagðist
víða af og lítil almenningsbókasöfn og lestrarfélög voru ekki
með í 2014-könnuninni.
Námsframboð hefur þróast í samræmi við breytingar á
starfsumhverfi með aukinni áherslu á skjalastjórn og flutn-
ingi námsins alfarið á meistarastig þar sem önnur menntun
verður undirstaða upplýsingafræðinámsins. Í grunnnáminu
munu nemendur sérhæfa sig í þeirri grein sem gagnleg
verður á því sviði sem þeir hyggjast starfa á í framtíðinni
eftir að hafa bætt við sig meistaragráðu í upplýsingafræði.
Auk skjalastjórnar ættu upplýsingafræðingar að leggja
áherslu á að auka hlut sinn í þekkingarstjórn hvers konar.
Samantekt
Á rannsóknartíma fækkaði einingum almennings-, grunn-
skóla- og framhaldsskólabókasafna aðallega vegna áhrifa
af lagabreytingum og stefnumörkun stjórnvalda. Einnig
fækkaði sérfræðibókasöfnum, ástæðu þess má rekja til áhrifa
nýrrar tækni við vistun, geymd og miðlun þekkingar og
upplýsinga. Þá jókst mikilvægi skjalastjórnar meðal annars
vegna lagabreytinga og eftirspurn eftir bókasafns- og upp-
lýsingafræðingum til skjalastjórnarstarfa virtist festast í
sessi. Samkvæmt kenningu Abbott (1988) er það dæmi um
yfirfærslu þekkingar við vistun, geymd og miðlun þekkingar
og upplýsinga á bókasöfnum yfir á svið skjalastjórnar.
Fækkun safnategundanna var ekki söm og jöfn allt rann-
sóknatímabilið. Á fyrri hluta þess (1989-2001) fækkaði
hreinum almennings- og sérfræðibókasöfnum en almenn-
ingsbókasöfnum sem sameinuð höfðu verið öðrum safn-
ategundum og einnig sameinuðum sérfræðibókasöfnum og
skjalastjórnareiningum fjölgaði. Á seinna hluta rannsóknar-
tímabilsins (2001-2014) fækkaði almennings-, grunnskóla-,
framhaldsskóla og sérfræðibókasöfnum verulega en skjala-
stjórnareiningum fjölgaði.
Stefnumörkun á almenningsbókasöfnum varð til þess að
þar fækkaði bókasafnsfræðingum í stjórnunar- og stefnu-
mótunarstöðum en starfsfólki með aðra háskólamenntun
fjölgaði, að því er virtist vegna aukinnar áherslu á miðlun
annars konar menningar en bókmenningar. Þar sem þetta
á við virðist um einhliða ákvörðun stjórnenda almennings-
bókasafna að ræða vegna þess að könnun höfundar á óskum
almennings um þjónustu almenningsbókasafna 2015 leiddi
í ljós að almenningur mat hefðbundna bókasafnsþjónustu
mikilvægasta. Að hluta til má ætla að það hafi verið vegna
áhrifa starfsfólks með aðra háskólamenntun en bókasafns-
og upplýsingafræði. Ákvörðun um breytta starfsmanna-
stefnu virðist tekin einhliða án þess að hugað sé að hvernig
manna þarf störf til þess að geta boðið upp á þá þjónustu
sem almenningur telur mikilvægasta, nefnilega bókasafns-
og upplýsingaþjónustu. Skortur á hæfu starfsfólki til þess
að sinna bókasafns- og upplýsingaþjónustu skerðir aðgang
að þekkingu og upplýsingum og veldur því að hæfni al-
menningsbókasafna til þess að sinna einu helsta hlutverki
sínu, því að standa vörð um lýðræðið minnkar (Thorhauge,
Larsen, Thun, Albrechtsen, 1997, viii-ix). Það er ógn við
lýðræðið.
Námsframboð hefur þróast í samræmi við breytingar
á starfsumhverfi með aukinni áherslu á skjalastjórn og
flutningi námsins alfarið á meistarastig þar sem önnur
menntun verður undirstaða upplýsingafræðinámsins. Auk
skjalastjórnar ættu upplýsingafræðingar að leggja áherslu á
að auka hlut sinn í þekkingarstjórn hvers konar.
Heimildir
100 stærstu [fyrirtækin] 1987. (1988). Ár mikilla tækifæra: Frjáls verslun birtir árlega lista yfir 100 stærstu fyrirtæki á Íslandi. Frjáls verslun,
1988 (9), 18-64.
Abbott, A. (1988). The system of professions: An essay on the division of expert labor. Chicago: University of Chicago Press.
Alda Davíðsdóttir. (2016). Viðhorfskönnun meðal íbúa Vesturbyggðar fyrir bókasafns og upplýsingaþjónustu. Reykjavík: Háskóli Íslands. Loka-
verkefni til MIS gráðu í upplýsingafræði við Háskóla Íslands. Sótt 9.9.2016 af http://skemman.is/stream/get/1946/24297/55371/1/
MIS_ritger%C3%B0_Alda_Dav%C3%AD%C3%B0sd%C3%B3ttir.pdf.
Borgarbókasafnið menningarhús. (2016, 8. október). Safnstjóri Borgarbókasafnsins Grófinni. Morgunblaðið, Atvinna bls. 14.
Bókasafnalög nr. 150/2012, breytt með lögum nr. 115/2015.
Bókavarðafélag Íslands. Skráningarnefnd. (1970). Skráningarreglur bókasafna. Reykjavík: [s.n.].
Dewey, M. (1970). Flokkunarkerfi fyrir íslenzk bókasöfn: Þýtt og staðfært eftir Dewey Decimal Classification.
Reykjavík: Bókafulltrúi ríkisins.