Dagblaðið Vísir - DV - 27.01.2017, Blaðsíða 12

Helgarblað 27.–30. janúar 201712 Fréttir
„Það er mjög óþægilegt að horfa á þessa þætti“
Fangar og fangaverðir segja frá upplifun sinni af sjónvarpsþáttaröðinni Föngum
S
jónvarpsþáttaröðin Fangar
hefur svo sannarlega vak-
ið athygli þjóðarinnar núna
í byrjun árs. Þáttaröðin
fjallar um aðalpersónuna
Lindu, sem Þorbjörg Helga Dýrfjörð
túlkar, og hvernig líf hennar hrynur
þegar hún er færð í kvennafangelsi
í Kópavogi eftir að hafa ráðist á föð-
ur sinn, þekktan mann úr viðskipta-
lífinu, og veitt honum lífshættulega
áverka. Í fangelsinu hittir Linda fyr-
ir aðrar konur sem hafa farið út af
sporinu í lífinu, misharnaða glæpa-
menn sem allar hafa sögu að segja úr
heimi grimmdar og ofbeldis. Í helstu
hlutverkum er margar af dáðustu
leikkonum þjóðarinnar sem sumar
hverjar eru nánast óþekkjanlegar í
hlutverkum sínum.
DV ræddi við nokkra einstak-
linga sem tengjast Kvennafangelsinu
á einhvern hátt og spurði þá hvort
sjónvarpsþættirnir endurspegl-
uðu andrúmsloftið sem ríkti innan
veggja fangelsisins.
Fyrsti viðmælandinn er kona sem
dvaldi um langt skeið í Kópavogi en
er núna vistuð í fangelsinu á Hólms-
heiði. Hún vill ekki láta nafns síns
getið en fyrir tveimur árum skrifaði
hún nafnlausa pistla um upplifun
sína af vistinni í Kópavogi. Hún seg-
ir að pistlarnir hafi greinilega verið
handritshöfundum, Margréti Örn-
ólfsdóttur og Ragnari Bragasyni,
innblástur og segist hafa kunnað að
meta ef samband hefði verið haft við
hana í tengslum við undirbúning
þáttanna.
„Það er mjög óþægilegt að horfa
á þessa þætti. Þeir ná vel andrúms-
loftinu og stemmingunni sem ríkti í
Kvennafangelsinu. Það sem er helst
öðruvísi er auðvitað að karlar voru
yfirleitt í meirihluta þegar ég dvaldi
þarna en í þátttunum eru bara kon-
ur innan veggja fangelsisins. Ég
kannast við marga karaktera og að
mínu mati er þetta svona bræðing-
ur af raunverulegu fólki. Það kemur
líka margt fram þarna sem er byggt
á minni eigin reynslu og ég hefði
kunnað að meta það ef handrits-
höfundurinn hefði haft samband
við mig og borið það undir mig. Þau
vita alveg hver ég er,“ segir konan. Að
hennar sögn fylgjast þeir sem þar eru
vistaðir spenntir með hverjum þætti.
Hér á opnunni eru nokkur brot úr
pistlum konunnar sem aðdáendur
sjónvarpsþáttanna gætu tengt við.
Kunni betur við sig í blönduðum
hópi
DV ræddi við hina hollensku Mirjam
sem afplánar um þessar mundir
dóm fyrir aðild að fíkniefnasmygli.
Mirjam situr inni í nýja fangelsinu á
Hólmsheiði en dvaldi í í Kópavogs-
fangelsi í nokkra mánuði árið 2015,
skömmu áður en fangelsinu var lok-
að.
Í samtali við blaðamann seg-
ist Mirjam hafa séð nokkur brot úr
þáttunum, en takmörkuð íslensku-
kunnátta hafi þó gert henni erfitt fyr-
ir að skilja allt sem þar fer fram.
„En mér skilst á til dæmis einni
konu sem situr inni með mér að
það sé einfaldlega of erfitt fyrir hana
að horfa á þættina. Hún sat inni í
Kópavogsfangelsinu á meðan rann-
sóknarvinnan fyrir þættina fór fram
og hún sér greinilega að ein persón-
an er byggð á henni sjálfri.“
Hún segir það augljóst að sumar
persónur þáttanna eigi sér skýrar fyr-
irmyndir, og þá sérstaklega ein. „Þó
ég skilji ekki allt sem fer fram í þátt-
unum, þá þurfti ég ekki annað en að
sjá leikkonuna sem leikur yfirfanga-
vörðinn í þáttunum. Það er alveg
greinilegt að sú persóna er byggð á
fangaverði sem var einu sinni í Kópa-
vogsfangelsinu, en hún er reyndar
hætt núna.“
Mirjam dvaldi í fangelsinu á Ak-
ureyri í tæp tvö ár áður en hún kom
á Hólmsheiði. Hún nefnir að ólíkt
því sem sést í þáttunum hafi fanga-
hópurinn í Kópavogi, og síðar á Ak-
ureyri, alltaf verið samansettur af
bæði kvenkyns og karlkyns föngum.
„Satt best að segja kunni ég betur við
mig þegar hópurinn var blandaður,
það var allt öðruvísi stemning. Þegar
eingöngu konur eru vistaðar saman,
eins og hér á Hólmsheiði, þá eru
andrúmsloftið allt öðruvísi.“
„Ég geri ráð fyrir að það séu viss
atriði í þáttunum sem séu gerð ýkt-
ari eða dramatískari en þau eru í
raun og veru,“ segir Mirjam jafn-
framt og nefnir til að mynda atriði
þar sem sjá má fangana neyta vímu-
efna innan veggja fangelsisins. „Eft-
irlitið er virkilega strangt þannig
að það er svo sannarlega ekki auð-
velt að smygla inn efnum. En ég hef
vissulega séð fanga gera ótrúlegustu
hluti til að komast í vímu. Mér skilst
líka að í þáttunum sé atriði þar sem
aðalpersónunni er bannað að taka
með sér snyrtivörur sem innihalda
alkóhól. Ég hef bókstaflega stað-
ið við hliðina á fólki og horft á það
innbyrða snyrtivörur til þess eins að
flýja raunveruleikann. Það er nú bara
þannig að þeir sem eru örvæntingar-
fullir, þeir finna alltaf einhverja leið.“
Konur sem afplána fangels-
isdóma eiga oft að baki áralanga
fíkniefnaneyslu, líkt og fram kem-
ur í þáttunum. Mirjam tekur hik-
laust undir það. „Konurnar sem ég
hef kynnst hafa upplifað hroðalega
hluti, svo ógeðslega að það er varla
hægt að tala um það,“ segir hún en
ólíkt meirihluta kvenkyns fanga
á Mirjam sér ekki sögu um fíkni-
efnaneyslu og ólst að eigin sögn upp
við hefðbundnar aðstæður í heima-
landi sínu. Það er þó annað sem hún
á sameiginlegt með kvenkyns sam-
föngum sínum.
„En eitt sem ég held að nær all-
ir kvenkyns fangar eiga sameigin-
legt er að hafa orðið fyrir einhvers
konar ofbeldi. Oftast nær kynferð-
isofbeldi. Þær eru allar brotnar á
einhvern hátt,“ segir hún og heldur
áfram. „Sama í hvaða landi fangels-
ið er, eða hvort um er að ræða karla-
eða kvennafangelsi þá eru alltaf viss-
ar óskráðar reglur sem þú þarft að
læra. Eins og það að þú þarft alltaf að
vera að passa hvað þú segir og hvað
þú gerir. Þú þarft alltaf að vera skrefi
á undan.“
Frelsissviptingin hræðileg
DV ræddi einnig við 27 ára konu sem
sat inni í Kvennafangelsinu í Kópa-
vogi í þrígang á árunum 2011 til 2014
en hún hafði verið í neyslu fíkniefna
frá unglingsaldri og hlaut dóma fyr-
ir ofbeldis-, þjófnaðar- og hegn-
ingarlagabrot. Þegar fangahópurinn
var stærstur dvöldu 13 manns á sama
tíma og hún í fangelsinu. Hún seg-
ir þættina að vissu leyti endurspegla
hvernig það sé að dvelja í kvenna-
fangelsi á Íslandi, en ekki að öllu leyti.
„Mér finnst til dæmis verið að gera
fangaverði að einhvers konar „vond-
um körlum“. Fangaverðirnir sem ég
kynntist í mínum þremur úttekt-
um voru ekkert nema almennilegir
einstaklingar sem lögðu sig alla fram
við að gera dvölina manns bærilegri.
Í dag, tæpum 3 árum seinna, þá er ég
með að minnsta kosti tvo fangaverði
á Facebook. Einnig var alltaf mjög vel
tekið á móti gestunum mínum. Það
var ekki svona leiðinlegt viðmót eins
og í þættinum,“ segir hún og bætir við
að í raun hafi henni fundist gaman
að sjá þættina og bera það saman við
þær aðstæður sem hún kynntist á sín-
um tíma í fangelsinu.
Aðspurð um hvort einhverj-
ar persónur í þáttunum séu kunn-
uglegar svarar hún játandi. „Maður
þekkir alveg einhverjar, en mér finnst
þessar persónur allar svo stórlega ýkt-
ar. Það var svo mikið af „venjulegu“
fólki þegar ég var. En það glittir alveg í
nokkrar stundum þegar maður horfir
á sumar persónurnar.“
Hvað er það helsta sem þú tengir
við?
„Það væri þá helst að koma fyrst í
fangelsi. Ég tengdi mikið við það, man
hvað ég var mikill „töffari“ en á sama
tíma var ég svo skíthrædd að vera
komin í fangelsi. Ég var einmitt líka
svo hissa þegar allar snyrtivörurnar
mínar voru teknar og ég mátti ekki fá
neitt sem innhélt alkóhól.“
Hvað var það versta við að sitja
inni?
„Erfiðast fannst mér að vera virk-
ur alkóhólisti í fangelsi. Þegar ekkert
dóp var til að þá var einn dagur eins
og mánuður að líða, og maður var svo
ómögulegur. Í seinustu úttekt var ég
orðin edrú. Þá var það versta sem ég
upplifði að eiga unnusta úti sem var í
neyslu þegar ég var lokuð inni í fang-
elsi. Mér fannst innilokunin og frels-
issviptingin hræðileg.“
Aðbúnaður allt annar í dag
„Þetta er vissulega skáldskapur þar
sem ýmislegt er fært í stílinn og
hlutirnir skiljanlega ýktir miðað við
þann raunveruleika sem við bjugg-
um við þegar Kópavogsfangelsið var
í rekstri. Aðbúnaðurinn er að mestu
leyti í samræmi við hvernig hlutirn-
ir voru enda var húsnæðið ekki
hannað með þarfir fangelsisrekstr-
ar í huga,“ segir Páll Egill Winkel,
forstjóri Fangelsismálastofnunar
ríkisins, í samtali við DV. „Persónu-
sköpun í þáttunum er góð. Vist-
AA-fundir og
afslappað
andrúmsloft
„Herbergið er opnað klukkan átta á
morgnana og þá komumst við niður í
eldhús í morgunmat og kíkjum í Mogg-
ann, Fréttablaðið og Fréttatímann. Ég
horfi á sjónvarpið, CCTV, Bíórásina, Stöð
2 sport, Stöð 2, Bravó, Popp tv og RÚV,
hlusta á útvarpið og ég læri að prjóna,
hekla og sauma. Ég les bækur sem ég
fæ sendar að heiman en hér er fábrotið
bókasafn, um 60 bækur. Ég fæ DVD
hjá fangavörðunum eða sendingar frá
Aðalvídeóleigunni. Ég teikna, skrifa og
hugsa og hugsa. Hér eru líka kennd fög
úr MK, t.d. íslenska, enska og stærð-
fræði. Við fáum borgað fyrir að vera í
skólanum, 600 krónur á tímann. AA-
fundir eru þrisvar í viku og við megum
fá sponsor í heimsókn, “ skrifaði konan
í pistlinum „Andinn er frjáls en líkaminn
í járnum“ sem birtist þann 4. júní 2014 í
Kvennablaðinu.
Með þessum orðum lýsir konan
ágætlega þeim heimilislega anda sem
svífur yfir vötnum í sjónvarpsþáttun-
um. Vistmenn eru í eilífri baráttu við
að drepa tímann með afþreyingu eða
lærdómi og því er ágætlega komið til
skila. Þá hafa AA-fundirnir verið áber-
andi í söguþræðinum og sérstaklega
samband aðalpersónunnar Lindu og
„sponsorsins“ Breka sem leikinn er af
Birni Thors.
Snyrtivörurnar gerðar upptækar
Aðalpersóna þáttanna, Linda, er forréttindakona fram í fingurgóma og augljóst er að
hún telur sig ekki eiga heima í fangelsinu. Mikið er gert úr því að hún er vön því að vera
vel til höfð og var barátta hennar fyrir snyrtivörum sínum áberandi í fyrsta þætti. Það
sama upplifði viðmælandi DV. „Þegar ég kom inn var White musk ilmvatnið tekið af
mér, Lancome kornamaskinn, Dove brúnkukremið, Listerine munnskolið, Esteer lauder
rakakremið og Moroccan oil sjampóið því það stendur litlum stöfum „alcohol“ á þeim og
svoleiðis nokkuð hefur einhvern tímann verið drukkið í fangelsum. Augnhárauppbrett-
arinn var líka tekinn, plokkarinn, yddarinn og meikið því það er í gleri. Ég hef ekki enn
komist að því hvernig ég get skaðað mig eða aðra með augnhárauppbrettara eða yddara
en ef ég fæ brjálæðiskast, sem ég geri aldrei, gæti ég eflaust brotið meikdolluna og meitt
mig. Ég þurfti líka að senda til baka strigaskóna mína sem voru skreyttir tveimur þriggja
sentímetra keðjum því allar keðjur eru bannaðar í fangelsum,“ skrifaði hún á sínum tíma.
„Maður þekkir alveg
einhverjar, en mér
finnst þessar persónur allar
svo stórlega ýktar.
Páll Winkel Mynd HeiðA HelgAdóttir
Björn Þorfinnsson
Auður Ösp guðmundsdóttir
bjornth@dv.is/ audur@dv.is