Dagblaðið Vísir - DV - 11.04.2017, Blaðsíða 20

20 Páskablað 11. apríl 2017fréttir
K
ostnaður við stjórnsýslu fá-
mennustu sveitarfélaga
landsins nemur í sumum til-
fellum allt upp í 34 prósent-
um af skatttekjum þeirra. Al-
gengt er að kostnaður við yfirstjórn
og skrifstofuhald sé þetta á bilinu 20
til 30 prósent af skatttekjum. Fram-
lög úr Jöfnunarsjóði sveitarfélaga
skipta mörg umrædd sveitarfélög
afar miklu máli í rekstrarlegu til-
liti og eru þess nokkur dæmi að þau
framlög séu yfir helmingur af tekjum
sveitarfélaganna. Sveitarstjórnarráð-
herra er þeirrar skoðunar að æski-
legt væri að sveitar-
félög sameinuðust
og stækkuðu en vill
ekki að það gerist
með valdboði.
Í sextán sveitar-
félögum á Íslandi
var íbúafjöldi und-
ir 300 manns árið
2015, samkvæmt
gögnum Hagstof-
unnar. Fámennasta
sveitarfélagið það
ár var Árneshrepp-
ur á Ströndum,
en þar bjuggu 54
íbúar, en hið næst-
fámennasta var Tjörneshreppur þar
sem íbúar voru 59 talsins.
Skylt að veita margvíslega
þjónustu
Samkvæmt lögum þar að lútandi
veita sveitarfélög íbúum sínum
margs konar þjónustu. Lögbundin
verkefni sveitarfélaga eru meðal
annars að sinna velferðarþjónustu,
svo sem rekstri grunnskóla og leik-
skóla, að sinna æskulýðsstarfsemi
og félagsþjónustu. Þá er sveitarfé-
lögum skylt að sinna veituþjónustu,
gatnagerð, brunavörnum og við-
líka. Auk þess er þeim skylt að sinna
stjórnsýsluhlutverki sem í felst til að
mynda heilbrigðiseftirlit, byggingar-
eftirlit auk annars. Sömu skyldur
hvað þetta varðar eru lagðar á herð-
ar öllum sveitarfélögum, óháð íbúa-
fjölda. Það geta þau gert af sjálfsdáð-
um, með sjálfstæðum félögum eða
fyrirtækjum eða í samstarfi við önnur
sveitarfélög og jafnvel einkafyrirtæki.
Tekjur af útsvari, sköttum og úr
Jöfnunarsjóði
Tekjur sveitarfélaga eru að stofninum
tilkomnar með útsvarsgreiðslum
en þau hafa einnig tekjur af fast-
eignasköttum og ýmsum þjónustu-
gjöldum. Þá fá sveitarfélög fram-
lög úr Jöfnunarsjóði sveitarfélaga,
ærið mishá. Hlutverk sjóðsins, sem í
meginatriðum hefur tekjur sínar frá
ríkissjóði af hlutfalli skatttekna og af
hlutfalli útsvarstekna sveitarfélaga,
er að jafna mismunandi útgjaldaþörf
sveitarfélaga og jafna tekjur þeirra
miðað við sambærileg sveitarfélög.
Verða að treysta á framlög
Af sveitarfélögunum 16 eru þrjú
sem hafa yfir helming tekna sinna
frá Jöfnunarsjóði. Þetta má lesa út
úr sundurliðuðum ársreikningum
sveitarfélaganna sem birtir eru á vef
Sambands íslenskra sveitarfélaga.
Þess ber að geta að Skorradalshrepp-
ur hafði ekki skilað ársreikningum
þegar gögnin voru birt.
Hlutfall framlaga úr Jöfnunarsjóði
af tekjum sveitarfélaganna var hæst í
Akrahreppi í Skagafirði, en hlutfall
framlags sjóðsins í tekjum sveitar-
félagsins var árið 2015 56,8 prósent.
Akrahreppur fékk það ár úthlutað
rúmum 85 milljónum króna úr
Jöfnunarsjóði á meðan skatttekjur
af útsvari og fasteignasköttum
námu tæpum 65 milljónum króna.
Í hreppnum bjuggu árið 2015 194
manneskjur.
Hin sveitarfélögin tvö voru Reyk-
hólahreppur á sunnanverðum
Vestfjörðum og Skagabyggð við
Húnaflóa. Hlutfall framlags Jöfn-
unarsjóðs í tekjum fyrrnefnda
sveitarfélagsins var 56,3 prósent og
hins síðarnefnda 53 prósent. Í Reyk-
hólahreppi bjuggu árið 2015 268
manneskjur en í Skagabyggð bjuggu
99 manns. Reykhólahreppur fékk út-
hlutað 155 milljónum úr sjóðnum og
Skagabyggð 44 milljónum.
Þá hafði Súðavíkurhreppur um
það bil helming tekna sinna árið
2015 frá Jöfnunarsjóði, 49,3 prósent.
Þar bjuggu þá 204 manneskjur og
var framlag sjóðsins til sveitarfélags-
ins 101 milljón króna.
Framlag Jöfnunarsjóðs til hinna
sveitarfélaganna er þetta á bilinu
34 til 43 prósent af tekjum þeirra,
með fjórum undantekningum. Það
eru Tjörneshreppur á Tjörnesi, sem
fékk ríflega 16 prósent tekna sinna
úr sjóðnum, en í hreppnum bjuggu
árið 2015 59 manns, og Kjósarhrepp-
ur, þar sem bjuggu 216 manns, fékk
aðeins 9 prósent tekna sinna úr
sjóðnum.
Telja á sér brotið
Hin sveitarfélögin tvö eru Fljótsdals-
hreppur á Héraði og Ásahreppur í
Rangárvallasýslu. Hið fyrrnefnda
fékk aðeins 186 þúsund krónur úr
sjóðnum og hið síðarnefnda ekki
neitt. Alls fengu sveitarfélögin 16,
utan Skorradalshrepps sem ekki
liggja fyrir upplýsingar um, 654,5
milljónir króna úr Jöfnunarsjóði árið
2015.
Fljótsdalshreppur og Ásahreppur
eru raunar meðal fimm sveitarfé-
laga sem stefnt hafa Jöfnunarsjóði
og innanríkisráðherra vegna laga-
setningar árið 2012 sem olli því að
framlög Jöfnunarsjóðs til þeirra
voru skert verulega. Var það gert á
grundvelli þess að sveitarfélögin
hefðu heildarskatttekjur verulega
umfram landsmeðaltal á hvern
íbúa. Ástæða þess að svo er í Fljóts-
dal er sú að hreppurinn hefur veru-
lega fasteignaskatta af mannvirkj-
um tengdum Kárahnjúkavirkjun,
svo sem stöðvarhúsi virkjunarinn-
ar. Ásahreppur hefur svo tekjur af
virkjunum við Sigöldu, Vatnsfell og
Hrauneyjafoss og verði af frekari
virkjunum í Þjórsá munu þær tekj-
ur aukast enn frekar. Sveitarfélög-
in halda því hins vegar fram í stefnu
sinni að með lagabreytingunum hafi
verið gengið á bak fyrirheita sem
gefin voru þegar verkefni voru flutt
til sveitarfélaganna, einkum og sér
í lagi flutningur á grunnskólum frá
ríkinu.
Yfirstjórn og skrifstofa taka
hátt hlutfall
Svo sem segir í upphafi fréttarinnar
er kostnaður við yfirstjórn sveitar-
félaganna líka ærinn, sem hlutfall
af tekjum þeirra. Sé aðeins horft til
skatttekna en ekki framlaga Jöfn-
unarsjóðs blasir við eftirfarandi
mynd: Rekstur yfirstjórnar sveitar-
félaganna, það er rekstrarkostnaður
vegna kjörinna fulltrúa og rekstur
skrifstofu, er á almennt á bilinu 20
til 28 prósent af skatttekjum þeirra.
Kostnaðurinn er hlutfallslega enn
hærri í þremur sveitarfélögum.
Það eru Reykhólahreppur, þar sem
kostnaðurinn nemur 32 prósentum
af skatttekjum sveitarfélagsins,
Árneshreppur, þar sem kostnað-
urinn er 33 prósent, og Súðavíkur-
hreppur, en þar er kostnaðurinn af
rekstri yfirstjórnar og skrifstofu 34
prósent af skatttekjum.
Þau þrjú sveitarfélög þar sem
þessi kostnaður er hlutfallslega
lægstur eru Akrahreppur, þar sem
kostnaðurinn er 13,4 prósent, Sval-
barðshreppur, þar sem hann er 14
prósent, og Fljótsdalshreppur, þar
sem kostnaðurinn nemur 16 pró-
sentum af skatttekjum.
Ráðherra vill ekki sameiningar
með valdboði
DV sendi spurningar á Jón Gunnars-
son, samgöngu- og sveitarstjórn-
arráðherra, og spurði hvort hann
teldi, í ljósi framangreinds, að þörf
væri á ráðast í sameiningu sveitar-
félaga til að styrkja rekstrarlegan
grundvöll þeirra. Þá var ráðherrann
jafnframt spurður hvort hann teldi
að slíkt ætti að gera með valdboði
eða með öðrum hvötum.
Í skriflegu svari við fyrirspurn DV
vísar ráðherra í stefnumörkun Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga þar sem
fram komi að styðja skuli við stækk-
un og eflingu sveitarfélaga með frjáls-
um sameiningum og eflingu íbúa-
lýðræðis. Jafnframt skuli hins vegar
standa fyrir umræðu og skoðun á
mögulegum sameiningum sveitarfé-
laga og eflingu sveitar stjórnarstigsins
eftir öðrum leiðum. Jón segir að
innan ráðuneytis síns hafi verið í
gangi verkefni sem miði að því að
gaumgæfa stöðu og framtíð sveitar-
stjórnarstigsins hér á landi, greina
það og skilgreina leiðir og tækifæri
sem kunni að verða til þess að styrkja
það enn frekar „því við viljum búa
svo um hnútana að sveitarfélögin
Stjórnsýslan étur upp allt
að þriðjung skatttekna
Fjögur af fámennustu sveitarfélögunum fá um og yfir helming tekna frá Jöfnunarsjóði
Freyr Rögnvaldsson
freyr@dv.is
Sveitarfélög á Íslandi eru 74 í dag en
voru lengst af allri tuttugustu öld vel
yfir 200 talsins. Árið 1950 voru þau 229
og hafa ekki í aðra tíð verið fleiri. Með
breytingum á sveitarstjórnarlögum árið
1986 var félagsmálaráðherra heimilað
að sameina sveitarfélög þar sem íbúar
voru færri en 50 samfleytt í þrjú ár. Árið
1986 voru sveitarfélög í landinu 223
talsins en árið 1990 hafði þeim fækkað í
204 með beitingu þessarar heimildar.
Árið 1991 skipaði Jóhanna Sigurðar-
dóttir, þáverandi félagsmálaráðherra,
nefnd sem ætlað var að leggja fram til-
lögur um skipan sveitarfélaga í landinu
og var sú skipan alvarlegasta tilraunin til
sem gerð hefur verið til að breyta skipan
sveitarfélagamála. Á grundvelli tillagna
þeirrar nefndar voru gerðar tillögur
að sameiningu sveitarfélaga og var
kosið um þær sameiningartillögur í 185
sveitarfélögum í október 1993. Hefðu
þær sameiningartillögur verið sam-
þykktar hefðu orðið til 32 sveitarfélög á
grunni þeirra 185 þar sem kosið var en 11
sveitarfélög stóðu fyrir utan.
Tillögurnar stráfelldar
Það er skemmst frá því að segja að
sameiningartillögurnar voru stráfelldar
um nánast allt land. Aðeins ein samein-
ingartillaga af 32 var samþykkt og úr
varð sveitarfélagið Snæfellsbær. Hins
vegar voru sveitarfélög sameinuð nokk-
uð víða á grunni atkvæðagreiðslnanna
þar eð lög heimiluðu að sameina mætti
sveitarfélög þar sem 2/3 þeirra hefðu
samþykkt í atkvæðagreiðslu. Strax við
sveitarstjórnarkosningarnar árið 1994
voru sveitarfélögin orðin 171 talsins.
Næsta áratug urðu margar sameiningar
einnig með frjálsum sameiningum og
árið 2002 voru sveitarfélögin orðin 105,
hafði fækkað um 91 á átta árum.
Fækkaði jafnt og þétt
Árið 2003 var enn farið í átak til eflingar
sveitarstjórnarstigsins og árið 2005 var
kosið um 17 sameiningar í 66 sveitar-
félögum. Enn á ný varð lítið ágengt í
kosningunum, aðeins ein sameiningar-
tillaga var samþykkt. Sameiningar urðu
hins vegar fleiri í kjölfarið, líkt og á tíunda
áratugnum, og urðu þær alls tíu. Þegar
kosið var til sveitarstjórna árið 2006 voru
sveitarfélög á landinu orðin 79 talsins.
Lítið hefur gerst síðan þá og sveitar-
félögum aðeins fækkað um fimm á ára-
tug. Kristján Möller varð sveitarstjórn-
arráðherra Samfylkingarinnar á árunum
2007 til 2009 og setti fram hugmyndir
um að lágmarksíbúafjöldi sveitarfélaga
yrði 1.000 manns. Þegar Ögmundur
Jónasson, þingmaður Vinstri grænna,
varð síðan ráðherra sveitarstjórnarmála
eftir kosningarnar 2009 var slíkum
hugmyndum kastað fyrir róða.
Fárra kosta völ
Síðasta sameining sveitarfélaga sem
orðið hefur að veruleika var sameining
Álftaness og Garðabæjar í ársbyrjun
2013. Hún var samþykkt með litlum
meirihluta í Garðabæ en yfirgnæfandi
meirihluti íbúa Álftaness samþykkti
hana. Áttu þeir líklega fárra kosta völ,
fjárhagsvandi sveitarfélagsins var
slíkur á þeim tíma að yfir það var sett
fjárhaldsstjórn sem gerði sameininguna
einmitt að tillögu sinni.
Saga
sameininga
sveitarfélaga
Vill ekki þvinga fram
sameiningar Jón Gunnarsson,
samgöngu- og sveitarstjórn-
arráðherra, telur æskilegt að
styrkja sveitarfélögin en vill ekki
sameina þau með valdboði.
Fámenn sveitarfélög Hlut-
fallslegur kostnaður fámennra
sveitarfélaga við yfirstjórn og
rekstur skrifstofu getur numið allt
að þriðjungi skatttekna þeirra.
Gerði tillögur um sameiningu Jóhanna Sigurðardóttir gerði tillögur um um-
fangsmiklar sameiningar sveitarfélaga í upphafi tíunda áratugarins, þegar hún var
félagsmálaráðherra. MYnd EYþóR ÁRnaSon
Súðavík Súðavíkurhreppur hefur fast
að helmingi tekna sinna úr Jöfnunarsjóði
sveitarfélaga. MYnd ISMEnnT.IS