Dagblaðið Vísir - DV - 12.05.2017, Blaðsíða 61

menning 41Helgarblað 12.–15. maí 2017
Ekkert mun gleymast framar
En ef við hugsum ekki bara um sam-
skiptin heldur líka hvernig við sem
einstaklingar móttökum allar þessa
upplýsingar sem birtast okkur. Hvernig
sýnist þér þetta breytast með þessu óend-
anlega magni og stöðugu tengingu?
„Eitt augljóst dæmi er hvern-
ig minnið breytist. Sýnt hefur verið
fram á það með sálfræðirannsóknum
að þegar við tökum myndir af hlutum
og geymum þannig þá munum við þá
öðruvísi. Það verður því mjög áhuga-
vert að sjá hvernig þeir sem eru börn í
dag, einstaklingar sem eiga allt sitt líf
skrásett í myndum og myndskeiðum,
muni upplifa líf sitt, tíma, þroska og
sjálfsmynd. Ég held að það þurfi ekki
neinar klínískar rannsóknir til að sjá
að þetta muni hafa mikil áhrif.
Þetta hefur líka mikil áhrif á það
hvernig við lærum og mun hafa áhrif
á menntastofnanir. Það er ekki leng-
ur neinn tilgangur í því að vera „bess-
erwisser“ og að geta trompað með
einhverri staðreynd – það geta það
allir. Yfir það heila held ég að það sé
orðin meiri eftirspurn eftir einhvers
konar úrvinnslu á öllum þessum
upplýsingum. Kannski er það einmitt
það sem mig langaði að gera með
þessari bók. Þarna eru ekki endi-
lega alveg nýjar pælingar en þetta er
úrvinnsla á öllu því sem hefur ver-
ið að skella á manni undanfarin ár
og þarna er búið til eitthvert sam-
hengi,“ segir Bergur, en bókina segir
hann byggja á ýmsum hugmyndum
sem hafa sprottið upp í pistlaskrif-
um á undanförnum áratug en einnig
byggi hún að einhverju leyti á þeim
fræðilega grunni lokaritgerðar hans
í mastersnámi í framtíðarfræðum í
Toronto í Kanada, en hún fjallaði um
ljóðrænu gagna, eða það sem hefur
verið kallað Big Data.
Ein þeirra kenninga sem mér
fannst hvað óvæntust – sem ég hafði
að minnsta kosti ekki rekist á eða velt
fyrir mér áður – var að þú telur að í
dag sé að skapast ákveðið ógleymis-
ástand vegna þess að öll gögn geym-
ast og verða alltaf ínáanleg. Þú sting-
ur upp á því að þetta sé andstæða við
það óminnisástand sem einkennir oft
endalok bæði einstaklinga – það er að
segja elliglöp – og heimsvelda – þar
sem undir lok blómatíma samfélags-
ins eru borgararnir farnir að gleyma
upphafi veldisins og sameiginlegum
markmiðum og þar með leysist sam-
félagið upp í siðferðisfalli. En ógleym-
isástand samtímans leiði þvert á móti
til einhvers konar siðferðisbólgu.
„Já, þetta er kannski ekki rök-
studdasta kenningin sem ég set fram
í bókinni, en þetta tengist því hvern-
ig allt sem maður gerir er skrásett, ef
maður gerir eitthvað af sér þá fylgir
það manni í stafræna fótsporinu sem
maður skilur eftir sig. Við getum engu
gleymt. Ég held að við þurfum að hugsa
fyrirgefninguna upp á nýtt núna þegar
það er hægt að grafa allt upp. Fyrir-
gefningin hefur alltaf verið nauðsynleg
en ég held að stóra áskorun næstu ára-
tugina sé að verða duglegri að fyrirgefa.
Ég velti sem sagt fyrir mér hvort
það sé ákveðin siðferðisbólga í gangi.
Við hengjum að minnsta kosti sið-
ferðislegan merkimiða á mun fleiri
hluti en við þurfum. Þetta sést líka
í neyslukúltúrnum okkar. Við vilj-
um kaupa fair trade-kaffi og kaupa
neysluvörur sem stuðla að um-
hverfisvernd og svo framvegis. En
ég held að við séum að miklu leyti
búin að missa tilfinninguna fyrir um-
hverfisvernd, einmitt af því að það
virðast felast siðferðilegar spurningar
í hverri einustu ákvörðun okkar og
öllu því sem við gerum. Við
eru hætt að sjá skóginn
fyrir trjám.“
Dulin áhrif fagur-
fræðinnar
Þú segir það berum
orðum að mark-
mið bókar-
innar sé að
sann-
færa lesendur um að gefa fagurfræði
meiri gaum, enda skipti hún mun
meira máli í samtímanum en fólk vill
vera láta – hvað áttu við með þessu?
„Þarna nota ég fagurfræði um
tákn, sögur, ákveðinn stílfræðilegan
strúktúr, komposition sem er allt í
kringum okkur. Ég alveg sannfærður
um að þetta hafi gríðarlega mikil áhrif
á okkur og trompi raunar allt annað.
Þegar fólk er til dæmis að reyna að
skilja af hverju Donald Trump vann
bandarísku forsetakosningarnar, þá
finnst mér það svolítið fyndið þegar
það byrjar að sökkva sér ofan í skoð-
anakannanir til að reyna að skilja
þetta. Tökum eitt skref aftur og skoð-
um þetta. Þarna er maður sem býr á
efstu hæð í gylltum turni sem hann
byggði sjálfur, maður með gullhár
sem kemur og tekur konungsdæm-
ið. Þetta er bara eins og
biblíusaga eða æv-
intýri, 4000 ára
gömul dæmi-
saga. Eigum
við ekki fyrst
að reyna að ná
utan um þetta
áður en við för-
um í smáatriðin?
Við þurfum að
gera okkur grein
fyrir þessu. Ég vil
nefnilega ekki að
bara vondu karl-
arnir noti fagurfræðina
og táknin. Í kosninga-
baráttunni var Hillary
Clinton bara í póli-
tík eins og fagurfræði
skipti engu máli,“ seg-
ir Bergur Ebbi og sam-
sinnir því að það sé
nauðsynlegt að við gerum okkur
grein fyrir því almenna aðdráttarafli
sem tiltekin fagurfræði, sögur tákn og
myndir, hafa á hverjum tíma.
„Niðurstaðan mín er að í dag hafi
almenn afstæðishyggja um fagur-
fræði orðið ofan á í samfélaginu,
persónuleg reynsla er álitin trompa
allt annað þegar við hugsum um
fagurfræði. Ef að þér finnst bíómynd
góð þá skiptir ekki máli hvort hún fái
góða dóma. Í sjálfur sér er þetta gott
og skiljanlegt, því allt of lengi hef-
ur fólk lifað við að það séu einhverj-
ir fagurkerar sem ákveði hvað sé fal-
legt. En það sem hefur böggað mig
við þetta er að kúltúrinn tekur þetta
stundum svo langt að það að einhver
upplifi eitthvað er álitið útiloka það
að einhver annar upplifi það sama
– „enginn getur skilið mínar upplif-
anir.“ En þegar mann dreymir eitt-
hvað, þegar maður fær hugmynd, eða
þegar manni finnst eitthvað fallegt, þá
á maður ekki að útiloka að einhverj-
um öðrum finnist það líka fallegt. Þá
er samhygðin farin að virka öfugt.“
Haf, ský, þoka eða stofuhiti
Þú heldur því fram að þeir stóru kraft-
ar sem fylgja upplýsingabyltingunni
hafi ekki enn myndgerst í samvit-
und fólks á sama hátt og kjarnorku-
byltingin myndgerðist í sveppaskýi
kjarnorkusprengjunnar og vofði síð-
an yfir almenningi næstu áratugina og
mótaði ótta þeirra og drauma.
Þangað til sveppaskýið birt-
ist okkur þurfum við hins
vegar að reyna að finna nýj-
ar líkingar til að skilja stöðu
okkar í heiminum. Ein
þeirra líkinga sem þú not-
ar yfir tilvistarástand fólks
í dag og er gegnumgang-
andi í bókinni er hugtakið
„stofuhiti“. En af hverju lýs-
ir þetta ástandi okkar í sam-
tímanum?
„Við lýs-
um heim-
inum
alltaf með líkingum. Við gleymum því
til dæmis oft að internetið er líking.
Við líkjum ákveðnum hlut við net, sem
er efnislegur eða hugmyndafræði-
legur hlutur. Það er ekkert að þessu
– internetið er raunar alveg brilljant
líking. Við tölum líka
um upplýsingahaf, en
það finnst mér svo-
lítið úrelt pæling. Með
því hugsum við okk-
ur ákveðið magn, al-
veg gríðarlegt magn en
samt tiltekið magn og
við sjáum fyrir okkur
að við getum farið upp
úr á þurrt land eða ver-
ið ofan í þessu hafi. Ég
hugsa hins vegar að það
sé betra að hugsa sér
þetta ástand sítengingar
og gagnasöfnunar sem
einhvers konar móðu,
þoku eða eitthvað gufu-
kennt dót – það er úti um allt og það
er bara hálfáþreifanlegt, það sameinar
okkur en byrgir okkur líka sýn, Það er
áhugavert hvernig upplýsingatækni-
iðnaðurinn er líka farinn að tala um
þetta svona, farinn úr einhvers konar
geim – „vortex of space“ – fagurfræði
yfir í það að tala um ský. Auðvitað vilja
þau láta þetta líta svolítið betur út,
tala um að geyma hluti í skýinu frekar
en þokunni. Skýið er svo fallegt og er
langt fyrir ofan okkur. Mig langaði að
taka þetta enn lengra og fór að nefna
þetta ástand „stofuhiti“. Í eðli sínu er
stofuhiti rosalega margt, það er mála-
miðlun margra ólíkra hitastiga, þetta
eru kjöraðstæður en samt er eitthvað
þrúgandi við hugtakið, smá innilok-
unarfílingur en samt er pottþétt gott
útsýni, þetta er gott hitastig en þú vilt
samt ekki alltaf vera svona.“
Með hugtakinu ertu að reyna að
myndgera þetta ástand sem við lif-
um við til að gera okkur betur grein
fyrir því. Ef ég skil þig rétt þá er þetta
einmitt hlutverk samfélagsrýna og
listamanna, að skapa ný hugtök og
nýjar myndir sem gera okkur grein
fyrir ástandi okkar?
„Ekki spurning. Þetta er það sem
skáldin hafa gert. „A Hard Rain's
a-Gonna Fall“ eftir Bob Dylan er
bara biblísk saga óttans árið 1962,
heimsendalegt en órætt, fólk skynj-
aði þetta bara. Ég ætla ekki að segja
að skáldin hafi verið eitthvað betri þá
en ég held að skáld nútímans eigi enn
eftir að finna sitt hljóðfæri. Það fatt-
aði til dæmis enginn að rafmagnsgít-
arinn myndi spila slíkt hlutverk þegar
hann kom fyrst fram, þá var hann
bara kallaður steikarpannan. En
þetta var hljóðfærið sem spilaði inn
í bjögunina á þeim tíma. „Narratíf“
hvers tíma semur sig sjálft en lista-
menn opinbera okkur það. Í Banda-
ríkjunum í dag vantar til dæmis þess
konar skáld. Það er kannski helst að
mér sýnist grínistarnir séu með þetta
í Ameríku í dag.“
Þannig að spurningin er hvort
listamennirnir munu geta sýnt okkur
sveppaský upplýsingabyltingarinnar
áður en hamfarirnar eiga sér stað?
„Já, en kannski verða þetta ekki
hefðbundnar hamfarir. Kannski
verður þetta frekar eitthvað í líkingu
við kjarnorkuna – fyrst og fremst
tákn sem við lifum undir. Kannski
eru helstu hamfarir sem við get-
um ímyndað okkur núna einhvers
konar risastór gagnaleki sem
hefði áhrif á allan almenning.
Við skynjum þessa ógn, en sjá-
um þetta ekki beint. Fjölmiðlar
flytja jú fréttir af gagnalekum og
eflaust eru einhverjir listamenn
að semja um gagnaleka en það
hefur ekki beint náð í gegn.“ n
„Kjarnorkan var far-
in að hafa rosaleg
áhrif þegar hún var enn
bara fræðileg kenning,
hugmynd eðlisfræðinga,
en almenningur fór ekki
að átta sig á þessu fyrr
en hann sá myndirnar af
sveppaskýinu.
„Þarna er mað-
ur sem býr á efstu
hæð í gylltum turni sem
hann byggði sjálfur, mað-
ur með gullhár sem kem-
ur og tekur konungs-
dæmið. Þetta er bara
eins og biblíusaga eða
ævintýri, 4000 ára gömul
dæmisaga
Gullsleginn kóngur
Bergur Ebbi segir alla
fagurfræðina í kringum
Donald Trump minna á
biblíusögu eða ævintýri.
Syrgjum saman á netinu Í dag tekst allur heimurinn á við sorg og uppgjör í sameiningu á
netinu, til dæmis þegar poppstjörnur deyja. MynD AFP
M
y
n
D
S
iG
tr
y
G
G
u
r
A
r
i