Dagblaðið Vísir - DV - 02.06.2017, Qupperneq 18

18 umræða Helgarblað 2. júní 2017
É
g skrifaði fyrir fáum vikum
grein á þessum vettvangi um
skáldsöguna frægu Sjálfstætt
fólk eftir Halldór Laxness,
aðallega þá í tilefni nýendur­
flutts útvarpsþáttar um staðfræði
Sumarhúsa og sveitarinnar þar í
kring. Greinin vakti nokkra athygli
og fékk umtal, og spilaði þar inn í
að skömmu eftir að hún birtist var
greint frá því að Ríkisútvarpið og
leikstjórinn Baltasar Kormákur
væru að hrinda af stokkunum því
verkefni að vinna kvikmynd og
sjónvarpsþætti upp úr bókinni, og
vísaði leikstjórinn í sjónvarpsvið­
tali af því tilefni meðal annars til
nýbirtrar greinar minnar. Og fleiri
lögðu orð í belg, ekki síst í bloggi
og á samfélagsmiðlum, og meðal
annars uppvaknaði umræða um
mismunandi túlkun á þessari
mögnuðu sögu Halldórs Laxness,
en sumir vilja semsé sjá einhvers
konar hetju í aðalpersónunni
Bjarti í Sumarhúsum; sjálfstæðis­
hetju eiginlega – menn sem vilja
fá að ráða einir fyrir sínum málum
hæla sér jafnvel af skyldleikanum
við þverhausinn Bjart, og rifjað var
upp að í umræðunni um alþjóða­
samvinnu Íslendinga og hugsan­
lega aðild að fjölþjóðlegum banda­
lögum hafa sumir gripið til þeirrar
röksemdar að við eigum að vera
sjálfstæð og engum háð – eins og
Bjartur í Sumarhúsum, sem á þá að
vera okkur andleg fyrirmynd. Enda
lagði einn helsti baráttu maður
gegn hugsanlegri aðild Íslands að
ESB líka orð í belg núna um daginn,
Páll Vilhjálmsson, sem mér er sagt
að sé á launum við að níða niður
bandalagið, og sagði þegar kunn­
gjört hafði verið um væntanlegt
sjónvarps­ og kvikmyndaverkefni
Baltasars eftirfarandi orð á bloggi
sínu:
„Tvær meginútgáfur eru til
af Bjarti í Sumarhúsum, höfuð-
persónu Sjálfstæðs fólks. Sú yngri,
sem vinstrimenn halda upp á, er
Aumingja-Bjartur; ógeðfelldur
þrælahaldari, fávís um tilgangsleysi
brauðstritsins og steypir öllum ná-
lægt sér í glötun.
Eldri útgáfan af Bjarti endur-
speglar bókarhluta Sjálfstæðs fólks:
Landnámsmaður Íslands, Skuld-
laust bú, Erfiðir tímar og Veltiár.
Bjartur er í þeirri útgáfu raunsann-
ur fulltrúi margra kynslóða íslenska
sveitasamfélagsins sem áttu sér það
sameiginlega markmið að fara fyr-
ir búi – verða bændur og húsfreyjur.
Átti maður ekki bú var lífshlaupið
misheppnað. Nánast var jafnaðar-
merki á milli þess að eiga bú og eiga
fjölskyldu. Búskussi þótti meiri mað-
ur en duglegt hjú. Búið skildi á
milli manndóms og fjötra vinnu-
mennsku.
Baltasar er reykvískur kvik-
myndagerðarmaður. Um þann
hóp segir Óttar Guðmundsson
geðlæknir:
Á undanförnum árum hafa
ungir kvikmyndagerðarmenn sýnt
nokkrar keimlíkar bíómyndir um
lífið í litlu þorpi úti á landi. Ung-
ur Reykvíkingur fer í heimsókn til
ættingja í afskekktum firði. Þar
verður hann vitni að gegndarlausu
fylleríi, kynsvalli og venjulega einni
jarðarför. […] Þorpsbúar eru einfalt
og barnalegt fólk sem verður að
hella í sig áfengi til að geta afborið
fábreytileikann.
Meiri líkur en minni eru að við
fáum Aumingja-Bjart í meðförum
Baltasar. Vangefið landsbyggðar-
fólk er betri söluvara á mölinni en
trúverðug lýsing á mannlífi íslensku
sveitarinnar forðum daga.“ (Páll
Vilhjálmsson 16. maí 2017)
„Innanum gorkúlur um
hádegisbil“
Það er í rauninni ekki til annað svar
við svona bulli en að vísa til sjálfrar
bókarinnar. Á einum stað þegar
langt er á hana liðið segir: „Eyðileik­
inn er með sínum hætti eingu síður
en glaumurinn, margbreytilegur og
sögulegur hvar sem lífstóra krokir í
heimi, og þessi börn, sem af dular­
fullum ástæðum voru ekki dáin hér
í heiðinni, þau höfðu lifað mörg
söguleg tilbrigði hans, ekki aðeins
á hátíðum, heldur einnig milli há­
tíða. Það er mjög fróðlegt að missa
móður sína í fyrsta þerriblökrinu
á sumrinu, og þegar pabbi fer burt
uppúr hvarfi elsta bróðurins, í miðj­
um hátíðum, þá er það einnig sér­
kennileg reynsla, eyðileiki nýrrar
tegundar, /…/ og þannig kem­
ur móðurleysið einsog skattkrefj­
andi uppúr minníngunni við burt­
för föðurins, fár sem faðir, einginn
sem móðir, og um hávetur stend­
ur dreingjunum fyrir hugskotssjón­
um þessi dagur í fyrrasumar, þegar
mamma þeirra var lögð á börur útí
lambhúsi innanum gorkúlur um
hádegisbil, og samt hélt sólin áfram
að skína.“ (Bls. 337)
Og hvernig á að skilja bókina um þau?
Bjartur og Ásta Sóllilja
Einar Kárason rithöfundur skrifar
Þér að segja
Laxness „Meðal annars uppvaktist umræða um mismunandi túlkun á þessari mögnuðu sögu Halldórs Laxness.“
Sjálfstætt fólk Hefur
mörgum sinnum verið sett
á svið við miklar vinsældir.
Mynd EddI@IntErnEt.IS
„Fyrir þá sem telja þvermóðsku, stífni og lífsgildis-
hugmyndir Bjarts í Sumarhúsum til fyrirmyndar
er rétt að minna á að frá því hann byrjar sitt sjálfstæða
hokur í upphafi bókar og þar til henni lýkur tapar hann
nokkurn veginn öllu sem hann hefur eignast.