Dagblaðið Vísir - DV - 23.06.2017, Qupperneq 34

34 fólk Helgarblað 23. júní 2017
Kjarnakonur fyrri alda:
Ástfangnar jómfrúr
Sambúð Söru Ponsonby og Eleanor Butler vakti mikið umtal á sínum tíma
Á
sínum tíma voru Eleanor
Butler og Sara Ponsonby
kallaðar frægustu jóm­
frúr Evrópu. Þær ólust upp
á Írlandi og voru af aðalsættum.
Sara var barn að aldri þegar hún
missti foreldra sína og var tekin í
fóstur af frænku sinni, lafði Fow­
nes og William eiginmanni henn­
ar. Fæðing Eleanor vakti litla gleði
foreldra hennar sem höfðu vonast
eftir syni. Hann fæddist örfáum
árum síðar og naut mikils ástríkis
foreldra sinna, ólíkt Eleanor. Fyrir
vikið lagði Eleanor mikla fæð á
bróður sinn.
Þegar Eleanor var tæplega þrí­
tug hafði frænka Söru samband
við fjölskyldu hennar og spurðist
fyrir um það hvort Eleanor vildi
hafa auga með Söru sem þá
var þrettán ára og í skóla í ná­
grenninu. Eleanor sem var mjög
vel menntuð og hinn mesti bóka­
ormur kenndi Söru frönsku og las
með henni skáldsögur og heim­
spekirit. Þær heilluðust sérstak­
lega af ritum franskra heimspek­
inga um hið fábrotna líf í skauti
náttúrunnar.
Draumar um sambúð
Árin liðu. Sara var orðin ung kona
og William fóstri hennar tók að líta
hana girndarauga. Hann gerðist æ
áleitnari við hana og gláp hans og
káf var Söru til mikils ama. Vinkon­
urnar Eleanor og Sara höfðu lengi
átt sér þann draum að búa saman
í litlu húsi úti í sveit. Þær struku
saman en náðust á flóttanum.
Móðir Eleanor, sem fannst dóttir
sín einungis vera til ama, ákvað
að senda hana í klaustur,
en hún bað ákaft um
að fá að kveðja
Söru
áður. Á fundi sínum lögðu þær á
ráðin um aðra flóttatilraun.
Stuttu síðar strauk Eleanor frá
heimili sínu og komst óséð inn
á heimili Söru, dvaldi í herbergi
hennar og faldi sig í fata­
skápnum við minnsta
hættumerki.
Þjónustu­
fólk kom loks upp um dvalarstað
hennar. Vinkonurnar tilkynntu þá
að þær ætluðu sér ekki að skilja
og vildu fara saman til Englands.
William, uppeldisfaðir Söru,
kraup að fótum hennar og reyndi
að telja henni hughvarf. Hún svar­
aði því til að þótt allur heimurinn
krypi að fótum hennar myndi hún
ekki breyta áformum sínum sem
væru að lifa og deyja með fröken
Butler. Ættingjar þeirra fórnuðu
höndum í uppgjöf.
Vorið 1778 héldu þær á brott
saman, Eleanor Butler sem þá var
þrjátíu og níu ára og Sara Ponson­
by sem var tuttugu og þriggja ára.
Með í för var þjónustustúlka Söru.
Þær sneru aldrei aftur til Írlands.
Frægðarmenni í heimsókn
Þær settust að í Wales, í Llangollen,
litlu og fremur drungalegu þorpi
sem átti eftir að vera heimili
þeirra í rúma hálfa öld. Þær leigðu
sér hús og gerðu að fallegri og hlý­
legri vistarveru. Garðyrkja var eitt
helsta áhugamál þeirra og þar
ræktuðu þær grænmeti og ávexti.
Garðurinn þótti snemma svo
eftirtektarverður og fallegur að
menn gerðu sér sérstakar ferðir
til að skoða hann. Meðan áhuga­
menn rýndu í plöntur og blóm
leituðu sambýlis konurnar skjóls í
svefnherbergi sínu.
Friðurinn var að mestu úti árið
1790 þegar dagblaðið General
Evening Post gerði sögu þeirra
heyrin kunna, vinkonunum til
mikillar armæðu. Blaðið gaf í skyn
að þær væru lesbíur. Þær litu á
samband sitt sem heilagt, nokkuð
sem enginn fengi skilið nema þær
einar og íhuguðu meiðyrðamál en
skorti fjárhagslega burði til þess.
Forvitni umheimsins var vakin
á konunum tveimur og árin færðu
þeim sífellt meiri frægð. Fjöl­
margir sáu í lífsháttum þeirra eins
konar uppfyllingu hins fullkomna
lífs, líf í nánu sambandi við nátt­
úru og víðs fjarri heimsins glaumi.
Þær fengu vart frið fyrir gestakom­
um. Walter Scott var góður kunn­
ingi þeirra, það sama átti við um
Wordsworth sem orti til þeirra
ljóð. Byron sendi þeim áritað
eintak af ljóðabók sinni. Amelía,
dóttir Georgs III konungs, sendi
þeim ætimynd eftir Elísabetu
systur sína. Hertoginn af Well­
ington reyndist þeim einna best
en hann sá til þess að breska krún­
an sá þeim fyrir lífeyri.
Alls staðar sáust tár
Litli drungalegi bærinn Llangollen
var skyndilega orðinn eftirsóknar­
verður ferðamannastaður vegna
tveggja kvenna sem þangað höfðu
flutt til að fá að búa saman í friði.
Það fór ekki framhjá þeim sem
heimsóttu þær að Eleanor var
sterkari aðilinn í sambandinu.
Hún tók allar meiriháttar ákvarð­
anir og hafði ætíð orð fyrir þeim.
Hún var skapmikil og gat reiðst
illilega. Sara var þögul og beygði
sig jafnan undir vilja sambýlis­
konu sinnar.
Síðustu árin sem Eleanor lifði
var hún blind og algjörlega háð
Söru. Um leið urðu hlutverka­
skipti þeirra á milli. Nú var það
Eleanor sem varð þögul og undir­
gefin meðan Sara stjórnaði af hóg­
værð.
Eleanor lést árið 1829 eftir
hálfrar aldar sambúð. „Það er nær
ómögulegt að lýsa tilfinningum
íbúanna,“ skrifaði blaðamaður
sem var viðstaddur útför hennar.
„Verslanir voru lokaðar, fólk lagði
niður vinnu og alls staðar sáust
tár á hvörmum. Fólk íklæddist
sorgarklæðum og þeir fátæku,
sem hún hafði ætíð sýnt örlæti,
hörmuðu lát hennar. Sara var svo
yfirkomin af sorg að hún treysti
sér ekki í jarðarförina. Hún lést
tveimur árum síðar.
Á legstein þeirra í Llangollan
eru rituð, samkvæmt ósk Söru,
þessi orð úr Jobsbók: „Þær hverfa
aldrei aftur til húss síns og heimili
þeirra þekkir þær ekki framar.“ n
„Hún svaraði því
til að þótt allur
heimurinn krypi að fótum
hennar myndi hún ekki
breyta áformum sínum
sem væru að lifa og deyja
með fröken Butler.
Kolbrún Bergþórsdóttir
kolbrun@dv.is