Morgunblaðið - Sunnudagur - 19.02.2017, Side 37

orðum hafa þeir með því að gefa sig að stjórnmálum
haldið út á berangur þar sem er ekkert skjól. Af litlu
eða engu tilefni megi bera þá sökum, ósannindum og
hálflygi. Ásakanir sem annað fólk fengi refsivernd
fyrir skulu þessir bera. Það eru gild rök (en ekki lög)
fyrir þessari túlkun dómstólanna. Langflestir stjórn-
málamenn eru sjálfsagt þess sinnis að sanngjarnt sé
að þeir þoli meira en öðrum er ætlað. En það eru líka
rök fyrir því að of langt sé gengið. Hún getur átt og á
örugglega þátt í því að sæmilegt fólk tekur síður þátt
í stjórnmálum. Ekki vegna sinnar persónu heldur
vegna ættingja sinna og vina og vegna þess að þeim
er annt um æru sína. Auðvitað verða stjórnmálamenn
og aðrir þeir sem standa sjálfviljugir nærri berangri
umræðunnar að þola gildisdóma, þótt betra væri fyr-
ir lífið í landinu ef mestu sóðapésarnir kæmust ekki
upp með sitt versta.
Skemmist málfrelsið sem reynt er að
vernda?
Málfrelsið er mikilvægt og ekki má þrengja að því úr
hófi fram. En hömluleysi umræðunnar er slíkt, að
margir sem þarflegt væri að tjáðu sig forðast það
vegna fyrirsjánlegra svívirðinga sem smám saman er
verið að löghelga. Framganga sumra þeirra sem nú
telja sig njóta sérverndar, m.a. vegna hinna óljósu
laga um hatursumræðu, er sérlega athyglisverð.
Hinar staðreyndirnar
Mikið hí var gert að einum af ráðgjöfum núverandi
forseta Bandaríkjanna, sem sagði að þær staðreyndir
sem kynntar hefðu verið af fréttamönnum dygðu ekki
til. Það væru til „alternative facts“. Þetta þótti sýna
hversu djúpt væri sokkið. En það er hægt, þótt þver-
stæðulegt sé, að villa um með staðreyndum líka. Það
er gert með því að birta staðreyndir á ótilteknum
tíma, út frá ótilteknu sjónarhorni og án tillits til ann-
arra staðreynda sem varpað gætu öðru ljósi á málið.
Þetta er algengt í málatilbúnaði lögfræðinga fyrir
dómstólum, hvort sem það er í einkamáli eða opin-
beru máli. Ekki að halda því fram að farið sé með
röng rök eða að þær staðreyndir sem byggt er á séu
rangar. Túlkun þeirra eigi ekki við. Önnur rök og
staðreyndir megi finna, sem veiki þau og dragi upp
aðra mynd. Stundum sýnast allar staðreyndir til þess
fallnar að sanna tiltekna niðurstöðu án teljanlegs
vafa.
Þekking á DNA kenndi mönnum það, að það þótt
allar þekktar staðreyndir bendi í sömu átt sé ekki úti-
lokað að til séu staðreyndir sem myndu ógilda allar
hinar. Hundruð manna hafa setið árum og áratugum
saman í fangelsum víða um heim af því að allar þekkt-
ar staðreyndir réttlættu það. Svo náðu menn valdi á
DNA og þar með „alternative facts“ sem bægðu öll-
um hinum burt. Færustu menn höfðu lagt mat á
sönnunarfærsluna og samviskusamlega komist að
„réttri niðurstöðu“. Sannanirnar voru ekki rangar.
Þær dugðu til niðurstöðu þegar engu öðru var til að
dreifa. Slíkar staðreyndir, sem áður hefðu dugað til
sakfellingar, duga ekki lengur.
En jafnvel þótt hin alræmdu „alternative facts“ séu
ekki til staðar og ekki sé ágreiningur um hvaða stað-
reyndir liggi fyrir í málinu veltur á miklu hvernig
þær eru túlkaðar og hvað er dregið fram.
Sláandi munur á framsetningu
Björn Bjarnason, fyrrverandi dómsmálaráðherra og
áður menntamálaráðherra, vitnaði í pistli sínum til
Helga Tómassonar. Að sögn Björns sagði Helgi, sem
er prófessor í tölfræði, eftirfarandi í grein í Frétta-
blaðinu miðvikudaginn 15. febrúar:
„Svíinn Hans Rosling, sem sumir kölluðu meistara
tölfræðinnar, er nýlátinn. Hann var læknir að mennt
og áhugamaður um tölfræði. Hann varð frægur fyrir
ábendingar um afbakanir fjölmiðla á talnagögnum og
hafði þannig meiri áhrif en margir fræðimenn á svið-
inu.
Í krassandi forsíðuefni þarf helst að vera fórnar-
lamb og mætti stundum ætla að meirihluti mannkyns
sé í því hlutverki. Dæmi um þetta eru stöðugar vitn-
anir í hugtakið kynbundinn launamun þar sem gefið
er í skyn að gervallt kvenkynið sé fórnarlamb mis-
mununar af völdum karla.“
Hér skulu nefnd tvö dæmi úr þessari viku um túlk-
un á tölfræðilegum gögnum.
Þessi gleðilega frétt birtist í einum dálki á bls. 2 í
Fréttablaðinu í dag:
„Hátt í sjötíu prósent eldri borgara hafa sjaldan
eða aldrei fjárhagslegar áhyggjur. Þetta kemur fram
í nýrri könnun sem Félagsvísindastofnun gerði en
hún sýnir að íslenskir eldri borgarar eru almennt já-
kvæðir og líður vel.
Meirihluti eldri borgara, eða 76 prósent, stundar
líkamsrækt á hverjum degi og 76 prósent telja að
heilsufar sitt sé frekar gott eða jafnvel mjög gott mið-
að við aldur.
Þá vekur athygli að langstærstur hluti eldri borg-
ara, hátt í 90 prósent, þarf enga aðstoð við daglegt líf
svo sem innkaup, matreiðslu og þvotta. Þá segjast 92
prósent eldri borgara ekki vilja neina frekari aðstoð
frá fjölskyldumeðlimum eða öðrum nákomnum. Í
könnuninni voru þó nokkrir sem svöruðu því til að
ástæða þess að þeir vilja ekki frekari aðstoð frá fjöl-
skyldumeðlimum sé sú að allir séu uppteknir.“
Ský dró fyrir sólu
Fréttin af könnuninni var dapurlegri þegar hún birt-
ist á á ruv.is 13. febrúar 2017:
„Aldraðar konur hafa fjórðungi lægri tekjur en
aldraðir karlar. Um þriðjungur eldri borgara hefur
fjárhagsáhyggjur og næstum 90% búa í eigin hús-
næði.
Langstærstur hluti aldraðra á Íslandi býr í eigin
húsnæði, eða 89%. Þá búa fjórir af hverjum fimm 88
ára og eldri í eigin húsnæði. Þriðjungur aldraðra býr
einn. Þetta er meðal þess sem kemur fram í nýrri
könnun á högum eldri borgara sem Félagsvísinda-
stofnun Háskóla Íslands gerði fyrir velferðarráðu-
neytið, velferðarsvið Reykjavíkurborgar og Lands-
samband eldri borgara. Fleiri hafa fjárhagsáhyggjur
en áður. Um þriðjungur svarenda taldi sig stundum
eða oft hafa fjárhagsáhyggjur. Árið 2012 höfðu 26%
aldraðra sömu áhyggjur og 22% árið 2006.“
Meinlokur eru ekki góður dyra-
umbúnaður
Þessar frásagnir benda til eins og svo margt annað að
afstaða og jafnvel meinlokur sem fyrrnefnd frétta-
stofa er haldin kalli á sérstök gleraugu, skyggð og
skugguð, til að halda fréttaljósinu úti.
Alþekkt er að þessi fréttastofa skattgreiðenda er
mjög kræsin á staðreyndir. Þær þurfa ekki endilega
að vera rangar, en þær þurfa að passa að þeim for-
dómum sem fréttamennirnir eru haldnir.
Þótt notaðar séu upplýsingar sem aðrir hafa nýtt
og birt fremur geðfellda mynd, tekst með sama efni
að draga upp drungalegt ástand. Af því að það hent-
ar.
Þeir sem eiga að rækta húsbóndavald og gæta
hagsmuna almennings á þessum stað virðast aldrei
gera athugasemdir við umgengnina um „staðreyndir“
né val þeirra.
Þeim virðist sama þótt hafðar séu meinlokur í
hurðastað í dyrum fréttastofu sem skattgreiðendur
eru neyddir til að halda uppi.
Hvers vegna?
Morgunblaðið/Árni Sæberg
19.2. 2017 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 37