Fréttatíminn - 04.02.2017, Blaðsíða 16

FlashBack 91,9 fjölskyldan hefur stækkað og bætt
við sig fjórum nýjum útvarpsrásum
Breyttu símanum
þínum í útvarp
Sæktu spilarann:
w
w
w
.jo
ku
la
.is
16 | FRÉTTATÍMINN | Laugardagur 4. febrúar 2017
Gunnar Smári Egilsson
gunnarsmari@frettatiminn.is
Peter Turchin, rússnesk bandarískur
tölfræðisagnfræðingur, hefur dregið
saman upplýsingar frá tveimur síð-
ustu öldum um ójöfnuð í Bandaríkj-
unum annars vegar og hins vegar um
þætti sem gefa til kynna almenna
velsæld; tekjur, heilsu, bjartsýni
og traust. Þessar upplýsingar hafa
dregið fram skýrar bylgjuhreyfingar
sögunnar; eftir því sem ójöfnuður
eykst því veikari verður almenn vel-
sæld og eftir því sem jöfnuður eykst
því almennari verður velsældin,
traustið í samfélaginu eykst, bjart-
sýnin og heilsan batnar.
Tími samkenndar
Turchin hefur kaf laskipt sögu
Bandaríkjanna eftir þessum bylgju-
hreyfingum og sýnt fram á að þegar
jöfnuður er meiri er almenn sam-
heldni í samfélaginu meiri og sam-
kennd útbreiddari. Á slíkum tímabil-
um hafa orðið stórstígar framfarir
í mannúðarmálum, jaðarhópar og
undirsett fólk öðlast mannvirðingu
og aukinn rétt. Á þessum tímabilum
hefur almenn efnahagsleg velsæld
aukist og einnig traust fólks á sam-
félaginu og hvoru öðru.
Frá 1800 til 2000 fóru Bandaríkja-
menn í gegnum tvö svona tímabil. Á
hinu fyrra, frá aldamótunum 1800
og fram á miðja öldina, má finna
upphaf kvennabaráttu, baráttu gegn
þrælahaldi, fyrstu verkalýðsfélögin
voru stofnuð, umönnun sjúkra batn-
aði og svo framvegis.
Innan þessa tímabils jókst hins
vegar ójöfnuður og þar má líka sjá
fræ þessa tíma sem tók við. Með
annarri bylgju innflytjenda, sem
einkum komu frá Póllandi og öðr-
um löndum Austur-Evrópu og Ítal-
íu og öðrum Miðjarðarhafslöndum,
skapaðist gjá milli hinna nýkomnu
og þeirra sem höfðu komið fyrr,
numið land og gerst bændur og land-
eigendur. Það fólk kom mest frá Bret-
landseyjum, Hollandi, Þýskalandi og
öðrum löndum mótmælenda. Önn-
ur bylgjan kom hins vegar frá kaþ-
ólsku löndunum, komst ekki lengra
en í fátækrahverfi stórborganna
og varð síðar vinnuaflið sem dreif
áfram iðnbyltingu Bandaríkjanna.
Tími sundrungar
Á þessum tíma varð bandarísk
þjóðernishyggja til. Hún vegsam-
aði sveitalífið en fyrirleit borgirn-
ar, dásamaði mannkosti bænda og
smábæjarfólks en hræddist sollinn í
borgunum og fólkið sem þar bjó. Þar
sem kaþólskar fjölskyldur eignuðust
að jafnaði fleiri börn en mótmælend-
ur, hvort sem það var vegna trúar
eða fátæktar, varð til hræðsluáróður
sem boðaði að innan tíðar myndu
fátæka, kaþólska fólkið í borgunum
verða fjölmennara en hinir traustu
mótmælendur í smábæjunum og
Bandaríkin myndu glata styrk sín-
um, þori og elju. Ofan á þetta bætt-
ist efasemdir um hollustu kaþólikk-
anna. Hverjum myndu þeir hlýða
þegar á reyndi, forseta Bandaríkj-
anna eða páfanum í Róm.
Þegar borgarastyrjöldinni lauk
var þjóðin klofin þótt fylkin væru
sameinuð. Þrælarnir unnu stríðið
en töpuðu friðnum, þeir fengu frelsi
en afrískir Ameríkanar þurftu eftir
sem áður að þola félagslega undir-
okun, mikla fátækt og skert borg-
araleg réttindi. Sigur norðanmanna
í þrælastríðinu dró ekki úr kyn-
Hinar stóru bylgjur sögunnar, samspil aukins ójöfnuðar og minnkandi velsældar, sem Peter Turchin hefur skráð, sýna að Bandaríkin eru nú að sigla inn í
tímabil sem minnir á aðdraganda borgarastyrjaldarinnar 1861-65. Ójöfnuður síðustu áratuga hefur grafið undan samfélagslegum verðmætum og leyst upp
límið í samfélaginu. Bandaríkjamenn eru að sigla inn í tímabil enn meiri sundrungar og átaka, svo mikilla að telja má borgarastríð líklegustu niðurstöðuna.
18
00
18
10
18
20
18
30
18
40
18
50
18
60
18
70
18
80
18
90
19
00
19
10
19
20
19
30
19
40
19
50
19
60
19
70
19
80
19
90
20
00
20
10
20
16
M
is
sk
ip
ti
ng
Ve
ls
æ
ld
m
ik
il
m
ik
il
lít
il
lít
il
Tímabil samstöðu
Stríðið 1812
Þrælastríðið
Bandarísk
þjóðernisstefna
Jim Crow
Félagslegur
Darwinismi
Great society
Óeirðirnar í LA
Óeirðir og
mótmælabylgja
Velmegun
eftirstríðsáranna
Seinni
heimsstyrjöldin
New Deal
Era of good feelings
Kreppan mikla
Tímabil sundrungar Tímabil samstöðu
Roaring twenties
Byggt á grafi sem unnið
var af hönnuðum
Aeon, veftímarits sem
rekið er af frjálsum
framlögum almennings,
upp úr rannsóknar-
gögnum Peter Turchin
um þróun hlutfalls
auðs hins ríkasta á
móti auði meðalfólks
annars vegar og hins
vegar aldur fólks við
fyrstu giftingu. Þetta er
einföld birtingarmynd
af rannsóknum Turchin
en dregur vel fram
megin bylgjur sögunnar.
Kennileiti úr sögunni
eru Fréttatímans.
Heimsendir í nánd, aftur
Við kjör Donalds Trump var rifjuð upp
nokkurra ára forspá Peter Turchin, upphafs-
manns tölfræðilegrar sagnfræði, um fyrirsjáan-
legt borgarastríð í Bandaríkjunum. Samkvæmt
Turchin hefur aukinn ójöfnuður á liðnum
áratugum étið samfélagið að innan, brotið
niður samstöðu og velsæld, á svipaðan hátt
og merkja mátti í aðdraganda þrælastríðsins.
Kjör Donalds Trump og stefna hans sé eins og
upptaktur að enn meiri sundrung og átökum.
Línuritið sem sýnir að borgarastríð er að skella á í Bandaríkjunum
Mannúðarbylgjan á fyrri hluta
nítjándu aldar gat af sér betri
meðferð sjúklinga, umönnun
fatlaðra, kvenfrelsisbaráttu,
verkalýðsfélög og baráttu gegn
þrælahaldi svo fátt eitt sé talið.
Ný bylgja innflytjenda fyllti borg-
irnar á austurströnd Bandaríkj-
anna, bjó þar í fátækrahverfum
og vann við illan aðbúnað og lág
laun í verksmiðjum. Óhreinindi,
óhollusta, menntunarskortur,
fátækt og vanræksla einkenndi
bæjarbraginn.