Morgunblaðið - 24.11.2017, Blaðsíða 48

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. NÓVEMBER 2017
Óseyrarbraut 12, 220 Hafnarfirði | Klettagörðum 5, 104 Reykjavík | stolpigamar@stolpigamar.is
Gámaleiga
Er gámur lausnin fyrir þig?
Við getum líka geymt gáminn fyrir þig
568 0100
stolpigamar.is
HAFÐU
SAMBAND
Búslóðageymsla z Árstíðabundinn lager z Lager z Sumar-/vetrarvörur
Frystigeymsla z Kæligeymsla z Leiga til skemmri eða lengri tíma
Skúli Halldórsson
sh@mbl.is
Mikil aukning fiskveiða við strend-
ur Íslands í upphafi 20. aldar hafði
mikil áhrif á vistkerfi sjávar og
fæðu þorsks, sem hafði þar áður
staðið af sér miklar loftslagsbreyt-
ingar í hundruð ára.
Þetta eru niðurstöður líf-
fræðilegra rannsókna við forn-
leifauppgröft í gömlum verstöðvum
á Vestfjörðum, sem Guðbjörg Ásta
Ólafsdóttir, líffræðingur og for-
stöðumaður Rannsóknaseturs Há-
skóla Íslands á Vestfjörðum, hefur
unnið að síðustu ár. Fjallar hún um
niðurstöðurnar í Háskólasetri Vest-
fjarða í dag klukkan tólf.
Mikið magn fiskbeina
Við uppgröftinn hefur fundist
mikið magn fiskbeina, aðallega af
þorski, og segir Guðbjörg að líf-
fræðilegar rannsóknir á þessum
efnivið gefi ómetanleg tækifæri til
að skilja breytingar á vistkerfi sjáv-
ar og fiskistofnum. Kortleggja megi
náttúrulegt, eða ósnert, vistkerfi
sjávar og út frá því geta metið bet-
ur umhverfisáhrif í nútíma, til
dæmis vegna veiða og loftslags-
breytinga.
Guðbjörg segir að í rannsókninni
séu meðal annars athugaðar stöð-
ugar efnasamsætur í beinunum, það
er kolefni og nitur, til að bera sam-
an fæðuvist fiska yfir ólík tímabil.
Nitur sýnir stöðu dýrsins
Með athugun á nitri segir Guð-
björg að hægt sé að meta stöðu við-
komandi dýrs í fæðukeðjunni. Magn
kolefnis gefi þá til kynna hvar fisk-
urinn hafi aflað fæðu sinnar, til
dæmis úti á rúmsjó eða nær landi.
„Meginhugmyndin með athug-
unum á þessum efnasamsætum er
að athuga hvort breytingar verði á
þeim í tengslum við breytingar á
hitastigi sjávar, sem byrja að verða
á 15. og 16. öld. Hins vegar höfum
við áhuga á að sjá hvort veiðar hafi
áhrif á fæðukeðjuna, en það er vitað
að við upphaf veiða eru það yfirleitt
stærstu einstaklingarnir sem eru
fjarlægðir úr vistkerfinu,“ segir
Guðbjörg og tekur dæmi:
„Hjá okkur á Íslandi hófust um-
fangsmiklar fiskveiðar á 19. öld,
sem getur haft þau áhrif að fæðu-
keðjan styttist. Stærsti fiskurinn er
alltaf tekinn út og því verður minni
munur á fæðuvist ólíkra fiskiteg-
unda.“
Guðbjörg tekur fram að um
frumniðurstöður rannsóknarinnar
sé að ræða, enda sé skammt síðan
hún hafi fengið gögnin í hendurnar.
Mikil röskun eftir árið 1500
„Þær staðfesta þó það sem við
spáðum fyrir um, það er að við upp-
haf „litlu ísaldar“, eða eftir árið
1500, þá sjáum við mikla röskun í
kolefnasamsætunum. Og það gefur
eitt af þrennu til kynna,“ segir Guð-
björg og heldur áfram:
„Annaðhvort eru þetta breyt-
ingar á frumframleiðslu í sjónum, á
fæðuvist fiskanna, eða breytingar á
vaxtarhraða þeirra. Allt er þetta
eitthvað sem maður býst við þegar
sjórinn kólnar, og við sjáum þetta á
öllum tegundum sem við erum að
skoða.“
Bætir hún við að sér hafi fundist
áhugavert að á þessum tíma kóln-
unar virðist sem lúða, karfi og
steinbítur hafi farið að éta neðar í
fæðukeðjunni.
Héldu stöðu sinni í fjölda ára
„Þorskurinn hins vegar, og ýsan,
halda sinni stöðu í fæðukeðjunni í
gegnum hundruð ára, þangað til í
kringum 1900. Þá sjáum við mjög
skarpa breytingu í fæðuvist þorsks,
bæði eru vísbendingar um að þeir
séu að éta neðar í fæðukeðjunni og
eins virðist sem meiri breidd sé í
fæðuvistinni, það er þeir borða fjöl-
breyttari fæðu eða þurfa að sækja
hana í fleiri svæði með ólík hita-
stig.“
Hún segir að ekki sé auðvelt að
benda á neinn orsakavald í þessu
samhengi, annan en fiskveiðar.
„Við erum í raun og veru að sjá,
við upphaf 20. aldarinnar, breytingu
á fæðuvist þessara fimm fiskteg-
unda, sem eru í samræmi við það
sem maður býst við með auknum
veiðum.“
Mikilvægt að hafa grunnlínu
Spurð hvaða lærdóm hægt sé að
draga af þessum niðurstöðum, nú á
tímum mikilla loftslagsbreytinga,
segir Guðbjörg að ljóst sé að þorsk-
ur hafi þolað loftslagsbreytingar í
tæp þúsund ár án þess að staða
hans í fæðukeðjunni hafi breyst að
ráði.
„En um leið og veiðarnar verða
umfangsmeiri þá verður greinileg
breyting á fæðuvist þorsks. Það er
mikilvægt fyrir okkur í dag að hafa
þessa vistfræðilegu grunnlínu, til að
meta og bera saman þær breyt-
ingar sem við erum að sjá nú á dög-
um.“
Breytt hegðun þorsks eftir veiðar
Fiskbein í gömlum ver-
stöðvum á Vestfjörðum
bera vitni um breytingar
á vistkerfi sjávarins við
Ísland allt frá því fyrir
kristnitöku. Af rann-
sóknum á beinunum
má draga lærdóm sem
nýst getur nú á tímum
mikilla loftslagsbreyt-
inga. Fyrirlestur um
þetta efni verður hald-
inn í Háskólasetri Vest-
fjarða í dag.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Landað í Rekjavíkurhöfn Við upphaf 20. aldarinnar má samkvæmt rannsókninni sjá breytingu á fæðuvist fimm fisktegunda við strendur Íslands.
Rannsóknir Guðbjörg Ásta við gamla verstöð. Hún segir það ljóst að þorsk-
urinn hafi þolað loftslagsbreytingar í tæp þúsund ár án mikilla áhrifa.