Morgunblaðið - 23.01.2018, Blaðsíða 19

UMRÆÐAN 19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. JANÚAR 2018
Reykjavík er eftir-
sótt af ferðamönnum
enda er bæjarstæðið
við sundin einstaklega
fallegt. Það skýtur því
skökku við að borgin
glími sífellt við mann-
gert svifryk og borgin
sé í mun verri málum
en stórborgir. Ein af
ástæðum þess að svif-
ryk er viðvarandi
vandamál er að borgin
lætur sjaldan sópa göt-
ur sínar. Þessu þarf að
breyta. Sorphirða hef-
ur verið lakari en hjá
mörgum öðrum sveit-
arfélögum og á það við
um heimatunnur sem
og rusl á víðavangi.
Ferðamannaborg og
höfuðborg á að hafa
þessi mál í lagi. Sláttur
og snjómokstur eru
svo kapítuli út af fyrir
sig, en mörk Reykja-
víkur og Seltjarnarness sýna sláandi
mun á þessu.
Stjórnkerfið hefur vaxið á kostnað
þjónustu við íbúana. Skipuritið hefur
vaxið eins og arfi og óljós ábyrgð
gerir afgreiðslu mála seina og
ótrygga. Flestar fundargerðir borg-
arinnar enda á sama orðinu: Frest-
að. Þessu þarf að
breyta.
Rekstur borgarinnar
hefur þyngst í góðæri
og er sú þróun rann-
sóknarefni. Mesta góð-
æri Íslandssögunnar
hefur skilað hvalreka
til borgarsjóðs en
skuldir borgarsjóðs
hafa vaxið úr 62 millj-
örðum 1. janúar 2014 í
112 milljarða 30. sept-
ember 2017. Það er
aukning upp á 80% á
innan við fjórum árum.
Þetta verðum við að
stöðva.
Breytinga er þörf
Í vor gefst tækifæri
fyrir íbúa Reykjavíkur
að velja áframhaldandi
lausatök, eða breyta
um stefnu og taka á
vandanum. Ég býð
mig fram til að leiða
lista Sjálfstæðisflokks-
ins í prófkjöri sem fer
fram í þessari viku. Ef ég fæ ykkar
stuðning mun ég beita mér fyrir
breytingum í stjórn borgarinnar
næstu fjögur árin.
Eftir Eyþór Arnalds
» Í vor gefst
tækifæri
fyrir íbúa
Reykjavíkur að
velja áfram-
haldandi lausa-
tök, eða breyta
um stefnu og
taka á vand-
anum.
Eyþór Arnalds
Höfundur er frambjóðandi
í leiðtogaprófkjöri Sjálfstæðisflokks-
ins í Reykjavík.
Tökum til
í Reykjavík
Borgarlínan kallast
verkefni sem sveitar-
félögin á höfuðborg-
arsvæðinu settu á fót
til að skoða hvernig
þróa mætti almenn-
ingssamgöngur í
framtíðinni. Ekki er
verið að horfa til
þeirra lausna sem
verður að ráðast í
núna, heldur er verið
að horfa til ársins
2040. Verkefnið fjallar um að
greina hvernig hægt verði að
hafa áhrif á skipulag og þróun
byggðarinnar á höfuðborg-
arsvæðinu ásamt því að bjóða
fólki upp á að nota almennings-
samgöngur og minnka álagið á
samgöngukerfið sem er þegar
sprungið á álagstímum og mun
versna. Tvær síðustu ríkis-
stjórnir undir forystu Sjálfstæð-
isflokks sem og Sjálfstæðisflokk-
urinn í sveitarfélögunum í
kringum Reykjavík styðja verk-
efnið þar sem um nauðsynlega
aðgerð til framtíðar er að ræða.
Ef borgarlína getur stytt tím-
ann sem við eyðum í umferð-
arteppu um 25% þá er sjálfsagt
að skoða málið. Í upphafi barátt-
unnar mátti heyra frá nokkrum
meðframbjóðendum
mínum að það ætti
alfarið að hætta að
ræða Borgarlínuna
og kasta henni ein-
faldlega út af borð-
inu. Úrtölumenn
kasta því fram að
verkefnið verði allt
of dýrt og því eigi
að hætta við hið
snarasta. Þeir minn-
ast ekki á það að
verkefninu fylgir
tekjuhlið. Samhliða
þeim þróunarási sem
borgarlínan mun mynda verða til
verðmæt byggingarsvæði með
mikilli atvinnu og þjónustu. Þau
svæði geta dregið verulega úr
því mikla álagi sem nú er á vest-
urhluta borgarinnar og styrkt
svæðin austanmegin. Takist það
er mikill sigur unninn.
Á fundi sjálfstæðismanna síð-
ast liðinn laugardag rakti ég þá
skoðun mína að mér þykir óá-
byrgt að hætta að skoða svo
mikilvæga heildarlausn til fram-
tíðar og þá sérstaklega þar sem
sú nálgun er á skjön við afstöðu
Sjálfstæðisflokksins í þessu máli.
Ég lagði því til að við frambjóð-
endurnir myndum setjast niður
til að finna þá snertifleti sem við
getum sameinast um í þessu
viðamikla verkefni svo við getum
staðið sameinuð fyrir flokkinn
okkar. Ég hef engar áhyggjur
af að sá samhljómur náist ekki
þar sem ég hef til að mynda
haldið á lofti mýmörgum og
sjálfsögðum athugasemdum um
ákveðna óvissuþætti um þetta
verkefni í borgarstjórn und-
anfarin ár. Það gleður mig að sú
tillaga fékk góðan hljómgrunn
og ég er þess handviss að Sjálf-
stæðisflokkurinn geti staðið ein-
huga að því að gagnrýna það
sem gagnrýni er vert, en á sama
tíma slá ekki alfarið útaf borð-
inu að skoða svo mikilvæga
lausn til framtíðar.
Eftir Áslaugu Maríu
Friðriksdóttur »Ég lagði því til að
við frambjóðend-
urnir myndum setjast
niður til að finna þá
snertifleti sem við get-
um sameinast um í
þessu viðamikla verk-
efni. Ég hef engar
áhyggjur af að sam-
hljómur náist ekki.Áslaug María Friðriksdóttir
Höfundur er borgarfulltrúi og fram-
bjóðandi í leiðtogakjöri Sjálfstæðis-
flokksins í Reykjavík.
Samhljómur Sjálfstæðis-
flokks um Borgarlínu
Í 14. gr. stjórnar-
skrárinnar er kveðið
á um að ráðherrar
skuli bera ábyrgð á
stjórnarfram-
kvæmdum öllum.
Skipun dómara fellur
undir það sem hér er
nefnt stjórn-
arframkvæmd. Það
er því skylt að haga
löggjöf landsins með
þeim hætti að sá ráð-
herra sem í hlut á, dóms-
málaráðherra, taki ákvarðanir um
skipun nýrra dómara.
Í III. kafla laga um dómstóla er
að finna ákvæði um skipun dóm-
ara. Þessi ákvæði komu inn í lögin
á árinu 2010 og er víst að valda-
hópurinn við Hæstarétt og eftir
atvikum aðra dómstóla beitti sér
fyrir setningu þeirra. Þar er kveð-
ið á um að dómnefnd skuli meta
hæfni umsækjenda um dómara-
embætti. Nefndarmenn eru fimm
talsins og eru þeir tilnefndir af
Hæstarétti, Landsrétti Dóm-
stólasýslunni og Lögmannafélagi
Íslands. Alþingi kýs svo einn.
Þessi nefnd á að raða umsækj-
endum upp eftir hæfni og er ráð-
herra óheimilt að skipa mann í
embættið sem dómnefndin hefur
ekki talið hæfastan til að gegna
því. Sagt er í lögunum að frá
þessu megi þó víkja ef Alþingi
samþykki tillögu ráðherra um
heimild til að skipa í embættið
annan umsækjanda, sem fullnægi
að mati dómnefndar skilyrðum til
að hljóta skipun í embættið.
Ábyrgðarlaus nefnd
fær völdin
Þessi lagaákvæði virka þannig í
reynd að valdið til að skipa nýja
dómara hefur verið tekið úr hönd-
um dómsmálaráðherra og fengið
þessari nefnd. Að vísu getur ráð-
herra borið tillögu um frávik und-
ir Alþingi. Sú heimild er alveg
óvirk í framkvæmd, enda skirrast
ráðherrar við að stofna til ágrein-
ings og átaka við skipun nýrra
dómara. Nefndin er
með öllu ábyrgð-
arlaus af ákvörð-
unum sínum. Fræði-
menn í lögfræði hafa
dregið í efa að þessi
skipan standist fyrr-
greint ákvæði
stjórnarskrár. Þeir
hafa mikið til síns
máls.
Í ljós hefur komið
á undanförnum ár-
um að þessi dóm-
nefnd hefur misfarið
með vald sitt. Um-
sækjendur, sem vitað er að eru
nefndinni og dómurunum sem að
henni standa þóknanlegir, hafa
verið teknir fram yfir aðra um-
sækjendur sem augljóst er að
hafa staðið framar að hæfni.
Þannig hafa verið valdir umsækj-
endur sem eru gamlir skólabræð-
ur og persónulegir vinir sitjandi
dómara og þá teknir fram yfir þá
sem hæfari hefðu átt að teljast
sé miðað við starfsferil og hlut-
laust hæfnismat.
Þeim áróðri er haldið uppi að
„sérfræðingar“ í nefnd taki frek-
ar heiðarlega afstöðu til umsækj-
enda um dómaraembætti en póli-
tískur ráðherra. Þetta er mikill
misskilningur. Bæði starfandi
dómarar og alls kyns lögfræð-
ingar kringum þá eru auðvitað
uppfullir af huglægum sjón-
armiðum, bæði vegna viðhorfa í
stjórnmálum, en þó öllu heldur
vegna persónulegra tengsla við
þá sem sækja um embætti. Al-
menningur ætti ekki að láta
þennan áróður blekkja sig.
Síðan hefur komið í ljós að
dómaraelítan sækist ákaflega eft-
ir valdinu til að ákveða hverjir
bætast skuli í hópinn. Segja má
að þjóðin hafi að undanförnu orð-
ið vitni að einhvers konar valda-
baráttu þar sem dómarahópnum
virðist ekkert vera heilagt. Al-
varlegast hefur verið að fylgjast
með því þegar dómsvaldið hefur
hreinlega verið misnotað í þess-
ari valdabaráttu gegn ráðherra
dómsmála, sem þó hefur gengið
allt of skammt í að reyna að
tryggja skapleg vinnubrögð á
þessu sviði.
Lýðræði og ábyrgð
á stjórnarathöfnum
Við teljum okkur búa við lýð-
ræðislegt stjórnkerfi. Til þess
heyrir að þjóðkjörnir fulltrúar
þjóðarinnar skuli taka ákvarðanir
um málefni sem varða almenning.
Þeir sæta svo ábyrgð í kosningum,
þar sem meðferð þeirra á rík-
isvaldi er til meðferðar. Fulltrúar
okkar sem valdir hafa verið af
okkur sjálfum eru auðvitað miklu
líklegri til að haga ákvörðunum
sínum á hlutlausan og málefna-
legan hátt, heldur en klíkubræður
á því málasviði sem um ræðir
hverju sinni. Og bregðist hinir
þjóðkjörnu fulltrúar trausti getum
við látið þá finna fyrir því með
þeim aðferðum sem lýðræðið mæl-
ir fyrir um. Af þessum ástæðum
er í stjórnarskránni kveðið á um
að ráðherra skuli bera ábyrgð á
öllum stjórnarframkvæmdum.
Hinn 19. desember s.l. voru
kveðnir upp tveir dómar í Hæsta-
rétti í málum umsækjenda um
dómarastöður í Landsrétti, sem af
nefndinni höfðu verið taldir í hópi
15 hæfustu, en Alþingi skipaði
ekki í störfin. Hafa ber í huga að í
þessu tilviki var unnið eftir bráða-
birgðaákvæði í dómstólalögum um
þessa fyrstu skipun dómara í
Landsrétt og 15 dómarar skipaðir
í einu. Allt að einu fjallaði fyrr-
greind dómnefnd um umsækj-
endur og raðaði þeim upp. Ráð-
herra gerði svo tillögu um 15
dómaraefni til Alþingis, sem tók
ákvörðun um hverjir skyldu skip-
aðir.
Í tillögu ráðherra til Alþingis
voru gerðar fjórar breytingar frá
uppröðun nefndarinnar. Í bráða-
birgðaákvæði laganna var kveðið á
um að Alþingi skyldi taka ákvörð-
un um skipun þessara fyrstu 15
dómara í Landsrétt. Var tekið
fram að ráðherra skyldi gera til-
lögu til Alþingis um nöfn þeirra.
Ekkert var sagt um að ráðherran-
um skyldi vera skylt að gera til-
lögu um þá 15 sem nefndin hafði
raðað efst. Þar var heldur ekki að
finna neinar reglur um að heimild
ráðherra til að víkja frá nið-
urröðun nefndarinnar væri bundin
öðrum skilyrðum en þeim að dóm-
araefni þyrfti að fullnægja, að
mati dómnefndar, öllum skilyrðum
til að geta orðið dómari. Það
gerðu allir sem ráðherra lagði til
að yrðu skipaðir. Það var því aug-
ljóst hverjum manni að ráð-
herrann fór í einu og öllu að lög-
um við meðferð málsins. Alþingi
samþykkti síðan tillögu ráð-
herrans.
Hirta þurfti ráðherrann
En ekki Hæstiréttur! Þar á bæ
una menn því ekki að dóm-
araelítan skuli ekki í einu og öllu
fá að ráða því hverjir verði skip-
aðir í dómaraembætti í þessu
landi. Það varð því að hirta ráð-
herrann fyrir að hafa gert frávik
frá uppröðun dómnefndarinnar.
Það var gert með því að fallast
á miskabótakröfur umsækjend-
anna tveggja í málunum sem
dæmd voru í desember sl. For-
sendur í þeim dómum eru ekki
frambærilegar. Fyrst þurfti rétt-
urinn að komast að þeirri nið-
urstöðu að ráðherrann hefði
breytt andstætt lögum við gerð
tillögu sinnar til Alþingis. Það var
gert með því að telja að ráð-
herrann hefði ekki sinnt rann-
sóknarskyldu samkvæmt stjórn-
sýslulögum, þegar tillagan var
gerð. Hvaða rannsóknarskyldu?
Lágu ekki fyrir allar upplýsingar
um þessa umsækjendur í umsókn-
um þeirra sjálfra og umfjöllun
dómnefndarinnar um þá? Hvað
átti ráðherrann að rannsaka? Ráð-
herrann var bara á annarri skoð-
un en nefndin um niðurröðun
hennar. Reyndar studdist sú nið-
urröðun við alveg galnar starfs-
aðferðir, eins og sýnt hefur verið
fram á að undanförnu, sjá m.a.
grein mína „Stórisannleikur“ í
Morgunblaðinu og Eyjunni 9. jan-
úar sl.
Til viðbótar þessu er ljóst að
ráðherrann tók alls ekki þá
ákvörðun sem hér var fjallað um.
Það gerði Alþingi. Hafi skort eitt-
hvað á rannsókn málsins áður en
ákvörðun var tekin hlutu það að
vera þeir sem ákvörðun tóku sem
brugðust þeirri skyldu. Það hlutu
þá að hafa verið alþingismenn-
irnir, sem ákváðu að ráða aðra en
málssóknarmenn í embættin. Að-
alatriðið er allt að einu, að ekkert
skorti á rannsókn málsins, hvorki
hjá ráðherra né Alþingi, áður en
ákvörðun var tekin.
Bregðast verður við
Það er svo alveg stórbrotin nið-
urstaða að sá sem sækir um starf
og fær það ekki geti krafist
miskabóta á þeim grundvelli að
æra hans hafi meiðst við að verða
ekki skipaður í embætti. Þetta er
auðvitað bara hlægileg vitleysa.
Mikið hlýtur þeim dómurum að
liggja á sem dæma svona.
Nauðsynlegt er að þjóðin átti
sig á því að dómaraelítan er í
valdabaráttu. Hún vill fá að ráða
því hverjir hljóti laus dómaraemb-
ætti. Og hún virðist ekki hika við
að misnota á grófan hátt dómsvald
sitt til að kenna þeim ráðherra
lexíu sem ekki beygir sig í duftið.
Málið er mjög alvarlegt og kall-
ar á viðbrögð af hálfu Alþingis.
Endurskoða verður reglur um
skipan nýrra dómara og uppræta
þá með öllu áhrif sitjandi dómara
við val milli umsækjenda.
Barátta um völd
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson » Bæði starfandi dóm-
arar og alls kyns
lögfræðingar kringum
þá eru auðvitað upp-
fullir af huglægum sjón-
armiðum, bæði vegna
viðhorfa í stjórnmálum,
og þó öllu heldur vegna
persónulegra tengsla
við þá sem sækja um
embætti. Almenningur
ætti ekki að láta þennan
áróður blekkja sig.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.