Úr þjóðarbúskapnum : framvindan ... og horfur .. - 08.11.1979, Page 28

28
aðhalds en þenslu í þjóðarbúskapnum og ætti þannig þátt í því að drægi úr hraða
verðbólgu. Þróun peningamála það sem af er þessu ári hefur á hinn bóginn
einkennzt af miklu framboði peninga og hafa innlán aukizt afar mikið.
Margir samverkandi þættir hafa valdið þessu. í fyrsta lagi hefur útflutningur
verið afar mikill. Samkvæmt bráðabirgðatölum var viðskiptajöfnuðurinn við
útlönd að meðtöldum framlögum án endurgjalds óhagstæður um 1,6 milljarða
króna á fyrri helmingi ársins en var á sama tíma í fyrra óhagstæður um 10,7
milljarða reiknað á sama gengi. Vegna erlendra lána hefur innstreymi gjaldeyris
þó verið mun meira en útstreymi og á fyrri helmingi ársins batnaði gjaldeyrisstaða
bankanna um 7,1 milljarð króna — mælt á gengi í júnílok. Gjaldeyrisstaðan
batnaði síðan enn í júlí og ágúst en versnaði svo að mun í september vegna mjög
óhagstæðs vöruskiptajafnaðar. í lok september var gjaldeyrisstaða bankanna
röskir 30 milljarðar króna og var 5,8 milljörðum betri en í ársbyrjun (reiknað á
föstu gengi). Rekstrarhalh ríkissjóðs framan af ári hefur og átt drjúgan þátt í
peningaþenslunni. Að hluta hefur halhnn verið fjármagnaður með lántöku utan
Seðlabanka og með sölu ríkissjóðsvíxla, en miklum hluta hans hefur hins vegar
verið mætt með auknum yfirdrætti í Seðlabankanum. Hallinn á ríkissjóði hefur
því virkað gegn þeirri stefnu, sem mörkuð var í fjárlögum og lánsfjáráætlun.
Bati gjaldeyrisstöðunnar og halli ríkissjóðs hafa valdið miklu útstreymi fjár úr
Seðlabankanum og af þessum sökum svo og vegna aukinnar verðtryggingar á
árinu hafa innlán aukizt mikið. Tímabihð frá lokum september í fyrra til jafn-
lengdar á þessu ári hafa heildarinnlán innlánsstofnana að meðtöldum áætluðum
áföllnum vöxtum aukizt um 59% samanborið við 47% aukningu tólf mánuðina á
undan. Þessa undangengna tólf mánuði hafa veltiinnlán aukizt um 47%, almenn
spariinnlán um 56%, en bundið sparifé hefur aukizt um 71%.
Ýmsum ráðstöfunum hefur verið beitt til að draga úr peningaþenslu á þessu ári
og jafna framboð og eftirspurn eftir peningum. Má þar helzt nefna fyrstu áfanga
verðtryggingar í júní og september, hækkun innlánsbindingar úr 25% í 27% í
apríl og í 28 % í júní, auk þess sem í júní og júlí var innheimt sérstök aukabinding,
sem nam 1 % af heildarinnlánum innlánsstofnana. Loks var endurkaupahlutfall
afurðalánavíxla lækkað í ársbyrjun. Síðasttalda aðgerðin hefur raunar átt þátt í
því að halda mjög aftur af útstreymi vegna endurkaupa, en þar hefur þess
jafnframt gætt, að útflutningur hefur verið afar mikill og því mikið um endur-
greiðslur þessara lána. Fyrstu níu mánuði ársins jukust heildarendurkaup (að
meðtöldum endurkeyptum lánum til olíufélaganna) um 20% en þau jukust um
28% á sama tíma í fyrra.
Ráðstafanir í peningamálum á grundvelli efnahagsmála nr. 13/1979 hafa ekki
dugað einar sér til þess að halda aftur af peningaþenslu í þeirri verðbólguþróun,
sem ríkt hefur á árinu. Eftirfarandi tafla sýnir mat hagfræðideildar Seðlabanka
íslands á vegnum meðalvöxtum bankainnlána og bankaútlána árin 1974—1978
ásamt áætlun fyrir árið 1979.