Læknablaðið - 01.03.2018, Side 27

LÆKNAblaðið 2018/104 143
ar gefa allskrautlega mynd af hinum unga lækni og aðferðum
hans, ekki síst hrifningu hans á morfíni til einkanota, sem gat
komið sér illa fyrir kvalda sjúklinga. Tónninn er hákómískur
og stunginn ofskynjunum – eða bara ekta rússneskum oflátum.
Sögurnar eru eins langt frá ljóðum Ara og hugsast má, en minna
þeim mun meira á lagatexta Bubba, „Stórir strákar fá raflost“
(1982), en þar verður Lilla óð, bítur fólk í hálsinn og drekkur
blóð, segist breytast í leðurblöku og vera fleyg. Gesturinn hittir
lækninn, sem „var miðaldra / augun í honum voru grá. / Hann
djönkaði sig með morfíni / sagðist hafa unnið hér í fimmtán ár.“
Svo virðist sem geðsjúklingarnir hafi tekið hælið yfir, því ganga-
stúlkurnar hvæsa á gestinn og sýna í sér tennurnar – hann er
svo samstundis lokaður inni og settur í tveggja ára meðferð. Og
læknirinn býður hann velkominn.
Geðlæknar hafa löngum verið rithöfundum tilefni til vanga-
veltna, eins og Brynjólfur í Englum alheimsins (1993) eftir Einar
Má Guðmundsson. Gestir halda að hann sé einn af geðsjúk-
lingunum, því „það er eins og öll þyngsli heimsins hvíli á herð-
um hans“ (149). Í Hælinu (2013) eftir Hermann Stefánsson verða
mörk geðsýki og lækninga afar óljós, en sagan er að hluta til
glæpasaga, í kjallara Kleppsspítala finnst lík. Yfirheyrslur reynast
eðlilega nokkuð flókið mál, enda stór hluti ‚grunaðra‘ ekki með
réttu ráði. Lækna- og hjúkrunarliðið er einnig nokkuð sérstakt,
yfirlæknirinn er með rödd sem hljómar „eins og bilaður flautu-
ketill“ (x) og yfirhjúkrunarkonan er með óeðlilega langan háls. Að
auki er hún afar sérstæð í útliti, hárið „vírað, stóð út í loftið eins
og gaddavír eða stálull“ (clxxiii).
Brjálaði læknirinn er ákaflega vinsæll í skáldskap af öllum
toga. Þrá hans eftir að lækna heiminn er svo gegndarlaus að hann
lætur ekkert stöðva sig. Reyndar er það svo að frægasti brjálaði
vísindamaðurinn, Frankenstein, er alls ekki læknir, þó hann sé
oft kallaður það í seinni tíma útgáfum. Í skáldsögu Mary Shelley
frá 1818 kemur fram að hann hafi lagt stund á náttúruvísindi og
aldrei útskrifast með próf. Það gerði hins vegar doktor Jekyll í
skáldsögu Roberts Louis Stevensons, Hið undarlega mál Jekylls og
Hydes (1886), sem þráði að lækna mannkynið af dýrslegri illsku
með réttri lyfjablöndu, en endaði á því að missa alla stjórn á
mennskunni og enda líf sitt sem illmennið herra Hyde. En þá var
hann vissulega ekki lengur læknir.
Í fyrstu bók Arnaldar Indriðasonar, Synir duftsins (1997),
er brjálaði vísindamaðurinn lyfjafræðingur en ekki læknir og
stundar rannsóknir sínar undir yfirskini læknavísinda. Öllu
jarðbundnari mynd birtist í Þýska húsinu (2015), en þar gerir
þýskættaður læknir tilraunir á ungum piltum, útfrá kenning-
um um erfðir og víkingablóð: „Nasisminn var að ná fótfestu í
Þýskalandi og rannsóknin átti að vera eins konar undanfari að
aríarannsóknum hér á landi [...]. Leitinni að uppruna Íslendinga.
Víkingaeðlinu“ (220). Sá sér reyndar að sér og hættir rannsóknum
sínum öfugt við erfðafræðinginn Hrólf Zóphanías Magnússon
í skáldsögu Sjóns, Ég er sofandi hurð (2016), en hann hættir ekki
fyrr en hann hefur eytt mannkyni öllu. Gereyðingin hefst á því
sakleysislega markmiði að geta talað við dýrin: „hann dreymdi
[...] að hann stæði nakinn undir mikilli eik í skógarrjóðri og dýr
merkurinnar þyrptust að honum, ernir, krónhjartarkálfar, íkornar
og snákar“ (559). Hrólfur safnar að sér sérfræðingum á ýmsum
sviðum og smíðar gervigreind sem öðlast sjálfsvitund og upp-
götvar að hún, „líkt og dýrin og vistkerfi hnattarins eigi [...] sér
höfuðandstæðing: Manninn“ (562). Afleiðingin er sú að: „Dýrin
elta uppi og drepa hvert mannsbarn sem leitar skjóls í óbyggðum.
Loftslagsbreytingarnar taka að ganga til baka. Jörðin verður söm
og hún var fram yfir hádegi á sjötta degi sköpunarinnar“ (563).
Hrólfur nær því mestum árangri af öllum læknum bókmennt-
anna; hann læknar jörðina sjálfa.
Efni
Ari Jóhannesson. Öskudagar 2007.
Arnaldur Indriðason. Synir duftsins 1997, Þýska húsið 2015, Myrkrið veit 2017.
Álfrún Gunnlaugsdóttur. Fórnarleikar 2016.
Bubbi Morthens. „Stórir strákar fá raflost“, á Breyttir tímar (Egó) 1982.
Mikaíl Búlgakov. Dagbók læknis (á ensku: A Young Doctor‘s Notebook, sjá líka sjónvarpsseríu
frá 2012) ca. 1920-1930.
Castle 2009-2016.
Patricia Cornwell. Réttarkrufning (1990), þýð. Atli Magnússon 2002.
Einar Már Guðmundsson. Englar alheimsins 1993.
Elementary 2012- í dag.
Charlotte Perkins Gilman. „Gula veggfóðrið“ (1892) í Hrollvekjur, þýð. Úlfur Hjörvar 1982.
Guðrún Eva Mínervudóttir. Yosoy: Af líkamslistum og hugarvíli í hryllingsleikhúsinu við Álafoss
2005.
Hermann Stefánsson. Hælið 2013.
Ingibjörg Sigurðardóttir. Haukur læknir 1958, Systir læknisins 1959, Læknir í leit að hamingju 1963,
Sjúkrahússlæknirinn 1965.
Inspector Lewis 2006-2015.
Mary Shelley. Frankenstein upph. 1818, endurskoðuð útgáfa 1831. Ísl. þýð. Böðvar
Guðmundsson 2006.
Midsommer Murders 1997- í dag. Á íslensku Barnaby ræður gátuna.
Murdoch Mysteries 2008- í dag.
Per Olov Enquist. Líflæknirinn (1999), þýð. Halla Kjartansdóttir 2002
Robert Louis Stevenson. Hið undarlega mál Jekylls og Hydes (1886), þýð. Árni Óskarsson
og Guðmundur Finnbogason 1994.
Sigmund Freud. „Hið óhugnanlega“ („das Unheimliche“ 1919), í Listir og listamenn, þýð.
Sigurjón Björnsson 2004.
Sjón. Mánasteinn 2013, Ég er sofandi hurð 2016.
Steinunn Sigurðardóttir. Sólskinshestur 2005, Jójó, 2011, Fyrir Lísu 2012.
Osamu Tezuka. New Treasure Island 1946, Metropolis 1949, Astro Boy 1952-1968, Phoenix 1967-
1989, Buddha 1972-1983.
Yrsa Sigurðardóttir. Ég man þig 2010.