Morgunblaðið - 23.06.2018, Blaðsíða 22

SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Sex manna hópur frá Forn-leifastofnun Íslands rann-sakar nú rústir af skála fráfyrstu öldum Íslands-
byggðar innarlega í Ólafsdal í Gils-
firði. Að sögn Birnu Lárusdóttur
fornleifafræðings, sem stjórnar
verkinu, uppgötvuðust minjarnar
fyrir ári þegar unnið var að skrán-
ingu fornleifa í dalnum á vegum
Minjaverndar. „Hér í dalnum er al-
veg ótrúlegt menningarlandslag,
sérstaklega miklar og merkilegar
búnaðarminjar frá 19. og 20. öld,“
segir Birna, „en það kom okkur al-
gjörlega á óvart að rekast þarna á
allt annað tímabelti.“
Birna segir að í fyrrahaust hafi
verið grafinn könnunarskurður og
komið niður á gólflag og eldstæði.
Öskusýni sem send voru til aldurs-
greiningar í Glasgow benda til þess
að rústin sé frá 9. eða 10. öld.
Ákveðið var að rannsaka rústirnar
betur og fékkst til þess 4 milljóna
króna styrkur úr Fornminjasjóði í
vor og síðan hefur Minjavernd bætt
öðru eins við, en félagið hefur með
samningi við fjármálaráðuneytið frá
2015 tekið að sér að stýra uppbygg-
ingu Ólafsdals sem sögu-, minja- og
ferðamannastaðar.
Rústir skálans eru á Tungunni
innarlega í Ólafsdal, milli Ólafs-
dalsár og Hvarfdalsár.
„Staðan er þannig núna að við
erum búin að taka ofan af allri
byggingunni, sem er rúmlega 20
metrar á lengd, og við sjáum vel
allar útlínur og veggi og erum að
hreinsa okkur niður á alvöru mann-
vistarleifar,“ segir Birna. Hún segir
að þótt útlínur skálans séu hefð-
bundnar sé byggingin talsvert flók-
in til rannsóknar þar sem greinilegt
sé að byggt hafi verið við hana og
hún endurbætt á ýmsan hátt þegar
hún var í notkun. Hún telur líklegt
að búið hafi verið í skálanum í
nokkra áratugi, en síðan hafi hann
verið yfirgefinn.
„Það er hvergi vikið að fornbæ á
þessum slóðum í neinum ritheim-
ildum sem okkur er kunnugt um,“
segir Birna. Örnefni gefi heldur
ekki neinar vísbendingar um forna
byggð á staðnum. Í grennd við
skálann séu rústir fleiri bygginga
sem líklega eru skepnuhús og verða
þær einnig rannsakaðar. Í sumar
verður aðeins unnið að uppgreftri
fram í fyrstu viku næsta mánaðar,
en þráðurinn síðan tekinn upp
næsta sumar. Rannsóknarverkefnið
er til þriggja ára til að byrja með.
Fyrsti bændaskólinn
Í Ólafsdal stofnaði Torfi Bjarna-
son fyrsta bændaskóla á Íslandi ár-
ið 1880 og rak hann til 1907. Bú-
skapur var þar áfram fram yfir
1970. Frá 1974 og framundir 1990
var skólasel á vegum Mennta-
skólans við Sund í gamla skólahús-
inu. Með samtökum var húsinu
forðað frá eyðileggingu á árunum
1995 til 1996, en endurreisn stað-
arins hófst síðan 2008 þegar Ólafs-
dalsfélagið var stofnað. Ólafsdalur
er ríkisjörð en leigð til félagsins
samkvæmt sérstökum samningi.
Í bændaskóla Torfa Bjarnasonar
innrituðust 156 skólasveinar af öllu
landinu og lærðu þar jafnt verkleg
sem bókleg fög. Námstíminn var
frá vori til vors og námstíminn tvö
ár. Ólafsdalssveinarnir létu mjög að
sér kveða eftir útskrift úr skólanum
og urðu flestir mjög áberandi, hver
í sínu samfélagi, félagsmála-
frömuðir, kennarar og virkir í sveit-
arstjórnum. Torfi kom upp mörgum
byggingum í Ólafsdal. Sú mesta er
skólahúsið frá 1896 sem enn stend-
ur.
Fundu óvænt fornan
skála í Ólafsdal
Ljósmynd/Fornleifastofnun Ísla
Forn skáli Vel má sjá útlínur skálans sem er rúmlega 20 metrar að lengd.
Aldursgreining bendir til þess að búið hafi verið í honum á 9. eða 10. öld.
22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. JÚNÍ 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Þau Emm-anuelMacron
Frakklands-
forseti og Angela
Merkel Þýska-
landskanslari
funduðu á þriðjudaginn var,
en þau hafa átt með sér mjög
náið samband frá því að
Macron náði kjöri fyrir
tveimur árum. Tilgangur
fundarins var einkum sá að
undirstrika samstöðu í að-
draganda leiðtogafundar
sambandsins, sem fer fram í
lok næstu viku, og sýna að
þar myndu Frakkar og Þjóð-
verjar standa saman.
Sú sýning var ekki síst
mikilvæg fyrir Merkel þar
sem ólga innan flokkabanda-
lags kristilegra (CSU í Bæj-
aralandi og CDU í öðrum
sambandslöndum) vegna
stefnu hennar í flóttamanna-
málum hefur leitt til þess að
hún berst nú nánast fyrir
pólitísku lífi sínu. Hafa
„uppreisnarmenn“ í flokka-
bandalagi hennar í raun sett
henni stólinn fyrir dyrnar,
og gefið Merkel tvær vikur
til þess að ná fram sam-
komulagi við hin ríki Evr-
ópusambandsins um breytta
nálgun í málefnum flótta-
manna og hælisleitenda.
Macron fyrir sitt leyti
reyndi að rétta Merkel
hjálparhönd með því að
styðja hugmyndir um að
hægt yrði að senda þá flótta-
menn og hælisleitendur sem
reyndu að flytjast búferlum
innan Evrópusambandsins
aftur til þess ríkis þar sem
þeir hefðu fyrst verið skráð-
ir, en þetta hefur verið ein
helsta krafa Horsts Seeho-
fer, innanríkisráðherra
Þýskalands og leiðtoga
CSU, sem sækir nú að Mer-
kel. Hins vegar er enn óvíst
hvort aðrir leiðtogar Evr-
ópusambandsins verði henni
jafn liðlegir og Macron.
Á móti samþykkti Merkel
að styðja hugmyndir Mac-
rons um ýmsar umbætur á
stjórn evrunnar, sem ætlað
er að gera hinn sameiginlega
gjaldmiðil sterkari og betur
í stakk búinn til þess að tak-
ast á við áföll lík þeim sem
dundu á fyrir um áratug.
Helsta og umdeildasta hug-
myndin sem leiðtogarnir
sammæltust um er sú að
evrusvæðið taki upp sameig-
inleg fjárlög sem myndi ná
til nokkurra af-
markaðra sviða
og á sú breyting
að ganga í garð
fyrir árið 2021.
Merkel og
Þjóðverjar hafa
hingað til verið efins um
gildi þess að evruríkin tækju
upp sameiginleg fjárlög af
ótta við að fátækari ríki
svæðisins myndu freistast til
þess að eyða þýskum skatt-
peningum, fengju þau tæki-
færi til. Þess vegna mun
samkomulag Macrons og
Merkel vera fremur „smátt“
í sniðum, þar sem heildar-
fjárhæðin er talin í tugum en
ekki hundruðum milljarða
evra.
Smáatriðin hafa hins veg-
ar verið skilin eftir, og er
engan veginn víst að hin ríki
Evrópusambandsins muni
vilja taka undir hugmyndir
þeirra Merkel og Macrons
án þess að þau liggi fyrir.
Þannig hafa minnst 12 ríki
Evrópusambandsins nú þeg-
ar lýst yfir efasemdum sín-
um, en meðal þeirra eru
Danmörk, Finnland og Sví-
þjóð, auk Eystrasaltsríkj-
anna, Benelúx-landanna,
Austurríkis, Írlands og
Möltu. Þá hafa Pólverjar
hreyft mótbárum og sagt
framtíð Evrópusambandsins
sjálfs í húfi.
Mótspyrna ríkjanna er
ekki síst tilkomin vegna þess
yfirbragðs sem það hefur á
sér að tvö sterkustu ríki
sambandsins semji sín á
milli um jafnmikilvægt mál
og sameiginleg evrufjárlög,
líkt og hin aðildarríkin 25
skipti engu máli.
Þetta er raunar ekkert
nýtt og þarf ekki að koma
neinum á óvart og ekki held-
ur sú staðreynd að Jean-
Claude Juncker, forseti
framkvæmdastjórnar sam-
bandsins, hefur þegar lýst
yfir velþóknun sinni á sam-
komulaginu.
Framundan er því vænt-
anlega barátta um framtíð
evrusvæðisins og raunar
Evrópusambandsins alls.
Þar verður tekist á um að
minnsta kosti tvær grund-
vallarspurningar; annars
vegar þá hvort Þjóðverjar
og Frakkar eigi að fá að toga
sambandið í þá átt sem þeir
vilja, og hins vegar hvort
áfram skuli haldið í átt að æ
meiri samruna.
Merkel og Macron
leggja línuna – en
munu aðrir fylgja
henni?}
Fundað um framtíð
Evrópusambandsins
N
ú fylgist þjóðin með heimsmeist-
aramótinu í Rússlandi og fylkir
sér á bak við landsliðið sitt. Á
sama tíma eru þúsundir fjöl-
skyldna að undirbúa sig fyrir
fótboltamót barna sinna í sumar og hjá mörg-
um ríkir sérstök eftirvænting. Það fer mikil
vinna og alúð í að skipuleggja mót sem þessi, og
oft er sú vinna unnin í sjálfboðastarfi. Öllum
þeim frábæru sjálfboðaliðum og mótshöldurum
verður seint fullþakkað fyrir að gera upplifun
þátttakenda sem besta.
Gott aðgengi og jafnrétti eru að mínu mati
lykilbreytur þegar kemur að árangri í íþrótt-
um. Með tilkomu frístundakorta og fjölgun iðk-
enda hafa fleiri börn tækifæri til þess að
spreyta sig í mismunandi íþróttagreinum.
Stúlkum sem stunda íþróttir hefur fjölgað
verulega að undanförnu og er það mjög jákvæð þróun. Ég
tel að sú fjölgun hafi einnig aukið til muna virkni foreldra í
íþróttastarfi, sem hefur afar jákvæð áhrif á árangur og
stemningu í kringum íþróttaþátttökuna.
Í grein í ritinu Stjórnmál og stjórnsýsla er fjallað um
niðurstöður rannsóknar á kynjajafnrétti í íþróttum. Þar
kemur fram að stjórnvöld hafi mikilvægu hlutverki að
gegna við að tryggja kynjajafnrétti en ekki hafi verið horft
til kynjasjónarmiða við undirbúning gildandi íþróttalaga.
Ennfremur að stefnumótun í málaflokknum hafi ekki tek-
ið mið af þeim og stjórnvöld ekki lagt þau til grundvallar í
fjárveitingum sínum til íþróttahreyfingarinnar.
Rannsóknir sem þessar eru mikilvægar
opinberri stefnumótun. Ég fagna þeim og tel
brýnt að gera grein fyrir þeirri vinnu sem þeg-
ar er hafin til umbóta á þessu sviði. Aðgerðum
kynjaðrar fjárlagagerðar er beitt við úthlutun
fjármagns til íþróttamála. Í fjármálaáætlun
2019-2023 eru kyngreindir mælikvarðar með
markmiðum um að auka gæði í skipulögðu
íþrótta- og æskulýðsstarfi, ásamt markmiði
um að efla stuðning við afreksíþróttafólk.
Íþróttastefnan er í endurskoðun og þar er lögð
áhersla á að jafna tækifæri og þátttöku
kynjanna. Þá er unnið að því að fjölga konum í
stjórnum íþróttafélaga en hlutfall þeirra nú er
36%. Jafnréttisstofu hefur einnig verið falið að
kalla eftir jafnréttisáætlunum íþróttafélaga og
aðstoða við gerð þeirra. Verið er að gera úttekt
á íþróttakennslu í skólum með það að mark-
miði að skoða áhrif hennar á jafnrétti og einnig verður að
nefna að KSÍ steig mjög mikilvægt skref í byrjun árs þeg-
ar árangurstengdar greiðslur A-landsliða karla og kvenna
voru jafnaðar.
Þessi skref sem stjórnvöld og íþróttahreyfingin stíga
skipta miklu. Við vitum að það má gera betur á sumum
sviðum þegar rætt er um jafnrétti og íþróttir en stefna
okkar er skýr og við erum á réttri vegferð. Árangur Ís-
lands í íþróttamálum vekur athygli út fyrir landsteinana
og við höfum þar mörgu að miðla.
Lilja
Alfreðsdóttir
Pistill
Jákvæð þróun í íþróttamálum
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Á mánudaginn 25. júní kl. 19.30
mun Birna Lárusdóttir fornleifa-
fræðingur leiða svokallað forn-
leifarölt í Ólafsdal.
Gangan hefst á hlaðinu í
Ólafsdal og er rétt tæpur kíló-
metri hvora leið. Staldrað verð-
ur við á nokkrum áhugaverðum
stöðum á leiðinni að skálarúst-
inni.
Þegar þangað er komið verð-
ur sagt frá byggingunni, vinnu-
brögðum við fornleifarann-
sóknir og nálægar rústir
skoðaðar.
Leiðsögn
um staðinn
FORNLEIFARÖLT
Ólafsdalur Minjar eru um
blómlegt mannlíf og starfsemi.