Morgunblaðið - 26.07.2018, Side 28

28 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. JÚLÍ 2018
VIÐTAL
Erna Ýr Öldudóttir
ernayr@mbl.is
Vésteinn Þórsson hefur um langt
skeið unnið í þágu vísindanna að
verkefnum sem stuðla að framförum
í ónæmis- og krabbameinsrann-
sóknum. Það kemur ef til vill á óvart
að hann er hvorki læknir né lífvís-
indamaður. Morgunblaðið hitti Vé-
stein, sem er doktor í eðlisfræði, á
Kjarvalsstöðum og ræddi við hann,
en hann er með fjölskyldunni í
heimsókn á Íslandi.
Vésteinn leiddi m.a. hópa vísinda-
manna sem unnu í sjö ár við að búa
til Krabbameinsatlasinn (e. The
Cancer Genome Atlas (TCGA)) og
vann svo í sjálfboðavinnu ásamt hóp-
um vísindamanna í framhaldinu við
frekari rannsóknir á ónæmiskerfinu
og krabbameinum. Niðurstöðurnar
hafa m.a. verið birtar í vísinda-
tímaritunum The Cell og Immunity.
„Ég fór að kanna eftir námið hvað
annað væri hægt að gera en að
starfa við eðlisfræði, en algengt er
að eðlisfræðingar starfi í ýmsum
greinum og færði mig yfir í líffræði
og rannsóknir tengdar henni. Á yfir-
borðinu eru þetta ólík fög, en þegar
ég byrjaði þá voru miklar breyt-
ingar í líffræðimælingum, það voru
meiri gögn en áður og skortur á
fólki sem gat unnið með stór gagna-
sett. Það varð fyrst hægt að skoða
hvaða sameindir væru að breytast í
frumum og ekki aðeins einstakar
heldur þúsundir og kannski öll genin
í líkamanum. Fólk vildi reyna að
skilja hvað var mikilvægt og hvað
skipti minna máli. Þá var þörf á
fólki sem gat unnið með tölur og út-
reikninga og ekki margir með mikla
þekkingu á því í líffræðinni. Ég fæst
því ekki við tilraunir heldur við úr-
vinnslu á gögnum sem aðrir hafa
búið til. Í starfinu nýti ég mér ekki
beinlínis eðlisfræðina heldur frekar
aðferðirnar úr náminu, eðlisfræði er
mjög góður grunnur fyrir margt.
Fyrst vann ég við Washington-
háskóla en er nú hjá Institute for
Systems Biology. Stofnunin fæst við
læknis- og líffræðirannsóknir og nýt-
ir sér til þess svokallaða kerfis-
líffræði, sem er frekar nýtt fag,“
segir Vésteinn.
Um Krabbameinsatlasinn segir
hann: „Þetta var hluti af stóru verk-
efni sem hefur staðið yfir síðan árið
2009 og byggist á að kortleggja
breytingar sem eiga sér stað í
krabbameinsæxlum og -frumum.
Það voru teknar fyrir mismunandi
tegundir af krabbameinum, af
starfshópum sérfræðinga þar sem
hver hópur skoðaði ákveðna tegund
krabbameins. Ég var í hópi sem
skoðaði magakrabbamein. Það voru
gerðar mörg þúsund mælingar á
þessum sýnum til að skoða hvernig
ákveðnar sameindir breytast í
krabbameinum. Það verða stökk-
breytingar í krabbameinsfrumum,
prótín breytast í önnur prótín og þá
geta frumurnar þróast þannig að
æxlin vaxa eða dreifa sér. Þetta
verkefni fólst í að komast að því
hvaða breytingar áttu sér stað en
leiddi líka í ljós að krabbamein geta
átt sér mismunandi undirtegundir.
Slíkar frekari greiningar geta verið
afar hjálplegar við að þróa lyf sem
virka betur og nákvæmar á meinin.“
Notaður um allan heim
Spurður hvernig Krabbameinsat-
lasinn nýtist segir Vésteinn: „Þekk-
ing hefur aukist með gerð hans og
gögnin eru öll fáanleg, en þau eru
notuð úti um allan heim. Vísinda-
menn eru að gera sínar eigin rann-
sóknir en bera þær saman við gögn
úr TCGA til að sjá hvort einhver
hafi nú þegar komist að einhverju
um tilteknar gerðir æxla, og er það
mjög gagnlegt að því leyti. Í fram-
haldi af þessu aðalverkefni sem atl-
asinn var, þegar búið var að skoða
og kortleggja breytingar í 33 teg-
undum af krabbameinum, úr yfir tíu
þúsund sýnum úr einstaklingum, þá
áttaði fólk sig á að það væri tæki-
færi til að bera saman það sem ger-
ist í mismunandi krabbameinum.
Hægt var að sjá hvað er sameig-
inlegt með þeim og hvað er ólíkt, en
það auðveldar greiningar og þróun á
meðferðum. Það sem ég fékkst aðal-
lega við sem hluta af framhaldsverk-
efninu, var að skoða hvernig ónæm-
iskerfið bregst við krabbameini, en
miklar vonir eru bundnar við ónæm-
islækningar og -lyf. Ónæmiskerfið
vinnur gegn sýkingum en það getur
líka unnið gegn krabbameini, því að
frumurnar stökkbreytast og verða
framandi líkamanum, og ónæm-
iskerfið á að geta þekkt þær og gert
útaf við þær. Þetta hefur tekist
nokkuð vel gegn ákveðnum teg-
undum krabbameins eins og t.d.
sortuæxlum og lungnakrabbamein-
um, en ekki í öðrum tilfellum og þá
er mikilvægt að geta skilið sam-
bandið á milli krabbameinsfrumna
og ónæmiskerfisins. Þá hefur atl-
asinn komið að góðum notum, en
framhaldsverkefnið var kallað Pan
Cancer Atlas. Það byrjaði eftir að
TCGA lauk árið 2016, og því lauk nú
í vor með 27 útgefnum greinum,
sem eru allar fáanlegar og munu
vonandi nýtast vel. Alls tók ég þátt í
fimm af framhaldsverkefnunum. Ein
þessara greina var um ónæmiskerfið
og ég leiddi það verkefni ásamt
tveimur öðrum. Ég tók einnig þátt í
öðru verkefni, sem var að bera sam-
an krabbamein í meltingarvegi, s.s.
ristli, maga og vélinda. Tvær voru
yfirlitsgreinar og ein fjallaði um
greiningu á ónæmisfrumum. Þetta
var mikil vinna og það sem var
óvenjulegt var að þessi framhalds-
verkefni voru öll unnin í sjálfboða-
vinnu, en fólk hafði áhuga á að gera
þetta á þessum tíma og þetta var
einstakt tækifæri því að um var að
ræða mjög fjölbreyttan hóp af sér-
fræðingum.“
Vonir í ónæmislækningum
Aðspurður hvort greinarnar hafi
vakið athygli eða nýst segir Vé-
steinn að það eigi sérstaklega við
um greinina um svörun ónæmiskerf-
isins, en mikill áhugi sé fyrir ónæm-
islækningum því miklar vonir séu
bundnar við þær. „Ég er mjög
þakklátur fyrir að hafa fengið að
taka þátt í þessu verkefni og fengið
að kynnast svona mörgu frábæru,
hæfu fólki, hver einstaklingur var
með sérþekkingu sem nýttist og
maður lærði svo mikið. Ef ég má
minnast á eina niðurstöðu þá kom í
ljós að það væru vissir sameiginlegir
eiginleikar með viðbrögðum ónæmis-
kerfisins við mismunandi krabba-
meinum, en þannig mætti t.d. reyna
að þróa lyf sem virkar á það sem er
sameiginlegt eða gera frekari rann-
sóknir. Ef maður lítur yfir heildina,
þessar 33 tegundir krabbameina, og
tíu þúsund sýni, þá voru sex gerðir
af mismunandi svörun, allt frá öfl-
ugri svörun niður í enga svörun, eða
ónæmiskerfið bregst við en ræður
ekki við vöxtinn. Mesta gagnið er að
hafa komið þessu frá okkur og gera
það aðgengilegt og fáanlegt. Við
gerðum því vefsíðu þar sem fólk get-
ur skoðað gögnin og niðurstöðurnar
betur, til að auka aðgengileika fyrir
þá sem eru ekki með sérþekkingu á
útreikningunum. Vefsíðan www.cri-
iatlas.org hefur þann tilgang líka að
staðla og safna samanburðarhæfum
gögnum, en það hefur verið vanda-
mál að geta borið saman gögn. Við
höfum fengið styrk til að halda
áfram að þróa þessa vefsíðu næstu
árin og safna stöðluðum gögnum
sem verður þá hægt að bera sam-
an,“ segir Vésteinn og að fram und-
an sé að verja fríinu með fjölskyld-
unni á Íslandi.
Unnið með stór gagnasett
 Vésteinn Þórsson eðlisfræðingur hefur leitt og tekið þátt í gagnavinnslu og -greiningum í ónæmis-
og krabbameinsrannsóknum  Krabbameinsatlasinn TCGA er meðal afraksturs vinnu Vésteins
Morgunblaðið/Valli
Feðgin Raisah Ásdís Vésteinsdóttir og Vésteinn Þórsson eðlisfræðingur. Þau eru nýkomin til Íslands úr hjólreiða-
ferð þar sem þau hjóluðu 325 km leið á tveimur dögum í steikjandi hita í Seattle to Portland Bicycle Ride.
Vésteinn Þórsson er Reykvíkingur, f. 1964, sonur Þórs
Jakobssonar veðurfræðings og Jóhönnu Jóhann-
esdóttur. Vésteinn er giftur Aaliyah Gupta myndlist-
arkonu f. 1964 og eiga þau tvíburana Raisah Ásdísi og
Kian Leif f. 1995.
„Ég útskrifaðist úr eðlisfræði við Háskóla Íslands og
þaðan fór ég í framhaldsnám í Bandaríkjunum í Stony
Brook-háskóla í New York þar sem ég kynntist konunni
minni. Þaðan fór ég til Kaupmannahafnar þar sem við
eignuðumst börnin okkar. Við fluttum svo til Seattle
og ég fór í post doc.-nám þar,“ segir Vésteinn, sem
hefur búið samfellt í Bandaríkjunum frá árinu 1995.
SONUR ÞÓRS JAKOBSSONAR VEÐURFRÆÐINGS
Þór
Jakobsson
Fjölskylduvísindin
laugavegi 47 www.kokka.is kokka@kokka.is
Pappelina gólfmotta, 70 x 100 cm
Verð 12.500 kr.
Mikill áhugi var á samkeppni um
kórlag sem afmælisnefnd aldar-
afmælis fullveldis Íslands auglýsti í
mars sl. Alls bárust nefndinni 60 til-
lögur, sem ljóð- og tónskáld senda
saman inn, að kórlagi í tilefni 100 ára
afmælis fullveldisins. Sigurlagið
verður tilkynnt af dómnefnd í lok
ágúst. Sinfóníuhljómsveit Íslands og
kór frumflytja verkið á hátíðardag-
skrá í Hörpu 1. desember nk.
Morgunblaðið/Eggert
Samkeppni Sigurlagið verður
frumflutt í Hörpu 1.desember.
60 tillögur
um kórlag