Skírnir - 01.04.2011, Blaðsíða 117

SKÍRNIR „ÞÚ TALAR EINS OG BÓK, DRENGUR" 115
við lékum um aldamótin“, því átökin urðu vægast sagt brosleg“.48
Spurningin er hvort þetta hafi verið handvömm af hálfu leikstjóra og
leikara eða gert viljandi, í anda hins meðvitaða skáldverks. Forsenda
skopfærslunnar er að áhorfendur taki skotspón hennar mátulega al-
varlega, hættan við íróníuna er að áhorfendur fari á mis við hana.
Árni Ibsen fullyrðir í fimmta bindi Islenskrar bókmenntasögu
að þótt Uppstigning sé ekki gallalaust leikrit — honum þykir verkið
fulllangt enda sé hugmyndaheimur þess flókinn — marki höfundur
þess „upphaf samtíma okkar".49 Flægt er að taka undir þau orð með
því að benda á að mörg þeirra einkenna meðvitaðra skáldverka sem
hér eru til umræðu hafa gjarnan verið kennd við móderníska eða
jafnvel póstmóderníska fagurfræði. I þessu sambandi má vísa til um-
fjöllunar Ástráðs Eysteinssonar um samband þessara tveggja hug-
taka í greininni „Hvað er póstmódernismi?“ Hann ræðir þar þá
hugmynd bandaríska rithöfundarins Johns Barth að „póstmódern-
istar „samhæfi“ raunsæi og módernisma. Þeir dragi lærdóm af hvor-
umtveggju en hefji sig um leið upp yfir þær andstæður sem ríkt hafi
á milli þessara bókmenntastrauma.“50 Ástráður hefur efasemdir um
slíkar hugmyndir, honum þykir sem þær beri „of mikinn keim af
einingu og lausn“, eins og vel sjáist í riti Lindu Hutcheon Fagur-
fræðipóstmódernismans (A Poetics of Postmodernism, 1988):
Að hennar mati felst póstmódernismi í því að innleiða sögulegar hefðir á
svið verksins en grafa þar jafnóðum undan þeim; sýna hvernig þær virki
sem skýring á veruleikanum en sýna um leið að þær standist ekki. Póst-
módernisminn tekur hverskonar mótsagnir í þjónustu sína og leikur sér að
þeim; hann er alltaf bædi og. Módernismi og realismi eru þar ljúfir
leikbræður og hafa gengið upp í einn samnefnara.51
í framhaldi veltir Ástráður fyrir sér að hve miklu leyti sé í raun um
að ræða póstmódernískan leshátt sem hægt er að beita á ólík verk frá
ólíkum tímum bókmenntasögunnar sem innlimi með einhverjum
hætti andstæð fagurfræðileg viðmið eða brúi bilið milli hámenn-
48 A[gnar] Bþgason] 1966.
49 Árni Ibsen 2006: 214 og 209.
50 Ástráður Eysteinsson 1999: 383.
51 Sama heimild: 384.