Skírnir - 01.04.2012, Side 57

SKÍRNIR
FRÁ NÝSKÖPUN LÝÐRÆÐIS TIL ...
55
83-84) bendir t.d. á að John Stuart Mill telji að fulltrúar sem kjörnir
eru með reglulegu millibili fari með æðsta vald í ríkinu í umboði al-
mennings. Það þýði að þegar fulltrúar sjá ástæðu til skeri þeir einir
endanlega úr tilteknum málum. Eftir síðari heimsstyrjöldina þótti
mörgum fræðimönnum ljóst að kenningar um lýðræði í anda Johns
Stuarts Mill, þar sem kjörnum fulltrúum er einum treyst fyrir
varðveislu lýðræðis, stæðust ekki. Svo virtist sem slíkar kenningar
hvíldu á barnalegri og hættulegri oftrú á því að þingmenn væru í
störfum sínum gæddir öllum dyggðum heimspekingsins: réttsýni,
rökfestu og virðingu fyrir mismunandi hugmyndum og sjónar-
miðum. I reynd hefði fulltrúakerfið og þingstjórnin ekki reynst nein
vörn gegn áhlaupi öfgahreyfinga til vinstri og hægri — uns svo var
komið að lýðræðið í heiminum var í andarslitrunum og varð ein-
ungis bjargað með naumindum eftir skelfilegan hildarleik heims-
styrjaldar og skipulagða útrýmingu margra milljóna manna.
Kenningu um ábyrga stjórnmálaflokka var ætlað að skjóta
nýjum stoðum undir endurreisn lýðræðis á traustari grunni en áður
var gert. Fræðimenn féllust almennt á þá röksemd að beint lýðræði
væri ekki framkvæmanlegt í flóknu þjóðfélagi nútímans sem kallaði
á sérhæfingu og verkaskiptingu. Ógerlegt væri t.d. að kalla saman al-
menna borgarafundi til að taka ákvarðanir, og reynslan af þjóðar-
atkvæðagreiðslum í Weimar-lýðveldinu var ekki beinlínis talin til
eftirbreytni — svo vægt sé til orða tekið. Við blasti hins vegar sami
vandi og fyrr: Hvernig átti að breyta fulltrúakerfi í fulltrúalýðræði?
Það verkefni, sögðu fræðimenn, verða stjórnmálaflokkar að taka að
sér. Flokkar sem kjósendur fela mikið vald verða einnig að axla
ábyrgð á verkum sínum gagnvart fólkinu, hinum endanlega hand-
hafa fullveldis í þjóðfélagi lýðræðis. Sérhverjum stjórnmálaflokki
ber að móta stefnu í helstu málum þjóðfélagsins sem til úrlausnar eru
hverju sinni; leggja þá stefnu fyrir kjósendur í almennum kosn-
ingum og leitast af fremsta megni við að framfylgja stefnu sinni eftir
kosningar. Einungis þannig getur þingstjórnarkeðjan bundið sam-
skipti fólksins og valdhafa véböndum gagnkvæms trúnaðar, skapað
samfélag lýðræðis.8
8 Sjá Svan Kristjánsson 2011: einkum 263-265.