Skírnir - 01.04.2012, Side 81

SKÍRNIR
FRÁ NÝSKÖPUN LÝÐRÆÐIS TIL ...
79
að ég tel hann prýðilega hæfan til að gegna hinum venjubundnu störfum,
sem forsetaembættinu fylgja. En þó styð ég hann miklu fremur, vegna þess
að ég treysti honum til að verða sannur forystumaður þjóðarinnar og
öruggur vörður lýðræðis á Islandi. (Vésteinn Ólason 1968)
Á yngri árum hafði Kristján Eldjárn verið virkur þátttakandi í
Þjóðvarnarfélaginu sem var stofnað 1946 til að standa vörð um hlut-
leysi Islands og berjast gegn erlendri hersetu í landinu. Meginkrafan
var að fram færi þjóðaratkvæðagreiðsla um Keflavíkursamninginn.
Ætlun Þjóðvarnarmanna var að komast til áhrifa í Alþýðuflokki og
Framsóknarflokki og tryggja varðstöðu beggja flokka við hlutlaust
og herlaust land. Sjálfur tók Kristján 7. sæti á lista Framsóknar-
flokksins í Reykjavík við alþingiskosningar 1949. Enginn vafi er á
að ýmsir stuðningsmenn hans í forsetakosningunum bundu vonir
við að sem forseti myndi Kristján beita sér fyrir þjóðaratkvæða-
greiðslu um aðild íslands að Atlantshafsbandalaginu og dvöl Banda-
ríkjahers í landinu „enda töldu Einar Olgeirsson og aðrir gamal-
reyndir sósíalistar að á sínum tíma hefði Sveinn Björnsson brugðist
landsmönnum með því að leyfa þeim ekki að eiga lokaorðið í slíkum
úrslitamálum en nú skyldi þjóðhollur forseti bæta úr því“ (Guðni
Th. Jóhannesson 2010a: 312).
Ekki gaf Kristján til kynna í kosningabaráttunni að hann liti á
forsetaembættið sem valdaembætti, hvað þá að ætlun hans væri að
beita sér fyrir þjóðaratkvæðagreiðslum um mikilvæg mál. En Krist-
ján Eldjárn sýndi hins vegar að hann kunni ýmislegt fyrir sér í
stjórnmálum og tryggði frá upphafi framboðsins að það nyti
stuðnings fólks „úr öllum stéttum og stjórnmálaflokkum hvaðanæva
af landinu".33 Kristján mun þá fyrst hafa ákveðið að gefa kost á sér
þegar hann hafði fengið fullvissu um stuðning áhrifamanna í Sjálf-
stæðisflokknum. Mun þar mestu hafa munað um Pétur Benedikts-
son, bróður Bjarna Benediktssonar forsætisráðherra, og frændur
þeirra.34
33 Sbr. Baldur Kristjánsson 1989: 66.
34 Baldur Kristjánsson 1989: 64-65. Pétur Benediktsson lagði sig fram „af fullum
krafti til að tryggja kjör Kristjáns" (Jakob F. Ásgeirsson 1998: 373). Benedikt
Blöndal, systursonur Péturs, átti sæti í kosningastjórn framboðs Kristjáns.